![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#1 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıBÖLÜM 14 Bu yüzden de, edebiyat adamlarının büyük bir kısmı Cumhuriyet ilânmdan sonra asla tereddüt etmeden devletin yanında yer aldılar ve becerebildikleri konularda ellerinden geleni yapmaya başladılar ![]() ![]() ![]() ![]() Mehemmed Hadi, Abdulla Saik Sultan Mecid Çjenizade, Seyid Hüseyin, Eliabbas Müznib, Cafer Cabbarlı, Ümmi Gülsüm gibi şair ve yazarlar da, 19181920 arasında kaleme aldıkları eserlerde, kendi devletine, özgürlüğüne ve bağımsızlığına sahip olmanın gururundan söz açıyor, milleti binlerce şehidin kanı pahasına elde edilmeş bu bağımsızlık ve özgürlüğü kendi canlarından aziz tutmaya, korumaya çağırıyorlardı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Mahz edebiyatın ve yazarların etkisi ile Azerbaycan Cumhuriyeti, var olduğu sürece, siyâsî mücadelelerini sürdürmekle birlikte bilim, edebiyat ve kültür sahalarında da ciddî adımlar attı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ama, 28 Nisan 1920 Bolşevik darbesi, bütün bu istekleri kaba bir şekilde yarıda bıraktı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Kuzeyden farklı olarak, güneyindeki Azerbaycan Edebiyatı’nın çağdaşlaşma, halkla yakınlaşma ve sosyal konuları ele alma bakımından büyük başarılar kazandığını söylemek biraz zordur ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Güney Azerbaycan Edebiyatı her zaman daha ilerici, çağdaş ve gelişen bir durumda olan Kuzey Azerbaycan Edebiyatı’nm etkisinde kalmış, onun örneklerinden faydalanmıştı ![]() ![]() ![]() ![]() XX ![]() ![]() ![]() ![]() S u deyibdir mene anam A b ki, yox ![]() X a b ki, yox ![]() N a n demedi ![]() Ezelinden mene duzdanenemekdan demedi Anam e x t e r demeyibdi mene, Ulduzdeyibo, Su donanda demiyib y e x d i balam, Buz deyib o ![]() Q a r deyib, b e r f demeyib, Dest demeyib, e 1 deyib o ![]() Mene heç vaxtı b i y a söylemeyib, Geldeyibo ![]() Beli, daş yağsa da göyden, Sen osan, men de buyam ![]() Var senin başqa anan, Vardı menim başqa anam ![]() Özüme mexsus olan başqa elim vardı menim ![]() Elime mexsus olan başqa dilim vardı menim ![]() 1925 yıllarına doğru, Azerbaycan’ın gerek kuzeyinde, gerekse güneyinde, edebiyattaki bu özgürlük ve milliyetçilik havasının önünün alındığı görülmektedir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#2 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıBölüm ![]() XX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Edebiyat tarihçiliği ile birlikte, Köçerli edebî tenkit sahasında da devamlı çalıştı; çağdaş yazar ve şairlerin eserleri hakkında Rus ve Azerbaycan basınında tanıtma ve eleştiriler yazıyordu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ; ] Şüphesiz, asrın başlarındaki Azerbaycan Edebiyatı’nm, edebî zevk ve üslûplarının farklığına rağmen Azerbaycan yazarlarının, millî kültür ve halka en büyük hizmetleri, son derece kısa bir zaman kesimi içinde Milliyetçilik, Hürriyet ve Demokrasi fikirlerini yayabilmesi ve halkı, gelecekteki ciddî sınavlara hazırlayabilmesi idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bolşevikler, Rusya’da Burjuva Demokratik Cumhuriyetinin kurulmasını engellediler ve 1917 yılının Kasımında silahlı darbe ile iktidarı ele geçirerek, proletaryanın diktatörlüğünü ilân ettiler ![]() imparatorluğun merkezinde iktidar uğrunda mücedelenin sürdüğü 19171920 yılları, millî azın lıklar için de, sözde değil fiilen kendi mu kadderatlarını tâyin etme, doğal hak ve hu kuklarına kavuşma için mücadele yılları idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan’ın başkenti Baku, Ermeni ve Bolşevik kuvvetlerin elinde olduğundan, Gence, yeni cumhuriyetin geçici başkenti oldu ![]() ![]() ![]() ![]() Türk Dünyası’nın bu ilk Cumhuriyetinin varlığı ancak yirmi üç ay devam etti ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan’m şair ve yazarlan, aydınlar tabakası Millî Devlet’in kurulmasını büyük sevinçle karşıladılar ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#3 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı ![]() Bölüm ![]() “Molla Nesreddin” dergisinin çevresinde toplanan Abdurrahimbey Hakverideyv (18701933), Ali Nazmi (1878,1946), Alikulu Gemküsar (18âO1919), Memmed Said Ordubadi (18721950), Ömer Faik Nemanzade (18831937), Bayrameli Abbaszade (18591926), Salman Mümtaz (18811938) vb ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() O’nun eserlerini dilinin ve üslûbunun güzelliği, açıklığı, edebiyata getirdiği karakterlerin canlılığı ile temayüz eder ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Derginin esas yaratıcı gücünü İstanbul’da okumuş, Osmanlı tarihî ve kültürüne derinden vâkıf olan Alibey Hüseyinzade, Kırım Türkü Hasan Sabri Ayvazov ve Halit Hürrem Sebribeyzade vb ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Derginin ilk sayılarından birinde panislamizm fikir akımının kurucularından sayılan Cemaleddin Afganî’nin aşağıdaki fikrine yer verilmiştir: “İslâm’ın müasir halı, başı İstambul’da karar tutan, bir eli Güney Afrika’ya, diğeri Kırım ve Orenburg’dan, Çin’e kadar uzatılan, ayakları Batı Asya boyunca giden, bütün ezaları ezilmiş ve eybecer hala salınmış neheng haste bir bedene benzetmek olar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ancak, Füyuzat’ın takip ettiği dil siyâseti Azerbaycan cemiyetinde ve edebî