Enver Paşa ( 1881)- (04.08.1922)

1881 yılında İstanbul'da doğdu Soğukçeşme Askeri Rüştiyesinde öğrenim gördü Harp Okulunu 1899'da piyade teğmeni olarak bitirdikten sonra, 1903'te kurmay yüzbaşı olarak Harp Akademisinden mezun oldu Selanik'teki üçüncü ordunun emrine girdi 1906'da binbaşı oldu İttihat ve Terakki Cemiyeti kurucuları arasına katıldı Bu topluluk içinde tutunup, kendini sevdirdiII Meşrutiyet'in ilan edilmesinde önemli rol oynadı Makedonya Genel Müfettişliği ve Berlin Ateşemiliterliği gibi görevlerde bulundu 31 Mart olayında Hareket ordusuna katıldı İşkodra mutasarrıfı ve cephe komutanı olarak İtalyan saldırısına başarıyla karşı koyan Enver Paşa, 1912'de yarbay oldu 23 Ocak 1913'te İttihat ve Terakki tarafından düzenlenen Babıali baskınına katıldı Sadrazam Kamil Paşanın istifasını sağladı Böylece İttihat ve Terakki Cemiyetinin iktidarı ele geçirmesinden sonra, Edirne'nin kurtarılmasında önemli rol oynadı Bu başarısından sonra albaylığa ardından da tuğgeneralliğe yükselen Enver Paşa, 1914'te de Sait Halim Paşa hükümetinde Harbiye Nazırı oldu Şehzade Süleyman'ın kızı ile evlendi Orduda bazı düzenlemeler yapan Enver Paşa, Fransız modeli yerine Alman stilini uyguladı


Birinci Dünya Savaşına Almanların yanında katılmamızda etkin rol oynayanlar arasındaydı Dünya Savaşının Osmanlı İmparatorluğunun yenilgisi ile sonuçlanmasından sonra İttihat ve Terakki partili arkadaşlarıyla birlikte, önce Odessa'ya, oradan da Berlin'e gitti; daha sonra Rusya'ya geçti Anadolu'daki Milli Mücadele hareketine katılmak istediyse de kabul edilmedi 1920 Eylülünde Bakü'de Doğu Ulusları toplantısına katıldı ve Batum'da Türkiye Şuraları Partisini kurarak Türkistan'ı kurtarma hareketini başlattı Ancak Rus kuvvetleri karşısında başarılı olamadı 4 Ağustos 1922'de Tacikistan'da, Belcivan yakınlarında bir çarpışmada öldü ve Çeğen köyüne defnedildi


HAKKINDA YAZILANLAR


1Enver Paşa

Cilt: 2 1908-1914

Makedonya'dan Ortaasya'ya

Şevket Süreyya Aydemir

Remzi Kitabevi / Tarih Anı İnceleme Dizisi


2Enver Paşa'nın Özel Mektupları

Arı İnan

İmge Kitabevi Yayınları


İttihat ve Terakki'nin ünlü liderlerinden Enver Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun son beş yılına damgasını vurdu "Enveriye yazısı", "Enveriye bıyığı", "Enveriye kalpağı" moda oldu Almanlar imparatorluğu "Enverland" diye anmaya başladı Kimilerince Osmanlı İmparatorluğu'nu gereksiz yere Birinci Dünya Savaşı'na sokup parçalanmasına yolaçmakla suçlanan Enver Paşa, kimilerince de katıksız bir yurtsever, büyük bir asker ve devlet adamı olarak görüldü 1922 yılında, "Turan" devleti kurma düşlerinin peşinde Tacikistan'da Ruslarla çarpışırken ölen bu siyaset adamının aynı zamanda ateşli bir sevgili olduğunu biliyor muydunuz? Elinizdeki kitap Enver Paşa'nın çalkantılı özel yaşamının birinci elden tanıklığıdır

Büyük bölümü ilk kez basılan bu mektuplar yalnızca tarihçiler için paha biçilmez bir belge hazinesi değil, bütün okurlar için sürükleyici bir serüven niteliğinde


