Kur’an Kıssalarının Mahiyeti

Kur’an Kıssalarının Mahiyeti

Kur’ân-ı Kerim’in inişindeki maksat; bütün insanlara dünya ve âhiret saadetine ulaşabilme yollarını göstermek, insanları şirk ve isyan bataklığından, kullara, eşyaya ve tağutlara kulluktan kurtarıp Tevhid’e, başka bir deyişle yüce Allâh’ın fazl ve rızasına ulaştırmaktır

Kur’ân-ı Kerim, asıl vermek istediği ilâhi mesajı ve ondaki temel espiriyi muhataplarına ulaştırmak için geçmiş peygamberler ve ümmetlerinin önemli tarihi yanlarını gerçeğe uygun olarak nakletmiştir1 İşaret edilen kategoriye giren kısma bizzat Kur’ân-ı Kerim, Arapça’da “KSS” kökünden türetilmiş “Kasas” tabirini kullanmıştır2

Arapça’da “KSS” kökünden gelen “Kassa” fiili, aynı kökten “Kasas” veya bu anlamdaki “Kıssa” kelimelerinin lügat manasını araştırıp, kök manalarına baktığımızda dört temel anlamı ihtiva ettiğini görmekteyiz:

Bu manalardan birincisi:Bir kimsenin izini sürüp ardınca gitmektir3 Aynı kökten kelimeler bu manada bizzat Kur’ân-ı Kerim’de “Hemen geldikleri yoldan izleri üzerinde geri döndüler”4 ayeti ile “Mûsâ’nın annesi, Mûsâ’nın kız kardeşine onu izle dedi”5 ayetlerinde kullanılmıştır

İkinci manası:Bir adama bir haber veya sözlü beyan edip bildirmektir6 Kelimenin bu anlamı da yine Kur’ân-ı Kerim’de yaklaşık onyedi ayette geçmektedir Mesela;bunlardan “(Habibim)Biz sana kıssaların en güzelini anlatıyoruz”7 ve “Sen onlara bu kıssayı anlat, belki üzerine düşünürler”8 gibi ayetler bunlardan birkaçını teşkil eder

Aynı kökün üçüncü manası:Bir şeyi makasla kesmek, kırkmak anlamını taşır9 İslam Ceza Hukuku'nda önemli bir hüküm olan “Kısas” da ismini aynı kökün bu üçüncü manasından almıştır

Bu kökün dördüncü anlamı olarak;bir şeyin önemli kısmı, belli bir bölümü, parçası anlamlarını ihtiva ettiğini görmek mümkündür10

“Kıssa” kökünde mevcut tabii dört manaya uygun şekilde Kur’ânî ıstılahta “Kasas” veya aynı anlamda “Kıssa” denildiğinde şunu anlamaktayız:Yüce Allâh’ın insanlara ve cinlere gönderdiği en son ve en mükemmel ilahi mesajı ihtiva eden Kur’ân-ı Kerim’in;”And olsun ki peygamberlerin kıssalarında aklı olanlar için ibretler vardır Kur’ân uydurulabilen bir söz değildir Fakat kendinden önceki kitapları tasdik eden, inananlara her şeyi açıklayan, doğru yolu gösteren bir Rahmet ve Rehberdir”11 mealindeki ayetiyle yalan ihtimali ve hayalin karışması mümkün olmayacak bir tarzda tarihin derinliklerinde kaybolmuş unutulmuş veya bazı izleri insanlığın hafızalarında varlığını koruyabilmiş hadiselerin; muhataplara adeta olaylara yeniden bir canlılık vererek anlatılması, beyan edilmesidir

Mâhiyetleri itibariyle Kur’ân kıssaları üçe ayrılır:

1- Tarihi kıssalar: Hz Âdem, Hz Sâlih Hz Mûsâ, Hz Yûsuf, Hz İlyas, Hz Süleyman, Hz Yûnus, Hz Yahya gibi peygamberin kıssalarıdır Bunlardan özellikle Hz Âdem, Hz Mûsâ, Hz Yûsuf ve Hz Îsâ’ya ait olanlar geniş yer tutar Bazı şahsiyetlerle ve hadiselerle ilgili kıssalarda bu kategoriye girer Hz Lokman, Hz Zülkarneyn, Firavun, Kârun, Nemrud, Ashâbu’l Karye, Ashâbu’l Fil, Ashâbu’l Uhdûd ve Hz Mûsâ ve sâlih kul kıssası gibi

2- Kur’ân-ı Kerim’in nüzulü sırasında meydana gelen olaylarla ilgili kıssalar:Kur’ân-ı Kerim’in inişi sürecinde gerçekleşen bazı hadiseler de kıssa formunda, anlatılmıştır İsra, Mirac, Hicret, Ahzab, Tebuk, Hendek, Uhud, Huneyn savaşları ve seferleri ile Bey’âturrıdvan ve Hudeybiye antlaşması gibi

3- Gaybî kıssalar:Bunlar yedi ayrı sûre de anlatılan Hz Âdem’in yaratılışı kıssasıyla, kıyamet sahneleri, âhiret, cennet, cehennem, buralara girecek olanların durum ve haberleri olup ibret için kıssa formunda anlatılmıştır12