hayatında hoş karşılanmadı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ” Cenabi ali, ne delaili hökmiyye ile Yurupa mütefennileri enasiri erbeini bed ez heqiqet gö rürler? Meni izvinit ele, men urusca obrazovaniya almışam, tatarski ponimat elemirem” ![]() “Füyuzat” sayfalarında yayımlanan büyük tarihî gerçekliklere ve güçlü bir inanca dayanan yazılar, böyle çetin ve anlaşılamayan bir dilde kaleme aldığından, sonuç olarak gereken tesir ve yankıyı yapamıyordu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#4 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı (Bölüm - 11) Nicat, Neşri Maârif vs ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Kısa bir süre içerisinde kudretli sahne ustaları yetiştiren Azerbaycan Tiyatrosu, halkın eğitim gördüğü ikinci bir mektebe çevrilmişti ![]() ![]() ![]() ![]() Çarlık Rusyasmın tüm engellemelerine rağmen Azerbaycan Edebiyat ve kültürü millî çizgisinde gelişmesini sürdürüyor ve millete rehberlik ediyordu ![]() ![]() ![]() ![]() Birinci Rus inkılâbının ve 17 Ekim Manifestosu’nun verdiği nisbî hak ve özgürlüklerin çok geçmeden ortadan kaldırılması, demokratik gözükme çabasında olan rejimin, açık şovenizm ve Türk düşmanlığı ile seçilen Stolıpin rejimine çevrilmesi, gazetelerin kapatılması, milliyetçi aydınların takip edilmesi, Bakü’ye, Rusya’daki pantürkizmin ve panislamizmin esas merkezlerinden birisi gibi bakılması ve benzeri baskılar, aynı zamanda tepkiler doğuruyordu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() “Molla Nesreddin” dergisinin ilk sayısı 7 Nisan 1906′da Tiflis’te neşrolunmuştu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Türk dünyasının büyük gülüş ve mizah ustası Molla Nesreddin’in (NesreddinHoca) adını taşıyan dergide, onun yüzlerce fıkrası yayımlanmıştı ![]() ![]() ![]() ![]() İlk sayısında, “Sizi deyib gelmişem ey menim müslüman kardeşlerim” diye yüzünü halkın sıradan temsilcilerine çeviren dergi, onlara “Türk’ün açık ana dilinde” konuşacağını va’detmiş ve 1932′de Sovyet rejimi tarafından kapatılana kadar, bu va’dine sadık kalmıştı ![]() ![]() Molla Nesreddin’in nerdeyse her sayısında, bütün istekleri ifade etmeye kadir olan Türk dilini tahrif edenlere, bozanlara, onu lüzumsuz yere yabancı sözlerle dolduranlara karşı bir fıkra, yahut karikatür bulmak mümkündür ![]() ![]() ![]() “Molla Nesreddin” dergisi ve onun çevresinde ortaya konan edebiyat, gerçekleri ve mücadeleci ruhu ile seçiliyordu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#5 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı(Bölüm - 10) XX ![]() Her millî edebiyatın tarihini devirlere ayırırken, genellikle büyük zaman kesimleri belli bir merhale, yahut devir olarak anılır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Edebiyat aynı zamanda bir ideoloji olduğu, bir dünya görüşü ve bakışlar sistemi olduğu için (yahut bu fikrin daha sağlıklı anlaşılabilmesi için Sovyetler Birliği’nin kurulduğu ilk yıllarda, yazarların ve şairlerin, edebiyatı ideolojinin bir parçası haline çevirmeye zorlandıklarını söyleyelim ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Rusya İmparatorluğu’nun 1904′te, RusJapon savaşında ağır mağlubiyete uğraması ve bunun ardınca ülkede ortaya çıkan karışıklıklar ve Çarlık rejimine karşı ayaklanmalar, İran’ı, Türkiye’yi (Osmanlı İmparatorluğu’nu) bürüyen inkılapçı hareketler, Azerbaycan’da da büyük çalkantılar yaratmıştı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Millî edebiyatın, millî okulların, yeni aydınlar neslinin mevcut olduğu Azerbaycan, yeni asrın başlangıcında, artık kültürel ve ekonomik açıdan Rus işgalinin ilk döneminde olduğu gibi yalnız ve güçsüz değildir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() “Ekinci” den sonraki yirmi beş yıl süresince, Azerbaycan Türkleri’nin millî basın yaratmak yolundaki bütün çabaları Çarlık Hükümetince engellenmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 1905 yılı Haziranından itibaren Alibey Hü seynzadeTuran ve Ahmet Ağaoğlu’nun baş yazarlığı ile “Heyat” gazetesi yayma başladı ![]() ![]() ![]() Rus çarı II ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Matbuat her vasıta ile milletin muhtelif tabakaları arasında millî birlik hissini kuvvetlendirmeye, halkı her açıdan eğitmeye ve onu, yaklaşmakta olan tehlikelerden haberdâr etmeye çaba gösteriyordu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Aksine, acımasız düşman karışısmda zayıf da, olsa, birlik sağlandı; Ermeni çetelerinin karşısına çıkmak için silahlı güce sahip, siyâsî kurumlar kuruldu ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#6 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı (Bölüm - 9) Bu yeni edebî türün ilk örneklerini verirken Mirze Feteli Ahundov halk tiyatrosu tecrübesinden, Rus ve Avrupa yazarlarının eserlerinden faydalanmıştı ![]() ![]() ![]() ![]() Hacı Nuri içerisinde bulunduğu cahil, karanlık muhiti ışıklandırabilecek yegâne kuvvettir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Mirze Feteli Ahundov hakkında ilk ciddî incelemerden birinin müellifi olarak tanınan Feridunbey Köçerli, onun komedilerini XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ahundov’un çocukluk yılları Güney Azerbaycan’da, ilk gençlik devri Kuzey Azerbaycan’da geçmişti ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Sanata son derece ciddî ölçülerle yak laşan Ahundov