Abazalar

Batı Kafkasya’nın Karadeniz sahillerinde oturan bir kavim Abaza memleketi, Karadeniz’in doğu sahilini ve Kafkasya’nın batı kıyısını teşkil eden arazinin kuzey tarafındadır Abazalar, Kafkas Sıradağlarının en yüksek yeri olan Elbürz Tepesinin batıya doğru olan kısmının üzerinde yerleşmişlerdir

Abaza memleketinin iklim ve havası mutedil ve rutubetli olup, çok güzeldir Dağ ikliminin toprağa verdiği rutubet, ülkenin verimini arttırmıştır Vadileri ve bayırları çok münbittir Mer'aları boldur Ziraat gelişmiş, hayvancılık çok ilerlemiştir Dağlarında her çeşit av hayvanı ve kürkü kıymetli pekçok hayvan yaşar Evcil hayvanlar da vardır Bilhassa çok güzel cins atlar yetiştirilir

Abazalar mert yaratılışlı ve sağlam ahlaklı insanlardır Sözünde durmak, vazifeden kaçmamak, misafire hürmet etmek adet ve şiarlarıdır Abazalarda zina en büyük suç sayılır ve en büyük cezayı gerektirir Zina yapanlar memleketi terke mecbur edilir yahut köle kabul edilerek satılır veya öldürülür Abaza kadınlarının kocalarına hizmetlerinde adete çok dikkat ederler, onların yanına oturmazlar Çocuksuzlara nazaran çocuklu kadınlar daha imtiyazlıdır

Aralarında kıymet ölçüsü olarak top ve karış dedikleri sayı ve uzunluk ölçüsü kullanırlardı

Abaza lisanı başlı başına bir dildir Bu lisan Çerkez dili kökenli olduğu halde, Abaza dili Çerkez dilinden ayrılmıştır Birbirlerine benzemezler Hatta metod ve telaffuzları bile değişiktir Abaza lisanının yazısı yoktur

Kuzeyindeki yolun sapa olması ve güneyindeki dağların bir silsile takip etmesi, memleketi istilalardan devamlı korumuştur Abaza arazisi, dik, geçilmesi ve çıkılması güç sarp bir yer olduğundan, bu dağlar arasında oturan halk çevre ülkelerdeki hadiselerden etkilenmemiştir Bundan dolayı Abazalar kendi örf ve adetlerini uzun zaman korumuşlardır Osmanlılarla yüzyıllardan beri münasebeti olan Abaza ülkesine ıslahat yapmak üzere aynı ülkede doğup büyümüş ve Osmanlı hizmetine girmiş bulunan Ferah Ali Paşa tayin edildi (1781) Ferah Ali Paşa ülkesine geldiği zaman bu memleketi hiç değişmemiş buldu ve burada dört yıl çalıştı İmar edip, geliştirdi Anapa Kalesini inşa etti ve büyük bir şehir haline getirdi Anapa şehrinin kurulması bölgenin ticari faaliyetlerini artırdı Abazalar ve Çerkezler, Ferah Ali Paşa ve adamlarıyla iyi münasebetlerde bulundular Alınan çok iyi tedbirler neticesinde kabileler, Osmanlı Devletini artık yadırgamayıp, Müslüman oldular Kurtuluşu İslamiyette buldular Batıl alışkanlıklarını ve yabaniliklerini bırakan Abazalar, Osmanlı’nın itaatkar bir tebası haline geldiler

1827 yılında Osmanlı donanması Navarin’de batırılınca, Ruslar büyük kuvvetlerle Osmanlı Devletine karşı savaş açtı ve hızla ilerleyerek Edirne önlerine geldiler Bu savaş sonunda Çerkezistan, Abaza eyaleti ve Ahıska civarı Rusların eline geçti Buradaki müslüman halk Osmanlı topraklarına göç etti Abazaların nüfusu, Ferah Ali Paşa zamanında Çerkezlerle beraber 100000 haneydi Bunlardan ancak 80000 kişi Osmanlı topraklarına göç edebilmiştir Kalanların bir kısmı savaşlarda ölmüş ve etrafa dağılmış, çok azı da vatanlarında kalmışlardır

Abazalardan bir çok zat Osmanlı hizmetine girmiştir Bunlardan yalnız ikisi Abaza lakabıyla anılır En meşhurları; Siyavuş Paşa, Süleyman Paşa, Hasan Paşa, Mehmed Paşa, İbşir Mustafa Paşa, Damat Ahmed Paşa, Mehmed Paşa, Abaza Mehmed Paşa ve Abaza Hasan Paşadır