3Kendi Mektuplarında Enver Paşa

Şükrü Hanioğlu

Der Yayınları / Araştırma Dizisi


4İstiklal Harbimizde Enver Paşa ve İttihat Terakki Erkanı

Kazım Karabekir

Tekin Yayınevi


Kurtuluş Savaşımızın başlıca kahramanlarından biri olan rahmetli General Kazım Karabekir'in (1882-1948) bu eseri, 1 Dünya Savaşında Osmanlı ordularının başkomutanı olarak yenilgiye düşüp Avrupa'ya kaçmış olan Enver Paşa ile Cemal ve Talat Paşalar gibi İttihat ve Terakki Cemiyeti (Fırkası) kurucuları ve erkanının özellikle Ulusal Kurtuluş Savaşı yıllarında yaptıklarını -belgelere dayanarak- anlatır Önemli belgeler arasında Halk Şuralar Fırkası programı ile İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı nizamnamesi de vardır 1920-23 yıllarını kapsayan bu değerli anılar, Enver Paşa'nın Kafkaslar'dan Orta Asya'daki feci öldürülüşüne kadar geçen bütün yaşamını anlattığı gibi, Onun ve yandaşlarının Kurtuluş Savaşındaki olumsuz etkinliklerini de belirtmektedir


5Şehitler Ölmez

4 Ağustos 1922: Enver Paşanın Şahadeti

Yeni Avrasya Ağustos 2001


Ağustos ayı, Türk Milleti’nin zaferler ayı Ama aynı zamanda büyük Türk kahramanlarının da şehit oldukları bir ay 4 Ağustos 2001 tarihinden itibaren Türk Dünyası Kültür Merkezi’ni süsleyen büyük Türk kahramanı Enver Paşa’nın resimleri de işte böyle büyük bir kahramanın anısını yaşatmaya çalışıyordu


Genç Türkler Hareketi’nin hürriyet kahramanı İsmail Enver, 1880’de İstanbul’da doğdu Genç bir subayken, Temmuz 1908’de ihtilalin muzaffer bayrağı ile Makedonya dağlarından iniyordu O artık ordunun ve milletin yıldızı idi Bu yıldız, onun başkomutan olarak girdiği Birinci Cihan Harbine dek parladı Savaşın bilinen seyri ve ülkenin içine düştüğü acılar, onun da kaderini belirledi Kısa ve yoğun bir hayata sığdırılamayacak kadar zafer ve yenilgiyi bir arada yaşadı Enver Paşa’nın yaşamını sonlandıran, Orta Asya’daki ümitsiz mücadelesi bile, tarihimizde benzeri çok olan bütün arayışların, bir başka büyük örneği olarak yer aldı Bu hareketi her ne kadar gerçeklerle çelişse de, Türk insanının ruhuyla çelişmeyen bir çıkış, bir atılış olarak hatıralarımızda anıtlaştı

Enver Paşa, Orta Asya’ya koşarken, ona nice övgülerle, "Hakanların Hakanı, Padişahların en büyüğü" diye hitap edilmişti Onun rüyalarını süsleyen; Gazneli Mahmut’ların, Babür Şah’ların, Timurların bile karşılaşmadıkları jeopolitik kanunlar, yaşanılan çağın ideolojik akımları, silahlı düşmanlardan daha tehlikeli ve güçlü olarak karşısına dikildiler Üstelik; "Gökkubbe sağırdı Buhara, Semerkant, Taşkent ufuklarında artık başka rüzgarlar esiyordu Onun mihnetli günler yaşadığı Duşanbe çevresiyle, Kurgan-Tube, Baysun ve nihayet toprağa düştüğü Balcıvan illeri, geçmişe karşı hafızasızdı Pamir dağları ise, haşmetli olmaktan ziyade, soğuk ve cesaret kırıcıydı" (1)


Enver Paşa canı gibi sevdiği Türkistan’da sürdürdüğü özgürlük mücadelesinde son ümitlerini de yitirmişti Önünde Rus ordularınca gerçekler, ardında Pamir dağlarının doruklarınca temiz idealler arasında kuşatılmıştı İdeal ile gerçeğin, artık aşılması mümkün olmayan sınırına varmış, yol bitmişti


Şevket Süreyya Aydemir, Enver Paşa isimli eserinde, onun unutulmaz şahadet anını şöyle anlatır:

"Şimdi 4 Ağustos 1922 tarihindeyiz Kurban Bayramı’nın birinci günüdür Enver Paşa, maiyetinde kalanların, evin önünde toplanmasını ve onların bayramını kutlayacağını söyler Toplanılır Kalan askerlerine dualarını, tebriklerini bildirecek ve kendilerine bir miktar para verecektir Asker başlarına ise, kendilerinin de bildikleri gibi, onlara sunacak bir şeyi olmadığını söyleyecek ve bu müşterek mücadelelerin hatırası olarak kendilerine, kendi mühür ve imzasıyla birer belge, hatta rütbeler verecektir