komedilerinde asla zahirî efekt do ğuran hareketlere, yersiz ve manasız gülüşe, bayağılığa, ahlakî ölçülerin dışmda konuşma ve davranışlara, gerçekliği bozan uydurmalara, sun’îliğe vs ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Mirze Feteli Ahundov XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Eğer XII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ahundov’un dram eserleri XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Tabii ki, Ahundov’un şahsiyetinin ve yaratıcılığının en büyük faydası ve etkisi onun mensub olduğu halkın edebiyatı üzerine idi ![]() ![]() ![]() Kuzey Azerbaycan Edebiyatı’nm tarihinde XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Edebiyatı’nm Abbaskuluağa BakıhanovKudsi, İsmayılbey Kutkaşmlı Mirze Şefi Vazeh, Fazilhan Şeyda, Mirze Feteli Ahundov vb ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ordubad’daki Encümeni Şuara, Len keran’daki Fevcü’lFüseha, Şuşa’daki Meclisi Üns ve Meclisi Feramuşan, Kuba’daki Gülistan, Gence ve Tiflis’te Divani Hikmet, Şamam’daki Beytü’s Sefa, Baku’deki Mecme’ü Şuara gibi edebî meclisler bir kültür ve sanat ocağı, aydınlar ocağı ni teliğindeki kurumlar idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Millî Azerbaycan matbuatının ilk ismi, ilk sa yısı 22 Temmuz 1875′te yayınlanan “Ekinci” ga zetesi idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#7 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı (Bölüm - 8) Azerbaycan edebîbedii fikrinin tarihinde XIX asrın ilk on yılında meydana çıkan üçüncü çizgi ise, tamamıyla yeni, modern, batılı bir edebiyat yaratmak çabaları idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Edebiyatı’nın, öz doğulu dünyasının, doğulu düşüncelerinin içerisinde yaşadığı dönemlerde belki de onun, halkın adına koşmasına,halkm hak ve hukuklarını savunmasına ihtiyaç yoktu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() İnsanlığın sosyal yükselmenin yeni bir aşamasına kavuştuğu, tek dünya edebiyatının ortaya çıkmaya başladığı bir dönemde, bu problemi millî edebiyatların, özellikle de Şarkİslam Edebiyatları’nm büyük çoğunluğu yaşamakta idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Kazan Üniversitesinin profesörü, Sankt Petersburg Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi’nin kurucusu ve ilk dekanı Mirza Kâzımbey (18021870) Rus Şarkiyatçılığının atası olarak ilim tarihine girmişti ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Abbaskulu Ağa Mekke yolculuğu sırasında ölmüş ve ziyaretine gittiği kutsal topraklarda defnolunmuştu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Şiirlerini Kudsî mahlası ile yazan Bakıhanov edebî yaratıcılığa, geleneksel bir divan şairi gibi başlamış, ama aradan çok geçmeden edebiyatta gerek biçim gerekse konu açısından modernleşmenin gereğini duyarak gazelcilikten uzaklaşmıştı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() BakıhanovKudsî “Tezhibü’lahlak” (Ahlakın güzelleştirilmesi), “Kitabi nesihet”, “Gülüstani irem” gibi eserlerinde zengin tarih ve kültür geleneklerine dayanarak yetişmiş millettaşlarmı, çağdaş eğitime sahip çıkmak yolu ile cahillikten ve fanatizmden uzaklaşmaya çağırıyordu ![]() ![]() ![]() Tabii ki, edebiyatın, sosyal hayatın problemleri ile sıkı şekilde ilgilenmesi, onun hem mezmununu, hem de biçimini ciddi değişikliklere uğrattı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ama bütün çabalara rağmen XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Eski tip okuldamollahanede eğitim görem ve gelecekte bir din adamı olmayı hedefleyen Ahundov büyük ve çağdaş muallimi Mirza Şefi Vazeh’in teşviki üzerine, bu fikrinden vazgeçmiş ve Tiflis’e giderek doğu dilleri tercümanı olarak devlet hizmetine girmişti ![]() ![]() ![]() Bu eser ilgi ile karşılanmıştı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bu açıdan o, geleneksel şiirin, klasik Divan Edebiyatı’nm tam bir inkarcısı gibi tanınmakta idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#8 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı (Bölüm - 7) Azerbaycan, manevî ve kültürel alanda da İran tesirinden uzaklaşır ![]() ![]() ![]() ![]() Yazılı edebiyatta böyle bir yakınlaşmanın ilk temsilcileri XVIII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Vakıfın dil ve biçim açısından yenileşmeye başlayan Azerbaycan Edebiyatı Tarihi’ndeki başka bir önemli hizmeti, onun canlı insanı, hayattan zevk alan insanı, bütün his ve heyecanları ile edebiyat getirmesidir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Hayatının sonuna, doğru, yaşadığı dehşetli olayların etkisi altında şiirlerinde, her zaman reddettiği keder motifleri ağırlık kazanmışsa da, Vakıf Azerbaycan şiirinin tarihine hayat, sevinç ve mutluluğun şairi olarak girmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 1804′ de Rus orduları Gence’yi ele geçirdiler ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Marksizmin banilerinden biri olarak tanınan F ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Rusya işgalinden sonra dağınık, her zaman birbiri ile savaş ve kargaşa durumunda olan Azerbaycan hanlıkları, yalancı bir devletin, işgalci bir imparatorluğun çatısı altında da olsa, birleştiler ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan’ın yeni bir döneme girdiği, yeni ekonomik, siyâsî, kültürel ilişkilere koşulduğu XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() cı