Tabiin Dönemind Hadis

Etbau’t-Tabiin alimleri de hadis ilmine büyük hizmetlerde bulunmuşlardır Önceki nesilden aktarılan hadis kaynaklarını daha da genişletmişler, hadis usülüne dair yeni kaideler geliştirmişler, bunlara dair eserler yazmışlar, tüm hadisleri bir araya toplamak için çaba sarf etmişler, hadis uydurma faaliyetlerine karşı ciddi ve etkili önlemler almışlar ve böylece hadislerin, asıllarını koruyarak, sonraki nesillere aktarılmasını sağlamışlardır Etbau’t-Tabiin alimleri, hadisleri bulmaktan çok elde mevcut olanları farklı yöntemlerle insanların istifadesine sunmaya yönelik çalışmalar yapmışlardır Buna kısaca hadislerin tasnifi adını vermekteyiz

HADİSLERİN TASNİFİ:

Tasnif, kelime olarak ayıklamak, ayırmak, bölümleme, düzenlemek, sınıflamak gibi anlamlara gelir Hadis ıstılahında ise nakledilen hadislerin, kolayca ulaşılabilecek ve istifade edilebilecek halde düzenlenmesi demektir Hadislerin tasnifi genelde iki yolla yapılmıştır Bunlar ; 1-Konulara göre tasnif, 2-Ravilere göre tasnif

1-Konulara Göre Tasnif: Hadislerin, konularına göre, farklı başlıklar altında bir araya getirilmesidir Buna Ale’l- ebvab (bablara : konulara ) göre tasnif de denir Bu metodla yazılmış kitap çeşitleri de üç başlık altında incelenir a-Musannefler, b-Camiler, c-Sünenler

a-Musannefler: Sadece Hz Peygamber (sav)’e değil, Sahabe ve Tabiuna ait olan hadisleri de içeren eserlerdir Bu gün elimizde mevcut olanların en meşhurları, Abdurrezzak b Hemmam ve İbn Ebi Şeybe’nin Musannef ’leridir

b-Câmi’ler : Akaid, fıkıh, siyer, adap, tefsir, mezhepler tarihi, eşratussaa (kıyametin alametleri), menkıbeler, faziletler vb dinin bütün konularıyla ilgili hadisleri içeren kitaplardır Diğer bir adı da Sahih’tir İmam Buhari, İmam Müslim ve Tirmizi’nin meşhur hadis kitapları Câmiu’s-Sahih adını taşımaktadır Bunlardan başka İbnu Huzeyme ve İbnu Hibban gibi bazı alimlerin de Sahih’leri (camileri) vardır

c-Sünenler: Hz Peygamber (sav)’e ait olan Fıkıh konularına dair hadisleri içeren kitaplardır Bu kitaplar genellikle, temizlik, namaz, oruç, zekât, hac, kurban, helaller-haramlar, cihad, siyer (devletler hukuku) ve diğer konular sırasıyla yazılmıştır İmam Ebu Davut, Nesei, İbnu Mace ve Darimi, Dârekutnî ve Beyhakî’nin Sünen’leri vardır

Buhari, Müslim ve Tirmizi’nin Camiu’s-Sahih’leri ile Ebu Davut, Nesei ve İbnu Mace’nin Sünen’lerinin tamamına birden altı kitap anlamına gelen Kütüb-i Sitte adi verilmektedir

2-Ravilere Göre Tasnif: Hadisin ilk ravisi olan Sahabilerin isimlerinin bir şekilde dizilmesi ve bunlardan nakledilen hadislerin bu isim altında toplanması suretiyle yazılan kitaplardır Bu isimleri dizme, ya isimlerinin alfabetik sırasına veya Hz Peygamber (sav)’e yakınlık derecesine veyahut kabile isminin alfabetik sırasına veya başka bir şekilde yapılabilir Bu sisteme göre yazılan kitap türleri şunlardır; a-Müsnedler, b-Mu’cemler, c-Etraf kitapları

a-Müsnedler: Ravilere göre tasnifin en önemli türüdür Müsnedlerin, elimizde mevcutlarının en eskisi, Ebu Davut et-Tayalisi’nin Müsnedidir Bu kitap, 289 Sahabinin naklettiği 2800’ün üzerinde hadisi ihtiva etmektedir En meşhur müsned ise Ahmed b Hanbel’in Müsned’idir Bu kitap ise, tekrarlarla beraber 40 bin, tekrarlar hariç 10 bin civarında hadisi ihtiva etmektedir Bunun dışında İmam Humeydî’nin de bir Müsned’i vardır