Balcevan Beyi Devletment Bey de Enver Paşa’ya , altın ve gümüş işlemeli bir çapan, yahut ipekli cübbe ile bir sarık hediye etmiştir Hulasa herkes bu hüzünlü Kurban Bayramının havası içindedir Çünkü bilinir ki bu günler, artık son beraberlik günleridir Arkadan ve çevreden ise düşman ilerler Doğudaki Pamirler yol vermez karlı dağlardır Kesilen kurbanların toprağa akan kanları, hala tazedir


İşte tam bu tören sırasındadır ki doğuda, vadinin dere-i Hakiyan kısmı ile Çeğan tepesi istikametinden silah sesleri gelir Bu bir baskındır ve tören yerindeki kalabalık, baskıncıların makineli tüfek ateşleri altında eriyebilir


İşte o anda Enver Paşa, hemen atına atlar Dört beşi Osmanlı Türklerinden olmak üzere 25 kadar atlı, hemen onu takip ederler Doğru Çeğan Tepesi’ne yönelinir Çegan, Abıderya suyunun kuzey sırtlarına düşer Altta, Dere-i Hakiyan vadisi uzanır Çeğan, Balcevan’a (yahut Belh-i Cevan) 15 kilometre kadar doğudadır Tepede mevzilenmiş ve makineli tüfekleri bulunan bir düşman müfrezesine karşı aşağıdan, vadiden ve ancak atlar üstünde çekilmiş kılıçlarla, azlık bir nevi fedai süvari grubunun saldırıya geçişinin sonu bellidir Ama Enver Paşa en öndedir Atını yıldırım gibi sürer Kılıcıyla havayı yararak koşar Yanındakiler de ondan geri kalmazlar


Bir Kumandanın, bir Başkumandanın, bir baskın müfrezesine karşı en önde ve atla, kılıçla karşı çıkışı, askeri savaş usullerine sığmaz Ama burada artık askerlik değil, yolun sonu, son hamle ve beklenen sonu arayış konuşacaktır Bu son ise, ölüm ve şahadettir


Şimdi bütün yollar kapalıdır ve 1908’de Makedonya dağlarında başlayan serüven artık Himalaya dağlarının kuzey silsilelerini teşkil eden Pamir eteklerinde, yiğitçe sona erecektir


Öyle de olur Ceğan tepesinde ve Kulikov kumandasında ateş saçan mitralyözlerin üzerine, yalın kılıçlarla hücum eden bu 25 kadar süvarinin akıl almaz saldırısı, karşı tarafta, hatta şaşkınlık da yaratır Bu kılıçların altında yaralananlar, teslim olanlar bile olur Öndeki mitralyöz susturulmuştur bile, ama ateş kesilmez ki Daha arkadaki ikinci mitralyöz, ateşini, huzmesini, en önde ilerleyenlerin üzerinde yoğunlaştırır Bunların en önünde de, Enver Paşa vardır Böylece, çağdaş Mitralyöz, ortaçağın ünlü silahı olan kılıcı yener Enver Paşa vurulur Atından düşer Onunla beraber diğerleri de yerlere serilirler Paşanın kır atı Derviş, bütün bu tür sahnelerde olduğu gibi, efendisinin baş ucundadır Ama mitralyözün şeritleri ateşlerini kusmaya devam ederler Derviş de önce ön iki ayağı üzerine çöker Sonra yana devrilir O da son nefesini vermiştir


Çeğan tepesine arkadan kalabalık yardımcılar gelemez Abıderya panik içindedir Ama Doğu Buhara Beylerinin en vasıflısı, en sadık olanı ve en yiğidi olan Balcevan Beyi Devletment, köye biraz geç yetişmiştir Paşasının Çeğan’a saldırdığını öğrenince, hemen atına atlar Son sahneye yetişir Ve Devletment Beyin de cesedi, bu tepede Paşasının biraz berisinde toprağa serilir" (2)

Bu büyük kahraman asker, 42 yaşında, Türklük ideali uğrunda şehit düştüğü Türkistan topraklarında, diğer şehitlerle birlikte, Abıderya Suyu kenarında ve vadisindeki Abıderya köyünde, bir pınarın başındaki ceviz ağacının altına gömülür ve Türkistan, yeniden özgürlüğüne kavuşuncaya dek burada inatla bekler İdeallerinin gerçekleştiğini görünce de, ebedi istirahatgâhına çekilmek üzere, İstanbul’a getirilir Tören sırasında onu yeniden toprağa vermek üzere mezarına inen Ayvaz Gökdemir; bu büyük kahramana ait naaşın 70 yıldır hiç bozulmadan kaldığını görür Şehitlerle ilgili olarak söylenen bir mucize daha gerçekleşmiş, Şehid Enver Paşa’nın naaşı da bozulmadan doğduğu yere dönmüştür