kazandırmak açısından önemi vardı ![]() Diğer taraftan dinî edebiyat, özellikle de mersiye şiiri, halkın geniş tabakalarına ulaştırılabilen az sayıda edebiyat örneklerinden birincisi ve muhtemelen de sonuncusu idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#9 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk Edebiyatı(Bölüm - 6) Azerbaycan, manevî ve kültürel alanda da İran tesirinden uzaklaşır ![]() ![]() ![]() ![]() Yazılı edebiyatta böyle bir yakınlaşmanın ilk temsilcileri XVIII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Vakıfın dil ve biçim açısından yenileşmeye başlayan Azerbaycan Edebiyatı Tarihi’ndeki başka bir önemli hizmeti, onun canlı insanı, hayattan zevk alan insanı, bütün his ve heyecanları ile edebiyat getirmesidir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Hayatının sonuna, doğru, yaşadığı dehşetli olayların etkisi altında şiirlerinde, her zaman reddettiği keder motifleri ağırlık kazanmışsa da, Vakıf Azerbaycan şiirinin tarihine hayat, sevinç ve mutluluğun şairi olarak girmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() 1804′ de Rus orduları Gence’yi ele geçirdiler ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Marksizmin banilerinden biri olarak tanınan F ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Rusya işgalinden sonra dağınık, her zaman birbiri ile savaş ve kargaşa durumunda olan Azerbaycan hanlıkları, yalancı bir devletin, işgalci bir imparatorluğun çatısı altında da olsa, birleştiler ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan’ın yeni bir döneme girdiği, yeni ekonomik, siyâsî, kültürel ilişkilere koşulduğu XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() cı kazandırmak açısından önemi vardı ![]() Diğer taraftan dinî edebiyat, özellikle de mersiye şiiri, halkın geniş tabakalarına ulaştırılabilen az sayıda edebiyat örneklerinden birincisi ve muhtemelen de sonuncusu idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#10 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk Edebiyatı(Bölüm - 5) Timurîler İmparatorluğunun dağılmasından sonra, Azerbaycan’ın güneyinde meydana çıkan Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleri, daha sonra ise bütün Azerbaycan topraklarını kendi idaresi altında birleştiren Safeviler hanedanının hükümdarları, Fars etkisinden tam uzaklaşarak Azerbaycan Türkçesi’ne büyük önem verir, onun tam bir sanat ve edebiyat dili, aynı amanda devlet dili olarak kabul edilmesi ve kullanılmasına çalışırlar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XV ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Sanatta bu manevî birlik havasını geliştiren, siyasette ise zayıflatan şairhükümdar Şah İsmayıl Hataî (15861624) Azerbaycan Türkçesi’ni bir devlet diline, hatta uluslararası diplomatik münasebet diline çevirdi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Hatai kısa ömür sürmesine, bir devlet adamı ve başbuğ olmasına rağmen, kendinden sonra zengin bir edebî miras bırakmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Şüphesiz, orta çağ Azerbaycan Edebiyatı’nm ve bütün Türk şiirinin en büyük ve ulaşılamaz sanat zirvesi, bütün devirlerin ve bütün halkların benzersiz sevgi şairi Muhammed Fuzûlî’dir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Farsdilli Azerbaycan şiirinde, klasik örneğini Nizami’nin ortaya koyduğu “Leylâ ve Mecnun” konusunu anadilli edebiyata ilk defa Fuzûlî getirmiş ve kendisinden sonraki “Leyli ve Mecnun”lar için mükemmel bir numune yaratmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Tabii ki, Fuzûlî’den sonra Azerbaycan Edebiyatı’nda ana dilinde eserler yaratmak hem kolay, hem de zordu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bu devirde millî edebiyatın gelişmesinde iki esas çizgi dikkati çekiyordu ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Adları geçen bu şairlerin ve onların diğer çağdaşlarının yaratıcılıklarında lirizm esas yer tutsa da, epik eserlere, mesnevi ve manzum hikayelere de ilginin arttığı müşahede edilmektedir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Orta asırlar tezkirecilerinin verdikleri bilgiye göre; edebî mirası yüzbin beyitten fazla olan Mesihi de, lirik şiirleri ile birlikte “Dane ve Dam”, “Zenbur ve Esel”, “Verga ve Gülşa” gibi menzum roman niteliğinde olan mesnevileri ile tanınmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan’ın güneyinde, millî edebiyata üç meşhur şair bahşetmiş Gövsiler ailesinden olan ve Saib Tebrizi gibi hayatının bir kısmını Hindistan’da sürdüren Gövsi Tebrizi de Saib’le birlikte iki geleneğin, iki edebî mektebin takipçileri arasındadır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bu hanlıkların arasında barışı devam ettirmek imkansız idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#11 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı(Genel bir bakış…) ![]() (Bölüm - 4) Anadilli Azerbaycan Edebiyatı Şüphesiz, her millî edebiyatın esas göstericisi, başlıca amili, evvelce de ifade edildiği gibi, bu edebiyatın yazıldığı, yaratıldığı dildir ![]() ![]() ![]() ![]() Ancak, dikkat etmek gerekir ki, Azerbaycan Edebiyatı yalnız şimdi değil, en eski dönemlerinden itibaren Türk Edebiyatlarının bir kolu, bir parçası niteliğinde idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Böylece, ilk örnekleri XII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bu