Eski Ölçü Birimleriyle Yeni Ölçü Birimleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-25-2012

Eski Ölçü Birimleriyle Yeni Ölçü Birimleri

ESKİ UZUNLUK ÖLÇÜLERİ
Çarşı arşını
Daha çok çarşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla çarşı arşını 68 cm’dir

Bina ve mimar arşını
75,8 cm’dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Üçüncü Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun ölçü olarak kullanılmasını istedi ve kütüphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat’ta bölündü Böylelikle bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti Diğer tarafı sadece 20 eşit parçaya bölündü Değerli kumaşları bilhassa ipekleri ölçmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm’dir)

Türkiye’de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın ölçü birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi 1933′ten sonra da arşının bütün çeşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metre sistemine geçildi
Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin ast ve üst katları aşağıda gösterilmiştir

ENDAZE
1 endaze = 8 rubu
1 rubu = 2 kirah

ÇARŞI ARŞINI
1 çarşı arşını = 8 rubu

ZİRAİ
1 merhale = 2 berid
1 berid (menzil) = 4 fersah
1 fersah = 3 mil
1 mil = 2500 zirai
1 kulaç = 2,5 zirai

PARMAK
1 parmak = 12 hat
1 hat = 12 nokta

GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ METREYE GÖRE KIYASLAMA
” 1 parmak = 12 hat = 0,03157 m
” 1 hat = 12 nokta = 0,00263 m
” 1 nokta = 0,00022 m
” 1 kulaç = 2,5 zirai =1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb için)
” 1 kara mili = 2500 zirai = 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
” 1 fersah = 3 mil = 7500 zirai = 5685 m
” 1 berid (menzil) = 4 fersah = 12 mil = 30900 arşın = 22740 m
” 1 merhale = 2 berid = 45080 m
” 1 çarşı arşını = 8 rubu (urup) = 0,680 m (kumaş için)
” 1 rubu = 2 kirah = 0,085 m
” 1 kirah = 0,0425 m
” 1 endaze = 8 rubu (urup) = 0,650 m
(artan ipekli fiyatlarına karşılık konulan ölçü birimi)

ESKİ AĞIRLIK ÖLÇÜLERİ
Ağırlık ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Ölçü ve Ağırlık Birliğinden Türkiye’ye bir örnek verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 1928/29 da yapılmış olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen dikkatsizlik ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir

OKKA
1 tonilato = 4 çeki
1 çeki = 4 kantar
1 kantar = 44 okka(kıyye)
1 batman = 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) = 400 dirhem

DİRHEM
Osmanlı Döneminde kullanılan 1 dirhem
1 dirhem = 4 dönük
1 dönük = 4 kırat
1 kırat = 4 bakray
1 bakray = 4 fitil
1 fitil = 2 nekir
1 nekir = 2 kıtmir
1 kıtmir = 2 zerre

GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ KİLOGRAMA GÖRE KIYASLAMA
” 1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr)
” 1 batman = 6 kıyye = 7,544 kg
” 1 kantar = 44 kıyye = 100 ludre = 56,320 kg
” 1 çeki = 4 kantar = 176 kıyye = 225,798 kg
” 1 tonilato = 1000 kg = 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
” 1 tonilato = 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
” 1 miskal = 1,5 dirhem = 4,8 gr
” 1 dirhem = 4 dünük = 3,2 gr
” 1 dünük = 4 kırat
” 1 kırat = 4 bakray = 1/24 misgal
” 1 bakray = 4 fitil
” 1 fitil = 2 nekir
” 1 nekir = 2 kıtmir
” 1 kıtmir = 2 zerre

06-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Eski Ölçü Birimleriyle Yeni Ölçü Birimleri Eski Ölçü Birimleriyle Yeni Ölçü Birimleri ESKİ UZUNLUK ÖLÇÜLERİ Çarşı arşını Daha çok çarşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla çarşı arşını 68 cm’dir Bina ve mimar arşını 75,8 cm’dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Üçüncü Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun ölçü olarak kullanılmasını istedi ve kütüphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat’ta bölündü Böylelikle bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti Diğer tarafı sadece 20 eşit parçaya bölündü Değerli kumaşları bilhassa ipekleri ölçmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm’dir) Türkiye’de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın ölçü birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi 1933′ten sonra da arşının bütün çeşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metre sistemine geçildi Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin ast ve üst katları aşağıda gösterilmiştir ENDAZE 1 endaze = 8 rubu 1 rubu = 2 kirah ÇARŞI ARŞINI 1 çarşı arşını = 8 rubu ZİRAİ 1 merhale = 2 berid 1 berid (menzil) = 4 fersah 1 fersah = 3 mil 1 mil = 2500 zirai 1 kulaç = 2,5 zirai PARMAK 1 parmak = 12 hat 1 hat = 12 nokta GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ METREYE GÖRE KIYASLAMA ” 1 parmak = 12 hat = 0,03157 m ” 1 hat = 12 nokta = 0,00263 m ” 1 nokta = 0,00022 m ” 1 kulaç = 2,5 zirai =1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb için) ” 1 kara mili = 2500 zirai = 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için) ” 1 fersah = 3 mil = 7500 zirai = 5685 m ” 1 berid (menzil) = 4 fersah = 12 mil = 30900 arşın = 22740 m ” 1 merhale = 2 berid = 45080 m ” 1 çarşı arşını = 8 rubu (urup) = 0,680 m (kumaş için) ” 1 rubu = 2 kirah = 0,085 m ” 1 kirah = 0,0425 m ” 1 endaze = 8 rubu (urup) = 0,650 m (artan ipekli fiyatlarına karşılık konulan ölçü birimi) ESKİ AĞIRLIK ÖLÇÜLERİ Ağırlık ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Ölçü ve Ağırlık Birliğinden Türkiye’ye bir örnek verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 1928/29 da yapılmış olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen dikkatsizlik ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir OKKA 1 tonilato = 4 çeki 1 çeki = 4 kantar 1 kantar = 44 okka(kıyye) 1 batman = 6 okka(kıyye) 1 okka(kıyye) = 400 dirhem DİRHEM Osmanlı Döneminde kullanılan 1 dirhem 1 dirhem = 4 dönük 1 dönük = 4 kırat 1 kırat = 4 bakray 1 bakray = 4 fitil 1 fitil = 2 nekir 1 nekir = 2 kıtmir 1 kıtmir = 2 zerre GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ KİLOGRAMA GÖRE KIYASLAMA ” 1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr) ” 1 batman = 6 kıyye = 7,544 kg ” 1 kantar = 44 kıyye = 100 ludre = 56,320 kg ” 1 çeki = 4 kantar = 176 kıyye = 225,798 kg ” 1 tonilato = 1000 kg = 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka ” 1 tonilato = 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem ” 1 miskal = 1,5 dirhem = 4,8 gr ” 1 dirhem = 4 dünük = 3,2 gr ” 1 dünük = 4 kırat ” 1 kırat = 4 bakray = 1/24 misgal ” 1 bakray = 4 fitil ” 1 fitil = 2 nekir ” 1 nekir = 2 kıtmir ” 1 kıtmir = 2 zerre