(1),(2) Makedonya’dan orta Asya’ya ENVER PAŞA, Şevket Süreyya Aydemir, 3cilt, 1972 İstanbul


6İstiklal Harbimizde

İttihat Terakki ve Enver Paşa

2 Cilt Takım

Kazım Karabekir

Emre Yayınları / Cumhuriyet Tarihi Dizisi

Hazırlayan: Orhan Hülagü

İstanbul Haziran 2001


Enver Paşa, Harb-i Umumi'den mağlup çıkılması üzerine Berlin'e kaçmak zorunda kalmıştı Buradan Rusya'ya

geçen Paşa Moskova'da İngiliz emperyalizmine karşı birlikte mücadele etmek için Sovyet devlet adamları

ile görüşerek onlardan anadolu hareketine silah yardımı yapmalarını istedi Ve Rusya'nın desteğiyle kurulan İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı adlı cemiyetin başına geçerek Anadolu'da şubeler açmak istedi ve 1920 Eylül'ünde gerçekleşen Doğu Halkları

Kongresi'ne katıldı


Bir ara Berlin'e döndüyse de fazla kalmayarak yine Moskova'ya geldi Ve Ankara hükümetinin temsilcisi ile görüşmeler yaptı Mustafa Kemal Paşa'ya bir mektup yazarak hakkındaki söylentileri ve anadolu hareketinin başına geçeceği iddialarını yalanladı; fakat Yunan saldırısının başlaması ile Anadolu'ya geçme fikriyle Batum'a geldi


Bütün bu gelişmeler olurken beride Anadolu'da gözle görülecek bazı faaliyetler belirdi: Trabzon'da Enver Paşa'ya taraftarlığı ile bilinen Yahya Kahya, mahkum ve kaçaklardan oluşan bir tabur meydana getirerek başına buyruk bazı işler yapmaya ve Enver'in yakında döneceğini açıkça telaffuz etmeye başladı Diğer taraftan, gelişmeler Büyük Millet Meclisi'nde bulunan

kırk civarındaki İttihatçı mebuslarda da yankısını buldu Bu gelişmelerden rahatsızlık duyan Mustafa Kemal Paşa, Rus hükümetiyle anlaşarak, Enver Paşa'yı devre dışı bıraktı


Rusların desteklerini kaybettiğini ve Anadolu'da da birşey yapamayacağını anlayan Enver Paşa bu kez, Türkistan'a yönelerek, buradaki Türkleri Ruslara karşı istiklal mücadelesi vermek üzere örgütlemek istedi ve bu yolda da can verdi


İlk baskısını 1967'de yapan bu eser; o sırada Şark'ta bulunan Kazım Karabekir'in kendi gözlem, hatıra ve bilgileriyle birlikte, bu maceranın kahramanlarının 1920-23 arasındaki resmi-özel yazışma ve mektuplarının suretlerinden oluşan birinci elden bir kaynak

niteliğindedir Ayrıca, aynı hadiselerle bağlantılı olan Yahya Kahya ile Mustafa Subhi'nin öldürülmesi olayları ve bunlarla ilgili belgeler de, eserde ele alınan konulardandır


Enver Paşa ve İttihat ve Terakki erkanının Milli Mücadeledeki faaliyetlerine dair ilk elden bilgi, belge ve anılar veren eser, İslam İhtilal Cemiyetleri İttihadı nizamnamesi, Halk Şuralar Fırkası Programı ve Meclis tarafından Kahya Yahya olayını incelemek üzere

Bursa mebusu Mustafa Fehmi Efendi başkanlığında oluşturulan tahkik heyetinin raporu gibi çok önemli belgeri de içermektedir

(Arka Kapak)


7Enver Paşa

Abdullah Recep Baysun

Erol Cihangir

TURAN KÜLTÜR VAKFI


"İdeallerinizi gerçekleştiremiyorsanız, gerçeklerinizi idealleştirin" diyerek "Turan Barışı" için yola çıkan Enver Paşa Hazretleri -Paşam başaramazsanız ne olur? Serzenişine karşılık O'nun, "-başaramazsam öleceğimi biliyorum hiç olmazsa ölümümle Batı Türklüğü ile Doğu Türklüğü arasında manevi bir bağ olurum" dediği üzere gerçekten Enver Paşa Turan yolunda şehit olarak Batı ile Türkistan (Asya) Türklüğü arasında muhkem ama bir o kadar da narin ve nezih bir bağ olmuştur

Yayın Yılı: 2001; 208 sayfa; 3HAMUR; 14x21 cm; KARTON KAPAK; ISBN:9757893323; Dili:TÜRKÇE