asırda Azerbaycan bir Türk İmparatorluğu’nunAltm Ordu’nun içinde idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIYXY yy ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Edebiyatı tarihinde ana diliyle yazılmış bilmen ilk eserin müellifi Hasanoğlu’dur ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Hasanoğlu’nun doğum ve ölüm tarihî belli değildir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Hasanoğlu’nun gazeli bu eserin yazıldığı döneme kadar Azerbaycan Türkçesi’nin belli bir gelişme dönemi yaşadığını ve şiir diline çevrildiğini gösteriyor ![]() Apardı könlümü bir hoş qemer yüz, canfeza dilber, Ne dilber? Dilberişahid ![]() ![]() Men ölsem sen, bütişengül, sürahi, eyleme qülqül, Ne qülqül? Qülqüli bade ![]() ![]() Başımdan getmedi hergiz seninle içdiyim bade, Ne bade? Badeyimesti ![]() ![]() Hasanoğlu’nun Barbara Fleming tarafından yayınlanan ikinci gazelinin dili daha açık ve anlaşılırdır ![]() ![]() Gerçi Hasanoğlu’nun, edebiyat tarihimize iki şiiri girmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Sabahın olsun mübarek, Çelebi, bizi unutma ![]() ![]() Azerbaycan Türkünün yazmış olduğu bu mısralarda yalnız halk edebiyatının havası değil, Anadolu’nun bağrından kopmuş başka bir meşhur Türk şairinin,Yunus Emre’nin ve onların her ikisinin hocası sayılan Türkistanlı bilge Hoca Ahmet Yesevi’nin nefesi duyulmaktadır ![]() Hemişe aşiq könlü büryan bolur, Her nefes qerib gözi giryan bolur, Sufilerin dileki mehrab, namaz, Er kişinin arzusu meydan bolur ![]() Yalnız şairlikle yetinmeyen, aynı zamanda ülke önderi ve yiğit bir başbuğ olan Gazi Burhanaddin muhabbet lirizminin, dinîahlakî konuların ve sufi görüşlerin dışına çıkamayan AzerbaycanTürk şiirine alplik, erenlik, kahramanlık ve savaş ruhu ve konuları getirmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Gazi Burhaneddin Azerbaycan Türkçesi’nin bütün zenginliklerini ilk defa ortaya koyan ve bu açıdan millî edebiyatın sonraki gelişme merhalelerini, özellikle de Nesimi, Hatai, Fuzûlî, Vagif gibi ustaların yaratıcılıkların etkiyen üstad bir sanatkârdır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Meseldir, seveni sevmek gerekdir, Eyi niyyetlere irmek gerekdir ![]() Gülendam dexi söylemedi tekrar, Heqiqet dinmemeklik olur iqrar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIV ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ol Nesimirehmeti fezli hüda, Ol İmaddeddin Sirri Mürteza ![]() Ol şehidi aşki fezli zülcelal, Bendü zindanlarda yatan mahü sal ![]() Ol beladan ahü efğan etmeyen, Söyleyen esrarı, pünhan etmeyen Nesimi’nin dünya görüşü şarkın iki büyük dinifelsefi tarîkatmmsufi/min ve hürûfiliğin etkisi altında biçimlenmiş ve olgunlaşmıştı ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Nesîmî yaratıcılığının mühim bir kısmını oluşturan, coşkun bir ilham ve alevli bir kalbin ürünü olan gazellerinde yalnız Allah sevgisini değil, aynı zamanda insan sevgisini, hayatını verdiği güzel sevgisini, yüksek şiiriyet ve ihtirasla terennüm etmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() XVI ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#12 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı ![]() (Genel bir bakış…) (Bölüm - 3) Farsdilli Azerbaycan Edebiyatı Azerbaycan’da Arap baskısının zayıflaması sonucu olarak ülkenin güneyinde Revvadi’lerin, Kuzeyinde ise Şeddadilerin devletleri kuruldu ![]() ![]() ![]() caretin, şehirlerin gelişmesine, ilmin ve kültürün yayılmasına gereken dikkati gösderdiler ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XI ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Devletlerin varlığı, ilim, sanat adamlarının sarayın çevresinde toplanması, XI ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bu şairler meclisine dahil olan Feleki Şirvani (?1160) yalnız bir şair olarak değil, aynı zamanda bir müneccimastrolog olarak da devirde yaygın bir üne sahipti ![]() ![]() ![]() XII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Gence mektebinin başka bir istidadh temsilcisi, ayni zamanda Azerbaycan edebiyatı tarihinde ilk kadın şaire olarak tanınan Mehseti Gencevi, güzel rubailer müelifi idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Zamanla kertenkele olub keçinnem susuz, Abırımı tökmerem, yaşamaram duygusuz ![]() Su te’bimin odunu söndürüb qoysa minnet, Susuzluqdan ölerem, suya baxmaram elbet ![]() Hayatı Tebriz’de sona eren Mücireddin Beylagani burada Megberetü’ş şüera (Şairler kabristanı) olarak bilinen mezarlıkta defnedilmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Katran’m çağdaşı Hatib Tebrizi, adını kendine mahlas olarak aldığı bu şehirde doğmuşsa da, yirmi yaşında doğduğu şehri terketmiş, bütün ha yatını Bağdat’ta, meşhur Nizamiye Medresesinin müderrisi olarak geçirmiş ve 1109 da burada öl müştür ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Buraya kadar adları hatırlatılan şairlerin hümanist mazmunlu eserleri, diğer taraftan çok sayıda bilim adamının, mimarın varlığı, mûsikî ve minyatür sanatlarının genişmesi, şehirlerin kalkınması, eğitimin geniş çapta yayılması XII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan’da yaşanan Rönesans devri edebiyatının ilk büyük temsilcisi Hakani Şirvani olmuştur ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Gence yaşlarında saraya giren şair, burada hükümdar Şirvanşah Minüçehrün dikkatini