b-Mu’cemler: Ravilere göre tasnifin ikinci türü de Mu’cemlerdir Bunlar, hadislerin, yazarların hocalarının veya hadislerin öğrenildiği bölgelerin adları altında alfabetik olarak toplandığı kitaplardır Bu sisteme göre yazılan kitapların en meşhurları, Taberânî’nin Mu’cemu’l-Kebir, Mu’cemu’l-Evsat ve Mu’cemu’s-Sağîr adlarını taşıyan üç eseridir

c-Etraf Kitapları: Bunlar, önceden yazılmış olan eserlerdeki hadislerin, râvî Sahabilerin isimlerinin alfabetik sırasına göre tekrar yazılması suretiyle oluşan eserlerdir Bu sisteme göre yazılmış eserlerin en meşhuru, Abdulgani en-Nablusî’nin Zehâiru’l-Mevâris adlı eseridir

Bir de daha geç bir dönemde ortaya çıkan alfabetik sisteme göre tasnif vardır ki bu da hadislerin ilk harflerinin alfabetik sırasına göre toplandığı hadis kitaplarıdır Bu türün en önemli örneği ise, İmam Suyutî’nin el-Câmiu’s-Sağîr isimli eseridir Müellif bu eserini, 10031 hadisi, ilk harflerinin sırarasına göre, kaynaklarına ve sıhhat (güvenilirlik) derecesine işaret ederek toplamıştır

HADİS KAYNAKLARININ SON ŞEKLİNİ ALMASI:

Tasnif devrinden sonra da orijinal eserler meydana getirilmiş olsa da bu dönemde genellikle önceki eserler üzerinde şerh vb çalışmalar yapılmıştır Şerh mahiyetinde olmalarına karşın bunların tamamının farklı faydalı yönleri vardır

Bu çalışmaların biri, Müstedreklerdir Meşhur Hadis yazarlarının hadiste aradıkları şartlara uyduğu halde, kendi eserlerine almadıkları hadisleri toplamak için yazılan eserlerdir Bunların en meşhuru, Hâkim en-Neysâburî’nin Müstedreki’dir

Bir diğer çalışma ise, Müstahreclerdir Bunlar, Hadis müelliflerinin naklettikleri hadislerin, farklı yollardan nakledilerek toplandığı kitaplardır Bu çalışma daha çok Buhârî ve Müslim’in Sahihleri üzerinde, ya her ikisine birden veya ikisine ayrı ayrı yapılmıştır

Bunların dışında, kendisinden önce yazılmış hadis kitaplarından derleme yapmak suretiyle, tüm hadisleri bir araya getirmeye yönelmiş çalışmalar da vardır Bunların en meşhuru, Mecduddin Ebu’s-Saadat Mübarek b Muhammed İbnu’l-Esir el-Cezerî’nin, Câmiu’l-Usûl Li Ehâdîsi’r-Resûl adlı eseridir Bu eser, İbnu Mace hariç Kütüb-i Sitte ile İmam Malik'in Muvatta’ını, senedlerini ve tekrarlarını çıkararak bir araya getirmeye yönelik bir çalışmadır

Ali el-Muttakî’nin Kenzu’l-Ummal’ı ve Mansur Ali Nâsıf’ın et-Tâcu’l-Câmi’ adlı eserleri de bu tür derleme eserlerdendir

Bu dönemde, Kütüb-ü Sitte’de bulunmayan Hadisleri bir araya getirmeye yönelik Zevâid kitapları da yazılmıştır Nûreddîn Alî b Ebî Bekr el-Heysemî'nin Mecmau'z-Zevâid ve Menbeü'l-Fevâid, Hâfız Şihâbüddîn Ahmed b Ebî Bekr el-Busayrî tarafından te'lif edilen Zevâid ve İbn Hacer el-Askalânî'nin el Metâlibu’l-Âliye adlı eserleri bunlar arasında sayılabilir

Bunların haricinde, dualar, ahlak, namaz, helaller-haramlar gibi belli bir konuya tahsis edilmiş hadis kitapları, Kırk Hadis çalışmaları, insanların hadis olarak bildikleri rivayetlerin asıllarının araştırıldığı eserler, uydurma hadisleri bir araya toplamaya yönelik eserler ve meşhur hadis kitaplarının şerh ve haşiyeleri, bu dönemde yazılmış kitaplardır