Kıssa, Kuran ilimleri arasında önemli konulardan birisi olmasına rağmen Müslümanlarca bu konunun ihmal edildiği, buna gereken önemin verilmediği, diğer bir deyişle gereğince değerlendirilmediği, dikkatlerden bilerek veya bilmeyerek uzak tutulduğu görülür Halbuki kıssalar, Kur’ân-ı Kerim’de çok geniş bir yer tutar Bu manada kıssaları ihmal etmek, bunlardan gereken dersi almamak, Kurân-ı Kerim’i ihmal anlamını taşır13

Kur’ân kıssaları; vahiy ve nübüvveti tasdik, Allâh’ın (c c) vahdaniyetini ispat, Hz Peygamberi ve O’ nun yolundaki Müslümanları teselli ve onların gönüllerini pekiştirme, onlara nimetini hatırlatma, müsbet veya menfi olaylardan ibret alınmazsını sağlamak, Hz Adem’den itibaren bütün peygamberlerin İslam’ı tebliğ ettiklerini göstermek, dinin aynı din olup, Allâh’tan (c c) geldiğini, bütün müminlerin tek ümmet, Allâh’ın da hepsinin Rabbi olduğunu açıklamak, Allâh’ın yardımını hak edebilmek için bunalıncaya kadar, hatta ölümle neticelenecek derecede din için çalışmanın gerekli olduğunu vurgulamak musibetlere karşı sabretmek, sızlanmadan Allâh’a (cc) teslim olmak gibi dini gayeler ve ahlaki hedefleri içine almış ve bunların ifade vasıtası olmuştur14

Kuran kıssaları aslında âdemoğluna hükmeden ilahi kanunların icraatından ibaret olan hareketler, görüntüler ve sesler halindeki tarih manzaralarıdır Hikaye ve romanlarda eserin kahramanı, zaman ve mekan unsurları büyük önem taşır Oysa Kuran kıssalarının gerçek kahramanı, anlatılan olaylarının çevresinde döndüğü insanın bizzat kendisi değildir Gerçek kahraman, insanın inancına, ahlak ve davranışlarına sıkı bir şekilde bağlı olan ilahi kanundur Gerçek kahraman da budur Kıssa kahramanı mesela Mûsâ (as) ve Firavun değil, hak ve batıldır Başka bir deyimle tevhid ve şirktir; Yûsuf(as) ile ev sahibi değil, Yûsuf’taki iffet ve emanet ile kadındaki şehvet ve hıyanettir… Kuran olaya ve işe dikkat çektiğinden; zaman ve mekan unsurlarına fazla önem vermez Zira olayların, ibret gayesine hizmet etmeyen ayrıntılarına girmek, zaman ve mekan unsurlarına fazlaca yer vermek, kıssaların delaletlerine, yani işaret etmek istedikleri amaca gölge düşürebilirdi Az önce de işaret ettiğimiz gibi Kuran kıssaları önemsiz ayrıntılardan, insanlığa hükmeden esaslara ışık tutan ve muhataplarını, mükemmel insan tasavvuruna yükselten bir niteliğe sahiptir15

Kısaca ifade etmek gerekirse, Kuran’ın hitap tarzlarından biri olan “Kıssa” denilince, insanların unutmuş bulundukları veya gafil olayları hatırlatmak ve bunlardan ders almaları için insanları o zamanda yaşatmak akla gelir

Dipnotlar:

1- Ahmet Halefullah isimli bir Mısır’lı akademisyen, Kuran kıssalarının gerçek olmadığını, bunların temsil olduğunu savunmuştur Modernistçe ve müsteşrikçe bu yaklaşım İslam alimlerince reddedilmiştir Geniş bilgi için bkz:İdris Şengül, Kuran Kıssaları Üzerine, s 108-136, İzmir-1994, Işık Yay

2- İdris Şengül, Kuran Kıssaları Üzerine, s 43

3- Râğıb el-İsfehânî, El- Müfredât fi Ğarîbil Kur’ân, s 404, Beyrut, Dâru’l-Marife(ty)

4- Kehf 64

5- Kasas 4

6- Rağıb el- İsfehani, a g e, s 404

7- Yûsuf 3

8- Araf 176

9- İbn-i Manzur, Lisânü’l Arab, c 3, s 101, Dârü Lisâni’l Arab Beyrut(ty)

10- el-Cevheri, es Sıhah, c 3, s 1052, Mısır, 1956

11- Yûsuf Suresi 111 ayet

12- T D V İslam Ansiklopedisi 25 cilt s 499 Kıssa maddesi

13- Kuran Kıssalarının gayeleri hakkında bkz :İdris Şengül, Kuran Kıssaları Üzerine, s 277-335

14- Suat Yıldırım, Kuran-ı Kerim’de Kıssalar A Ü İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 3 Sayı, Sh 48, Ankara, 1979

15- Kuran kıssaları hakkında geniş bilgi için bkz :Bahaeddin Sağlam, İlmi ve Ebedi Yönleriyle Kuran Kıssaları Tebliğ Yay, İstanbul, 1985, Seyyid Kutup, Kuran’da Edebi Tasvir, Çizgi Yay , İstanbul, 1991 ve İdris Şengül, Kuran Kıssaları Üzerine, İzmir, 1994, Işık Yay, Ebu’l-Â’la el-Mevdûdî Tarih Boyunca Tevhid Mücadelesi ve Hz Peygamberin Hayatı, Pınar Yayınları İst