çekmiş ve onun üzerine, Hakani, adını kabul etmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() Her seher qalxar göye ah ile efğanım menim, Qerq olar qanda şefeq tek çeşmigiryanım menim ![]() ![]() ![]() Hakani’nin “Medain harabeleri”, “Gesideyi Şiniyye” gibi kasideleri derin felsefi mazmunu ve sosyal konunun isyankâr bir tarzda ele alınması ile dikkati çeker ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XII yy ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Dünya edebiyatı tarihine Nizami Gencevi adı ile girer ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Nizami Şark Edebiyatı tarihinde ilk “Hamse” müellifidir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Nizami “Hamse” umumî adı altında birleştirilen beş büyük eserin müellifi olarak daha meşhurdur ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Yirmi bölümden oluşan “Mehzenü’lesrar” manzum destanında, bir şair olarak Nizami’yi düşündüren, onun ilgisini çeken problemleradaletli hükümdar, olgun insan, kötülüklere, haksızlığa karşı mücadele; emek veren insanın hükümdarlardan da üstün tutulması vs gibi sosyalahlakî meseleler olmuştur ![]() ![]() ![]() ![]() 11801181′de tamamladığı “Hüsrev ve Şirin” manzum destanını Nizami, Azerbaycan Atabeyler Devleti’nin hükümdarı Cihan Pehlivan’a sunmuştur ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Şirvanşah Ahsitân’m arzusu ile yazılan ve 1188′de tamamlanan “Leyli ve Mecnun” manzum arzusu destanında Nizami, daha eski zamanlara dönmüş, VI ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() “Yedi güzel” destanı (1197′de tamamlanmıştır) sanat yolunda olgunlaşan, büyük tecrübe kazanmış bir şairin eseri olarak dikkati çeker ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Şair, hayatının son senelerini, hacim açısından da, edebî önemi açısından da en büyük eseri olan, “İskendername” nin yazılmasına sarfetmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Nizami kendi sanatının büyüklüğünü, azametini anlayan sanatkârlardandı ![]() Yüz il sonra sorsan haradadır o? Her yerden ses gelerBuradadır o ![]() Nizami, Fars dilinde yazılan Azerbaycan Edebiyatı’nm son büyük temsilcisi idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Nizami Farsdilli Azerbaycan Edebiyatı’nm zirvesini oluşturdu ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#13 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı(Genel bir bakış…) (Bölüm - 2) ![]() XVII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Kitabı Dede Korkut destanında orta çağ AzerbaycanTürk hayatı tüm boyutları, tüm sahaları ile aksetmiştir ![]() ![]() ![]() Kitabı Dede Korkut kahramanlık destanıdır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Kitabı Dede Korkut yalnız kahramanlığın ve sevginin değil, ayrıca bilgeliğin destanıdır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Başka bir kahramanlık destanı, Köroğlu XVIXVII yy ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Diğer Halk Edebiyatı örneklerimiz (mesela elyazması Vatikan’da, Berlin’de ve Drezden’de muhafaza edilen Kitabı Dede Korkut, Rus diline tercümesi elde olan, orjinali ise şimdiye kadar bulunmayan onlarla Azerbaycan masalı vs ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan ise Köroğlu destanının derlenmesine 1920 yıllarından sonra başlanmış, destanın ilk ilmîtenkitli metni 1949′da yayınlanmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Yalnız Azerbaycan Köroğlusunun kahramı değil, Türkmen, Türk, Özbek, Kazak, Tacik, Gürcü, Kürt, Bulgar Köroğluları da, adaletsizliklere karşı savaşan, ezilenlerin hak ve hukunu savunan cesur bir cengâverdir ![]() ![]() ![]() ![]() Köroğlu kendi kişiliğinde, kılıç vuran bir kahramanla, saz çalarak şiir koşan ince ruhlu bir aşıkı maharetle birleştirmiştir ![]() ![]() “Qul deyerler, qulun boynun burarlar, Çullar qabağıda geden tirem men…” Delileri ile Çamlıbel’e çekilen Köroğlu her zaman elini ülkenin nabzı üzerinde tutar, nerede bir haksızlık duyulsa, nerede bir adaletsizlik iş lense oraya koşar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Eğer kahramanlık destanları mücadele ve savaş dönemlerinin eserleriyse, muhabbet destanları da, daha çok dinç, barışçı hayatı yansıtırlar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Sonda okunan bu aşk şiiri, mutluluğu, birlikte ge çecek hayatın güzelliklerini anlatır; sevgililere güzel hisler iletir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Halk Edebiyatı yalnız lirik ve epik türlerdeki eserlerle sınırlanmamıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() “Tenbel Kardeş”, “Ekende yok, biçende yok, yeyende ortak kardeş” vs halk dramları da merasim karakterli idi ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Halk Edebiyatının çok az bir kısmı derlenmiş ve incelenmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Bilimler Akademisinin Nizami Edebiyat Araştırmaları Enstitüsü’nde Azerbaycan’ın tüm tarihî bölgelerini kapsayan halk edebiyatı antolojilerinin ve halk edebiyatı türlerinin yayılma haritalarının neşrolunmasına başlanmıştır ![]() Aşık Şiiri Azerbaycan Halk Edebiyatının önemli bir kısmını Azerbaycan aşık şiiri, yahut aşık yaratıcılığı oluşturmaktadır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Aşık halkın arasında yalnız koşma yahut geraylı çağıran, destan söyleyen, saz çalıp söz koşan bir sanatçı değil, aynı zamanda aklı, büyük