Baymirza Hayıt ( 17.12.1917)

[Sadece kayıtlı kullanıcılar linkleri görebilir ÜCRETSİZ Kayıt olmak için tıklayın]


İlim adamı, büyük Türkistan Tarihçisi ve sovyetolog Baymirza Hayit, bugünkü Özbekistan'ın Fergana vadisi, Namangan vilayetinin, Yargorgan köyünde 17 Aralık 1917'de doğmuştur Annesinin adı Rabiya, babasının adı Hayit Mirza Mahmutmirzaoğlu'dur Dokuz çocuklu çiftçi bir ailenin çocuğu olan Baymirza Hayit Özbek Türkleri'nden olup, çocukluk yılları hayatında derin akisler bırakacak olan Sovyet kızılordu milislerinin kanlı eylemleriyle doludur


Sovyet hakimiyetinin tam olarak sağlanamadığı 1923'lü yıllarda Baymirza'nın ilk eğitim hayatı mahalle mektebinde din eğitimiyle başlar Bir yıl sonra Cedit Mektebine yazılan Hayit, Okulun dördüncü sınıfından Namangan Vilayeti Talim Terbiye Teknikleri Okuluna geçir Yazmaya ve okumaya son derece meraklı olan Hayit ilk yazılarını okulun duvar gazetesi olan"Bizim Fikir"de neşreder Okuldaki müsamere ve şiir günlerinde dikkatleri üzerine çeken Hayit, kısa bir süre sonra Türkistan yeraltı milliyetçi aydınlarından olan Süleyman Çolpan, Gafur Gulam, Safizade ve Refik mümin'lerle tanışıp, Çolpan'ın özel alakasına mazhar olur Ceditçi ve Türkbirlikçi aydınların, toplandığı Çınaraltı kahve muhitinde Usta-Çırak usulüne göre Hayit edebiyat ve Musiki sohbetlerine katılır Çınaraltı muhiti, Hayit'in daha sonraki yıllarını manalandıracak olan tarih ve millet şuuru almasının yanında yol ,yordam, usûl, erkân öğreten ikinci bir okul vazifesini görmüştür


1933 yılı genç Hayit'in hayatında bir dönüm noktasıdır Çünkü bu yıllar Stalin'in harekete geçip son geride kalan Türkbirlikçi kişi ve odakları temizleme hareketinin adı olduğu yıllardır Halk düşmanı suçlamasıyla, gerçekten geride kalmış bütün aydınlar temizlenmiştir


1943'te yüksek okul imtihanını kazanan Hayit önce Andican vilayeti Sulama (Ziraat) Okuluna, ardından Hokand vilâyetinde Tıp Fakültesine girerse de, ruhunun bir türlü ısınamadığı bu okulu da bırakıp, Türkistan Sovyet Muhtar Cumhuriyeti'nin 1920-1921 yılları arasında Savunma Bakanlığı yapmış Ustubayev vasıtasıyla "Taşkent Üniversitesi'nin Tarih Fakültesi'ne kaydolur Fakülte sekreterliğinden Baymirza Hayitoviç Mahmudov olarak düzenlenmiş ilk talebelik kimlik kartını alır Hayit bu Rus mantıklı ismin yarısından, önce 1939'da girmiş olduğu Kızılordu'daki askerlik hizmetinde (Baymirza Hayitov) ,geri kalanından da 1942'de Türkistan lejyonuna katıldığında kurtulacaktır


Hayit için Taşkent Üniversitesinde, Tarih bölümünden 1937'de mezun olur Okul yılları boyunca, yaz tatillerinde kolhozlarda çalışırken, stalin diktasının en acı örnekleriyle karşılaşarak hayata hazırlanmaktadır Hayit'in yetişmesinde önemli rolleri olan Özbekistan Milli İttihat Partisi Başkanı Feyzullah Hocayev, Özbekistan Komünist Partisi Sekreteri Ekmel İkram, büyük şairlerden Abdülraif Fıtrat ve Süleyman Çolpan gibi tanınmış simalar ve öğretmenler tamamen temizlenmiş ,fakat bu defa da okullarda eğitim verecek öğretmen kalmamıştır Sovyet hükümeti yüksek okullarda okuyan öğrencilerin hızlandırılmış eğitime tabi tutup nizami eğitim enstitüsü'nde üç aylık kurs sonunda öğretmen olarak görevlendirmektedir Bu yoldan Enstitü'yü başarıyla bitiren Hayit, önce Turokargan rayununda, ardından Sir-Derya buyunda camacoy ve sayram köy okullarında öğretmenlik yapıp ardından Rayun(Kaza) maarif müdürlüğüne tayin edilir Bu arada Taşkent'e gidip üniversitedeki imtihanlarına girmektedir 30 Ekim 1939'da yüksek dereceyle Taşkent Üniversitesini bitirdiğinde, Hayit'i 2 Dünya harbi cephesine çağıracak celp kağıdının gelmesine çok fazla bir zaman kalmamıştır NKVD'nin gözdağı vermek için tutuklanmalara başlaması üzerine, Lenin'in karısı Nadya Krupskaya'ya mektup yazması bir şeyi değiştirmeyecek ve hemen ardından askere çağrılacaktır


