Adlar ve Ad Tamlamaları

ADLAR (İSİMLER)

Bütün sözcük türleri,iki gruba ayrılarak değerlendirilir
A)Ad Soylu Sözcükler:

1)Ad (İsim)
2)Sıfat (Önad)
3)Zamir (Adıl)
4)Zarf (Belirteç)
5)Edat (İlgeç)
6)Bağlaç
7)Ünlem

B)FİİLLER (Eylemler)

1)Adlar:Varlıkları ya da kavramları karşılayan,onları tanımamızı sağlayan sözcüklere “ad” denirBir kelimeye -mek, -mak ya da -ma, -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır

*Bahçe, kum, Ali, kitap, çanta, Almanya, Merkür,…
İsimleri:

A)Görev ve anlamlarına göre,
B)Varlıkların türüne göre,
C)Varlıkların sayısına göre,
D)Yapılarına göre olmak üzere 4grupta inceleyebiliriz

GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER

1)Somut İsimler:Taş,kitap,çiçek,…
2)Soyut İsimler:Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,…
3)İş ve Eylem Gösteren İsimler:Fiil soylu kelimelere “-mek, -mak, -ış, -iş, -me, -ma” ekleri getirilerek türetilen ve iş,oluş,eylem bildiren isimlerdirBunlara “fiilimsi” (isim-fiil) de denir
*Çalışmak, uyumak, dokunma, eğlenme, bakış, gülüş,…

VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER

1)Özel İsimler:Tek olan,diğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır
*Köroğlu, Nedim, Türkçe, Mehmet,Minnoş, Pamuk, Türk Dil Kurumu,

2)Tür (Cins) İsimleri:Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır
*El, ayak, kardeş, amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,…

VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER

1)Tekil İsimler:Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır
*Çocuk, ay, kalem, kitap, elbise,…

2)Çoğul İsimler:-ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir
*Çocuklar, ağaçlar, kitaplar, öğrenciler,…

3)Topluluk İsimler:Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır
*Ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım,…
YAPI BAKIMINDAN İSİMLER

1)Basit İsimler:Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir
*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,…

2)Türemiş İsimler:İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir
*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,…

3)Birleşik İsimler:İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir
*Anayurt, Çanakkale, açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör, giderayak,…

İSİM TAMLAMALARI

1)Belirtili Ad Tamlaması:Tamlayanın “-in” ilgi ekini tamlananın da “-i,si” 3tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır

NOT:Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana neyin,kimin sorularını sorarız
Türkçe’nin önemi,
Yolun sonu,
Ali’nin amcası,
Arabanın boyası,
Fırtınanın gücü,
Bizim köyümüz

2)Belirtisiz Ad Tamlaması:Tamlayanı yalın halde bulunan,tamlananı 3kişi iyelik ekini alan tamlamalardır
*Sokak kapısı,
*Tarla kuşu,
*Çam ağacı,
*Okul müdürü,
*Hızlı koşanı (sıfat)
*Devlet memurları

NOT:Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için tamlanana “-ne” sorusunu sorarız “Nasıl,ne kadar,kaç,hangi” gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur

3)Takısız Ad Tamlamaları:Tamlayan ve tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdırBu tür tamlamalarda tamlayan,tamlananın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır
*Yünden çorap
*Çelik tencere
*Ahşap dolap
*Taş duvar
*Bakır tel

Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor Tamlayanla tamlananın arasına “den” ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyorOysa sıfat tamlamalarında bozulur


*Sarı çorap (sıfat)
*İnci (gibi) diş
*Kömür göz
*Altın kalp
*Çelik bilek

Tamlayan,tamlananın neye benzediğini ifade ediyorTamlayanla tamlananın arasına “gibi” edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayızÇünkü sıfat tamlamalarının arasına “gibi” edatını getiremeyiz

NOT:Takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz

4)Zincirleme Ad Tamlamaları:Bir ad tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu tamlamaya zincirleme ad tamlaması denir
*Bahçe kapısının anahtarı
bsiz ad tam ad
zincirleme ad tam
*Çevre yolunun ağaçlandırma çalışmaları
bsiz ad tam bsiz ad tam
zincirleme ad tam

Ad Tamlamalarıyla İlgili özellikler:

1)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir
*Aşağıdakilerden hangisi (Aşağıdakilerin hangisi)
*Yolculardan biri (Yolcuların biri)

2)Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir
*Tadı yok sensiz geçen günlerin

3)Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir
*Masanın ayağıMasanın kırık ayağı)
*Evin borcu(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)

4)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan,tamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir
*Onun kızı (Tamlayan zamir)
*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)
*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)

5)Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşerBunlara “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” denir
*Olayı bize babası anlatmıştı (Onun babası)
*Evimiz çok güzel oldu (Bizim evimiz)
*Paran var mı?(Senin paran)

6)Bir tamlayan,birden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir
*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı(Tamlayan ortak)
*Ahmet’in,Murat’ın ve Deniz’in velisi toplantıya katılmadı(Tamlanan ortak)
ADLARDA KÜÇÜLTME

Adlarda küçültme “cik ve ceğiz” ekleriyle sağlanır
*Şu tepeciği aşarsak köy görünür(Küçük tepe)
*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı(Küçük çocuk)

Adların sonuna getirilen “cik,ceğiz” ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir

*Anneciğimi çok özledim(Sevgi)
*Bir milyarcık borç verir misin?(önemsememe-azımsama)

NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir
*Mehmetçik (Türk askeri)
*Gelincik (Çiçek ismi)
*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)
ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ VE EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:
-Ler,-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir

*Birazdan Zeynepler gelir(Belirli bir aileyi belirtiyor)
*Bu cami Karahanlılar döneminde kalma(Sülale,soy anlamı katmış)
*Müdür Beyler henüz gelmediler(Saygı)
*Hanımefendiler daha uyanmadılar (Alay,küçümseme, sitem anlamı katmış)
*On yaşlarında bir çocuktu(Yaklaşık anlamı katmış)
*Hasta ateşler içinde kıvranıyordu(Abartma)
*Anadalu’da Yunus’lar bitmez(Özel ada benzerleri anlamı katmış)
*Akşamları televizyon seyrederim(Belgisiz sıfat yerine geçerek “her” anlamı katmış)