Fiilimsiler ( Eylemsiler )

Eylemsiler (Fiilimsiler) : Eylem olma özelliğini tam olarak yitirmemesine karşın, çekime giremediği için tam eylem olmayan; getirilen eklerle ad, sıfat ve zarf görevlerinde bulunan; temel cümle içinde yan cümle kurma özelliği taşıyan sözcüklere eylemsi denir
Eylemsilerin Özellikleri :
üKip ve kişi ekleriyle çekimlenemezler Bu yönleriyle tam eylem sayılmazlar
üOlumsuzluk eki “-ma, -me” ile çekime girerek eylem olma yanlarını sürdürürler
üEylem tabanlarına getirilen birtakım eklerle ad, sıfat ve zarf görevinde kullanılırlar
üBir temel cümle içinde yan cümle kurarlar ve yan cümlenin yüklemi olurlar
Eylemsiler, Görevleri Yönünden Üç Grupta İncelenir :
Ad-Eylemler (İsim-Fiiller) :Eylem tabanlarına getirilen “-mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş” ekleriyle türeyen ve eylem adı olarak kullanılan sözcüklerdir
Örnek : Oraya gitmek ve bir süre dinlenmek istiyorum
Ders çalışmayı ve kitap okumayı seviyor
Dağa çıkış zor, oradan iniş kolay olur
Ad-Eylemlerin Özellikleri :
ü“-mak, -mek, -ma, -me, -ış, -iş” eklerini alan sözcükler eylem anlamlarını yitirip varlık ya da nesne adı türetirse, ad-eylem olarak alınamazlar Örnek :
Bakkaldan ekmek aldım
Çocuklar dondurma yiyor
Yeni bir görüş öne sürdü
Ben de kuşlar gibi uçmak istiyorum
Bahçede yürümeye ne dersin?
Salondaki bağırışlar yüzünden kimse kimseyi duymuyor
üAd-eylemler, ad görevli sözcükler oldukları için çoğul eki ve ad durum ekleriyle çekime girer Ayrıca bir adla birleşerek ad tamlaması kurarlar Bu tamlamada tamlayan ya da tamlanan sözcük olarak kullanılırlar Örnek : Çalışmalar, bakışlar, gülmeyi, okumaya, oturmamda, gülmesinden, atların koşması, çalışmanın yararları, çocuğun gülüşü, okumanın kuralları
üAd-eylemler, ek-eylem olarak yüklem görevinde kullanılabilir ve ad cümlesi kurabilirler Örnek : Bütün amacımız üniversiteyi kazanmaktı (Ad cümlesidir)
Yüklem
Beni üzen ansızın gidişiydi (Ad cümlesidir)
üAd-eylemler cümle içinde özne nesne ve dolaylı tümleç görevinde kullanılır Örnek :
Gitmek, sorumluluktan kaçtığımı göstermez
Özne
Okumayı çok seviyorum
Nesne
Artık çalışmaya başlayalım
Dolaylı Tümleç
Sıfat Eylemler (Ortaçlar) : Eylem tabanlarından türeyerek sıfat görevinde kullanılan sözcüklerdir Ancak diğer sıfatlardan farklı olarak, adları hareket yönüyle nitelerler ve eylem olan yanlarını tam yitirmemiş olurlar Ad-eylemlerde herhangi bir zaman kavramı olmamasına karşın, sıfat-eylemler şöyle sınıflanabilir
Geniş Zaman Anlamı Taşıyan Sıfat-Eylemler : “-an, -en, -r, -maz, -mez” ekleriyle yapılan sıfat-eylemler geniş zaman anlamı taşır Örnek :
Gören gözün görmez oldu Her zaman gören
Akarsu pislik tutmaz Sürekli akan
Çekilmez adamı kim çekecek Hiçbir zaman çekilmeyen
UYARI : Eylemsilerin kökünde bir eylem olduğu için bunlar da çatı eki alabilir Çatıları yönünden bir eylemin gösterdiği (etken, edilgen, dönüşlü, işteş, oldurgan, ettirgen) bütün çatı özelliklerini gösterir Örnek :