Cepheye gitmeden on beş gün önce annesinin ısrarıyla Tohtahan adında bir kızla evlenen Hayit , bir daha eşini göremediği gibi,ondan olan çocuğunu da tam elli iki yıl sonra görebileceği uzun bir maceralı yola çıkacaktır 1939'un 23 Aralık'ında Namangan'dan yola çıkan Hayit, okul tatillerinde Sovyet sistemine göre askerlik eğitimi almış olduğundan Kızılordu'ya Teğmen rütbesiyle katılarak, Polonya cephesinde çijov şehrine gelir Savaş içinde Tankçı sınıfı kursuna tabi tutularak Polonya cephesinde Tankçı sınıfı kursuna tabi tutularak, Polonya cephesinde savaşa katılır Almanlarla yapılan savaş esnasında Beyaz Rusya'nın Slutsk şehri yakınlarında (1941'de ) Almanlara esir düşer Alman esir kamplarında uzun ve son derece ağır şartlar altında ölümü beklediği günlerde, Türkistan'ın büyük Türkbirlikçilerinden olup 1920'lerde Rusya'dan kaçıp, Paris'e yerleşen Mustafa Çokay'ın yardımıyla kamplardan kurtulur


Almanların, Ruslara karşı kurduğu Türkistan lejyonunda görev alan Hayit, Almanların teslim olmasıyla, müttefik kuvvetlerin Stalin'le anlaşmaları gereği birkaç kere daha ölümden kıl payı kurtularak, savaş sonrası Almanya'ya yerleşir


1947'de Münster/ Westfalen Üniversitesinin Felsefe Fakültesine yazılan Hayit, bundan böyle hayatını vakfedeceği Sovyet araştırmalarıyla, Sovyetler Birliği içindeki Türk halklarının siyasi, tarihi ve dini meseleleri üzerine çalışmaya başlayacaktır 1950'de parlak bir dereceyle, hazırlanmış olduğu Türkistan(Hokand ve Alaş urdu) Milli hükümetleri" adlı teziyle Felsefe doktoru ünvanını kazanır


Hayatını, Türklüğe ve Türkistan Tarihine adayan Dr Baymirza Hayit, artık evinden çıkamayacak kadar rahatsız olduğu yakın zamana kadar, dünyanın değişik yerlerinde konferanslara , milletlerarası toplantılara katılıp ,üniversitelerde ders vererek, makaleler ve kitaplar yazarak , sürekli çalışarak geçirir


1950'de Alman Ruth hanımla evlenen Hayit'in bu evlilikten Ertay ve Mirza adında iki oğlu, Dilber adında bir kızı ayrıca Özbekistan 'da evlendiği ilk eşinden olma Bekmirza adında bir oğlu vardır (Bekmirza, 1991'de İstanbul'da babası Baymirza ile görüşüp, Özbekistan'a döndüğünde ölmüştür)


Hakkında ,Sovyetler Birliğinde binlerce sayfa tutan(aleyhinde olmak üzere) yazılar, lehine yüksek lisans ve doktora çalışmaları yapılan Dr Baymirza Hayit, yüzlerce makale, bir o kadar broşür ve risale,pek çok ilmi kitabın müellifi olmasının yanında milletlerarası ilmi ve siyasi pek çok kurum ve kuruluşunda üyesi bulunmaktadır


VEFAT HABER


Baymirza Hayit vefat etti

Türk dünyasının büyük kaybı

[Sadece kayıtlı kullanıcılar linkleri görebilir ÜCRETSİZ Kayıt olmak için tıklayın] 31 Ekim 2006


Türk dünyasının büyük mücadele ve fikir adamı Dr Baymirza Hayit Köln'de tedavi gördüğü hastanede vefat etti


Bağımsız Türkistan için ömrünü savaş ve esaret altında geçiren 89 yaşındaki büyük Türkistan Tarihçisi bu sabaha karşı hayat mücadelesini kaybetti