hayat tecrübesi, hazırcevaplığı, her açıdan iyimserliği, insanperverliği ile seçilen bir halk öğretmeni olmuştur ![]() ![]() Aşık olub terki veten olanın, Ezel başdan pürkamalı gerekdir ![]() ![]() Xalqa heqiqetden metleb qandıra, Şeytanı öldüre, nefsin yandıra, El içinde pak otura, pak dura, Dalısmca xoş sedalı gerekdir ![]() Azerbaycan halk kültüründe önemli yeri olan aşık, en eski zamanlardan beri halkın arasına varsak, ozan, dede, aksakkal, yanşak ve nihayet aşık isimleriyle tanınmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Qızım, qızım qız ana, Qızımı verem ozana, Ozan axça qazana, Qızım geye, bezene ![]() bayatısı eski Azerbaycan çevresinde ozanaşığm, cemiyetin seçkin temsilcilerinden olduğunu, herkesin ona saygı ile yanaştığını göstermektedir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Mügabirden güzar etdim, Ecaib merdüman gördüm ![]() Qaranqu topraq altında, Yatar cism ile can gördüm ![]() Azerbaycan aşıklarının yaratıcılığı, konu açısından oldukça farklıdır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan aşıkları da diğer Türk boylarının halk sanatkârlarıAnadolu aşıkları, Kazak ve Kırgız akınları, Türkmen ve Özbek barışılan gibi kendilerinde üç sanatçıyı, şairi, besteciyi ve şarkıcıyı birleştirmiş, halk şenliklerinin, toy ve düğünlerinin tüm ağırlıklarını omuzlarına almışlardır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bu şiir şekilleri kendi aralarında da bazı forma değişikliklerine uğramış ve onların daha farklı şekilleri meydana çıkmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Men haqq aşiqeyem, haq yola mayii, Kitabım Qur’andır, olmuşam qayil, Müridim, mürşidim ey Şah İsmayil, Derdimin elinden feryada geldim ![]() XVII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan’da XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan aşıkları XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() XIX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Kuşkusuz, XIX ![]() ![]() ![]() ![]() XX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan halk edebiyatı Azerbaycan Türklerinin en büyük serveti, onların manevî kimliği durumundadır ![]() ![]() ![]() ![]() Yazılı Edebiyat Azerbaycan yazılı edebiyatı da halk edebiyatı gibi eski bir tarihe maliktir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bazı edebiyat tarihçileri Azerbaycan edebiyatının tarihini 2500 sene önce yazıldığı tahmin edilen “Avesta”dan başlatışlar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Ama şunu da unutmamak gerekir ki; Azerbaycan zaman zaman büyük savaşlara sahne olmuş, buraya farklı dillerin, dinlerin temsilcileri gelmiş ve onlar Azerbaycan toprakları üzerinde yüzyıllar boyu yaşamışlardır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bu yazarların eserleri ekser hallerde millî konulardadır; mensup oldukları milletin hayatını anlatmaya, onun psikolojisini dile getirmeye özen gösteriyorlar, ama bütün bunlara rağmen onların eserleri yabancı bir dilde kaleme alınmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Arapdilli Azerbaycan Edebiyatı Araplar Azerbaycan’a yerleştikten sonra VII ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Onun eserlerinden, babasının esir olarak Azerbaycan’dan Medine’ye getirildiği, şairin kendisinin ise tam bir Arap eğitimi ve terbiyesi aldığı öğrenilmektedir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() IX ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Azerbaycan Türk Edebiyatı |
![]() |
![]() |
#14 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Azerbaycan Türk EdebiyatıAzerbaycan Türk Edebiyatı ![]() (Genel bir bakış…) (Bölüm - 1) Türk edebiyatlarının, büyük tarihe ve ge leneklere sahip bir kolunu da Azerbaycan Edebiyatı oluşturmaktadır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan tarihinin, özellikle de kültür tarihinin en eski dönemleri hala yeterince bilinmese de, burada zengin kültür katlarının, hem de biribirini etkileyen, biribirinin gelişmesine neden olan kültür katlarının varlığı kuşkusuzdur ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Halk Edebiyatı Diğer dünya halkları gibi Azerbaycan Türklerinin de yazılı edebiyatlarının temelinde şifahî edebiyat, yahut halk edebiyatı vardır ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Halk Edebiyatı şekil ve tür açısından çok zengindir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Halk yaratıcılığımızın en eski türlerinden biri Emek, yahut Zahmet nağmeleridir ![]() ![]() ![]() ![]() Emek nağmelerinin Azerbaycan Halk Edebiyatında en çok yayılmış türleri Holavarlar ve Sayacı sözlerdir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Emek nağmelerinin geniş yayılmış numunelerinden olan Sayacı sözleri ise, göçebe hayatının başka bir alanı ile, koyunculukla ilgilidir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Salammelik, say beyler, Bir birinden yey beyler, Saya geldi, gördünüz? Salam verdi, aldınız? Alnı tepel qoç quzu Sayacıya verdiniz? Sefa olsun yurdunuz, Ulumasın qurdunuz ![]() Ac getsin avanınız, Tox gelsin çobanınız ![]() Bunun ardınca sayacı, ev hayvanlarını, özellikle de koyunu vasfeder, ondan bolluk ve bereket simgesi gibi söz açar: Qoyunlu evler gördüm, Qurulu yaya benzer ![]() Qoyunsuz evler gördüm, Qurumuş çaya benzer ![]() Qoyun var kere gezer, Qoyun var küre gezer, Geder dağları gezer, Geler evleri bezer ![]() Azerbaycan