Pazarda unutulan çanta, polise teslim edildi (Edilgen çatılı)
Yan Cümle
Süslenen kızlar, neşe içinde düğüne gittiler (Dönüşlü çatılı)
Yan Cümle
Dövüşen çocukları, zor ayırdık (İşteş çatılı)
Yan Cümle
Gelecek Zaman Anlamı Taşıyan Sıfat-Eylemler : -acak, -ecak, -ası, -esi ekleriyle türeyen sıfat-eylemler gelecek zaman anlamı taşırlar Örnek :
Yapılacak işleri sırasıyla gözden geçirdi (gelecek zaman)
Yaşanası güzellikler, bizi bekliyordu (gelecek zaman)
Geçmiş Zaman Anlamı Taşıyan Sıfat-Eylemler : Eylemlere getirilen “-dık, -dik, -mış, -miş” ekleriyle türetilen sıfat-eylemler geçmiş zaman anlamı taşır Örnek :
O bildik tavrıyla şöyle bir gülümsedi (geçmiş zaman)
Çözülmüş testleri tek tek dosyaladı (geçmiş zaman)
Pişmiş aşa su katılmaz (geçmiş zaman)
Sıfat-Eylemlerin Özellikleri :
ü“-acak, -ecak, -r, -maz, -mış, -miş” eklerinin kip eki olduğuna da dikkat edilmeli, sıfat eylemle kip eki karıştırılmamalıdır Örnek :
Dönülmez akşamın ufkundayım, vakit çok geç (sıfat-eylem)
Dönülmez bir daha bu sözden (geniş zaman kipi)
Yüklem
Görür gözüm görmez oldu (sıfat eylem)
Görür, gözüm; söyler dilim (geniş zaman kipi)
Yüklem Yüklem
Geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer (sıfat-eylem)
Atmış çantasını sırtına, gidiş o gidiş (geçmiş zaman kipi)
Yüklem
üSıfat-Eylemler, kendilerinden sonra gelen adın yerini tutacak şekilde kullanılırlarsa, tür yönünden adlaşır ve adlaşmış sıfat oluştururlar Örnek :
Gelmeyen öğrenci var mı? Gelmeyen var mı?
Sıfat Adlaşmış Sıfat
Tekkeyi bekleyen derviş çorbayı içer
Sıfat
Tekkeyi bekleyen çorbayı içer
Adlaşmış Sıfat
ü Eylemden-sıfat türeten bütün ekler, sıfat-eylem eki değildir Sıfat-eylem eylem anlamını tam olarak yitirmediği için “-ma, -me” olumsuzluk ekeriyle çekimlenebilirler Örnek :
Yırt-ıcı kuş
Yor-gun insan Sıfat-eylem ekleri değildir
Yan-ık ekmek




Bit-me-y-en aşk
Beklen-me-dik soru Sıfat-eylem ekleridir
Görün-mez kaza

ü“-dık ve –acak” ekiyle türeyen sıfat-eylemler, üçüncü tekil kişi iyelik eki alarak –“dığı ve –acağı” biçiminde kullanılabilir Örnek : bildik ® bildiği kişi
yapılacak işler ® yapacağı işler
Bağ-Eylemler (Ulaçlar) : Eylem köklerinden türeyerek getirildiği eylemle yüklem arasında anlam bağlantısı kuran ve zarf görevinde kullanılan eylemsidir
Başlıca bağ-eylem ekleri şunlardır :
-ıp, ip : Tahtaya bakıp soruyu çözdü (Nasıl çözdü?)
-arak, -erek: Koşarak yanıma geldi (Nasıl geldi?)
-ken : Televizyon izlerken uyumuş (Ne zaman uyumuş?)
-madan, -meden : Adam bilmeden konuşuyor (Nasıl konuşuyor?)
-ınca, -ince : Bunu gelince konuşuruz (Ne zaman konuşuruz?)
-dıkça, -dikçe : Yürüdükçe yol tükenir (Nasıl tükenir?)
-alı, -eli : Buraya geleli huzurum kaçtı (Huzurum ne zaman kaçtı?)
-ir, -mez : Gelir gelmez uyudu (Ne zaman uyudu?)
-asıya, -esiye : Atları öldüresiye kırbaçladı? (Nasıl kırbaçladı?)
-a, -a : Koşa koşa gitti (Nasıl gitti?)
-e, -a : Düşe kalka büyüdü (Nasıl büyüdü?)
-e, -e : Güle güle gidin (Nasıl gidin?)
Eylemsilerin Yan Cümle Kurmaları : Eylemsiler, bir temel cümle içinde yan cümle kurma özelliği gösterir ve temel cümleye herhangi bir öğe olarak bağlanır Eylemsiler, yan cümlenin yüklemi olurlar Temel cümlenin yüklemini oluştururlarsa yan cümle kuramazlar Örnek :
Yan Cümle Temel Cümle
Sora sora Bağdat bulunur
Zarf tümleci
Atılan ok geri dönmez
Özne
Bu gidişi hiç beğenmiyorum
Belirtili Nesne
Pencereye çıkana taş atıyorlardı
Dolaylı Tümleç