ESERLERİ


Ülkemizde pekçoğu Türkçeye tercüme edilen (Almanca'dan) eserlerinden bazıları şunlardır


Türk dünyasında Rus emperyalizminin Ayak izleri

Sovyetler Birliğinde Türklüğün ve İslâmın Bazı Meseleleri

Basmacılar(1917-1934 yıllarında Türkistan Milli Mücadelesi)

Rus yönetimi altındaki Türkistan ve İslam

Rusya ile Çin Arasıda Türkistan


HAKKINDA YAZILANLAR


Yeni Çağ Türkistan Tarihi Kaynakları ve Dr Baymirza Hayit

Erol Cihangir

TURAN KÜLTÜR VAKFI


Henüz onaltı günlük evli iken Kızıl Ordu saflarında 2 Dünya Harbine katılmak üzere cepheye giden Baymirza Hayit, vatanına ve ailesine ancak elliiki yıl sonra dönebilecektir Döndüğünde akrabalarından birkaç kişiyle, varlığından haberdar olduğu oğlu Bekmirza bir yıl önce ölmüştür Acılar, ihanetler ve çetin mücadelelerle dolu bu hayatta onu ayakta tutan tek şey, herhalde inanmış bir adamın dervişçe gülümsemesi olsa gerektir Böyle söylüyor Hayit'in sevgili dostu G won Mende'nin eşi Koro won Mende Ve devam ediyor "ne zaman Mirza bey aklıma gelse onu hep gülerken hatırlarım Onu başka şekilde düşünmem mümkün değil Ve öyle sanıyorum ki onu hayatta tutan bu gülümsemesidirKendine yabamcı olan bir ülkede elli yıl yaşadı Bu onun için çok zor olmalıydı ama, o içten gülümsemesiyle sadece kendi ayakta kalmadı, aynı zamanda ümitsizlik içinde olan dostlarına da bitmez bir destek ve yaşama gücü verdi"

Yayın Yılı: 2000; 136 sayfa; 3HAMUR; 13,5x21 cm; KARTON KAPAK; ISBN:9757893285; Dili:TÜRKÇE


Dr Baymirza Hayit Armağanı

Erol Cihangir/Rasim Ekşi

TURAN KÜLTÜR VAKFI

İÇİNDEKİLER


Turan Kültür Vakfı Milli Kahramanları Hatırlamak ve Baymirza Hayit 7

Ebulfez Elçibey Hocam Baymirza Hayit 11

Rasim Ekşi Türkistan ve Dr Baymirza Hayit 15

Erdoğan Aslıyüce Dr Hayit'e Vefa Borcumuz 19

Abdülkadir Donuk Baymirza Hayit Hocam 21

Mehmet Saray Dostum Baymirza Hayit 25

Erol Cihangir Dr Baymirza Hayit'in Hayat Hikâyesi 27

Hacı Yakup Anat Doğu Türkistan mı, Uyguristan mı? 105

H Emel Aşa Kazak Türklerinin İlk Milliyetçi Dergisi 111

Hakan Coşkunaslan Türkistan Bağımsızlık Tarihinde Münevver Kari ve İttihat Terakki 119

Kemal Çapraz Türkistan Hatıraları'nın Neşri ve İsa Yusuf Alptekin 137

Yusuf Gedikli Adil Hikmet Bey ve Asya'da Beş Türk 147

Ahmet Kabaklı Enver Paşa Basmacılar ve Baymirza Hayit 155

Timur Kocaoğlu Türkistanlı Göçmenlerin Siyasi Faaliyetleri Tarihine Bir Bakış 159

Cihangir Muhammed Baymirza Hayit'in Derdi ve Rusya'nın Son Provakasyonlarıl 183

Mirhasan Osmanov Sovyetler Blriğindeki "Sovyet Araştırmacılarının" Tenkid Edilmeleri Hakkında 189

Abdurrahim Polat Baymirza Hayit ve Büyük Türkistan 195

Michael Rywkin Survival of Soviet Features Post-Soviet Turkestan 201

Suphi Saatçi Dar Ağacında Sallanan Bayraklar 211

M A Taşkın Türklüğün Beşiği Olan Afganistan ve Oradaki Türkler 215

Arslan Tekin Bizim Diyar Özbekistan 233

Yusuf Nejat Turan İran Türkmenleri 255

Lokman Uzel 1905 Yılında Kazakeli'nde Başlayan Alaş Orda Hareketi ve Alaş Partisi