folkloru bir insanın doğuşundan, mezara konulmasına kadar, hayatının tüm aşamalarını yansıtır ![]() ![]() ![]() ![]() Kuşkusuz, halk arasında en fazla popüler olan merasim nağmeleri de Azerbaycan şifahi edebiyatının en eski örnekleri sırasındadır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Novruz, Novruz bahara, Güller, güller bahara, Novruz gelir, yaz gelir, Neğme gelir, saz gelir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() “Xanım ayağa dursana, Yük dibine varsana, Boşqabı doldursana, Xızırı yola salsana ![]() Maişet merasimi folkloru vasfıhaller, ağılar, nişan ve toy nağmeleri vs ![]() ![]() Vasfıhaller kuruluş açısından bayatıları ha tırlatmaktadır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Oturmuşdum sekide, Üreyim seksekide, Yardan üç alma geldi, Bir qızıl nelbekide ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bostanda tağım ağlar, Basma, yarpağım ağlar ![]() ![]() Keder ve derd üzerinde köklenmiş ağılardan farklı olarak nişan ve toy nağmeleri şenliği, şuhluğu, esprili havası ve oynaklığı ile seçilir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Quda, gelmişikbiz size, Hörmet ediniz bize, Bu gün qızımız sizdedir, Sabah aparırıq bize ![]() Kızın ata anasmın rızası alındıktan ve toy merasimi gerçekleştikten sonra ise, onlarm okudukları nağmelerin tonu ve mazmunu tamamen değişir: Verdim bir dana, Aldım bir sona, Ay kız anası, Qalyanayana Yeni yuvasma sevdiği oğlanın evine getirilen geline müracaatla okunan nağmeler ise inceliği, samimiliği, ile seçilir: Anam, bacım qız gelin, Elayağı düz gelin ![]() Yeddi oğul isterem, Birce dene qız, gelin ![]() Toy merasimi sona erer, yeni aile kurulur, genç ataananın ilk çocuğu dünyaya gelir ![]() ![]() ![]() ![]() Laylalar ve okşamalarla birlikte, Azerbaycan çocuk folklorunda, arzulamalar, beslemeler, nazlamalar, azizlemeler, eğlendirmeler vs ![]() ![]() ![]() Elinde var def, Üstüde sedef, Kırmızı köynek, Geler qızımçün ![]() Küçük yaşlı çocuklar arasındaki oyunlarla ilgili folklor numunelerinin çeşidi de Azerbaycan halk edebiyatında oldukça geniştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Türk halkları arasında bilmece, tapışmak, cummak vs ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Halk Edebiyatının mühim bir kısırımı ata sözleri ve darbimeseller oluşturmaktadır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Diğer halkların edebiyatlarında olduğu gibi Azerbaycan Türklerinin halk edebiyatında da şiir ve nesir türleri birlikte kullanılmıştır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bayatı halk edebiyatından yazılı edebiyata da geçmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Bayatılar da diğer halk edebiyatı örnekleri, özellikle de atalar sözleri gibi halkın tarihini, bu tarihin önemli olaylarını yaşatmakdadır ![]() Apardı tatar meni, Qul edib satar meni, Yarım vefalı olsa, Axtarıb tapar meni bayatısı hiç şübhesiz ki, Azerbaycan’ın Mogoltaralarm yönetimi altına geçtiği XIIXIV yy ![]() ![]() Azerbaycan folklorunun başka bir şiir türühalk mahnıları, musiki ile bedii sözün birleşmesinden türemiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Her Azerbaycan Türkü, çocuk yaşlarından başlayarak Azerbaycan nağıllarmın çekici ve sihirli dünyasının içine girer, bu dünya ile büyür ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Nağıl toplayıcıları ve araştırıcıları, dünya folklorunun da tecrübesine dayanarak Azerbaycan nağıllarını muhtelif, yönlerden tasnif etmişlerdir ![]() ![]() ![]() ![]() Hayvanlar hakkındaki nağıllar mana açısından daha evvelce sözü edilen sayacı sözlerine benzer ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Sihirli nağıllar da ortaya çıkış açısından eski nağıllardandır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Tarihî nağıllar ise, adından da anlaşıldığı gibi, Azerbaycan tarihinin ayrı ayrı olayları, şahsiyetleri yahut da faaliyetleri, bu ülke ile ilgili olmuş insanların hayatı ile ilgilidir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Esas kahramanlar Keçel, Koşa vb ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Halk Edebiyatında efsaneler, esatirler ve rivayetlerin de çok sayıda örnekleri vardır ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() O, farklı Türk boyları arasında Molla Nesreddin, Nasrettin Hoca, Nesreddin Efendi, Hoca Nasır Efendi vs ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Diğer halkların sözlü edebiyatlarında olduğu gibi, Azerbaycan Halk Edebiyatmda da bu edebiyatın zirvesini destanlar oluşturmaktadırlar ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Asırlardan beri malum olan, halk arasmda geniş alanlara yayılmış, derlenmiş Azerbaycan destanları halk edebiyatı ile ilgili tetkiklerde kahramanlık ve sevgi destanları olarak tasnif edilmiştir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Azerbaycan Halk Edebiyatında “Kitabi Dede Korkut, Koroğlu, Molla Nur, Kaçak Nebi, Kaçak Kerem, Settarhan” vs ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Türk Halk Edebiyatının ve Türk lehçelerinin muhteşem abidesi olan Kitabi Dede Korkut tam olarak bin yıl önceki AzerbaycanTürk hayatının ansiklopedisi olarak adlandırılabilir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() Kuşkusuz, Kitabı Dede Korkut Oğuz Türkleri’nin ortak edebî abidesidir ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() |
![]() |
|