Bilgisayar Nedir?

Bilgisayar; kendine önceden yüklenmiş program gereğince çeşitli bilgileri-verileri uygun ortamlarda saklayan ve istenildiğinde geri getiren, çeşitli aritmetik ve mantıksal işlemler yapan; çok hızlı çalışan elektronik bir cihazdır

Bilgisayarın elektronik kısmına donanım (hardware), program kısmına ise yazılım (software) denir

Bilgisayarın gelişiminde şu 4 unsur hiç değişmemiştir

1 Bilginin Girişi (Giriş birimleri: Klavye, mouse, kamera, scanner, fax-modem vb)

2 Bilginin saklanması (Hafıza: Harddisk, disket, cd-rom vb)

3 Bilginin işlenmesi (Beyin: Merkezi işlem birimi-Central Processing Unit-CPU)

4 Bilginin çıkışı (Çıkış birimleri: Monitör/ekran, Printer/yazıcı, plotter/çizici, modem)

Bilgisayar Donanımı

Donanım bilgisayarı oluşturan her türlü fiziksel parçaya verilen verilen addır Donanım bir merkezi işlem biriminden (Central Processing Unit-CPU) ve bu birime bağlı çevre birimlerinden oluşur Çevre birimleri de ayrıca giriş birimleri (input devices) ve çıkış birimleri (output devices) olmak üzere iki kısma ayrılır

Merkezi İşlem Birimi (CPU)

Bilgisayarın içindeki temel elemanıdır Mikro işlemci diye de anılır Komutları işler, hesaplamaları yapar, bilgisayarın içindeki bilgi akışını kontrol eder ve yönetir

Mikro işlemcilerin her yeni kuşağı bir öncekinden çok daha güçlüdür 286, 386 ve 486 kuşakları artık demodedir Günümüzde pentium ve daha üst işlemciler geçerlidir

Mikro işlemciler; İntel , IBM, AMD ve Cyrix gibi firmalar tarafından üretilir İntel’in mikro işlemcileri yaygın olarak kullanılır

Ana Bellek (RAM)

Ana bellek veya rastgele erişimli bellek (Random Access Memory-RAM), bir giriş cihazından veya bir ikincil depolama cihazından okunan veri ve programların, çalıştırılan programlardan elde edilen sonuçların ve bir ikincil depolama cihazına veya bir çıkış cihazına gönderilmeye hazır olan çıktıların tutulduğu yerdir Buradaki “rastgele erişim” ifadesi bilgisayarın bellek içerisindeki herhangi bir adrese doğrudan gidip bilgileri okuyabileceği veya yazabileceği anlamında kullanılmaktadır Ana bellekte veriler geçici olarak tutulur; başka bir deyişle bilgisayar kapatıldığında bu veriler silinir Çok kullanıcılı sistemlerde bilgisayar bir kullanıcı için herhangi bir işi yapmayı bitirdiğinde, ana bellekteki aynı kısma diğer kullanıcılar için işlenmesi gereken veri ve programlar yerleşir Ana bellek diğer bilgi saklama araçlarına oranla biraz daha pahalıdır

Ana belleğin temel görevleri şöyle özetlenebilir

1Halihazırda çalışan programların program deyimleri ve bu programların ihtiyaç duyduğu verileri tutmak

2İşletim sistemi yüklendikten sonra ana bellekte sürekli olarak kalması gereken işletim sistemi bileşenlerini tutmak

3Programlar tarafından üretilen sonuçları tutmak

4Sabit disklere veya harici bir cihaza gönderilmeye hazır olan çıkış bilgilerini tutmak

Bellekte yerleşik olan veri ve programlara ihtiyaç halinde tekrar ulaşabilmek için ana bellekteki her bölgenin bir adresi vardır

Ana belleğin büyüklüğü; aynı anda çalışabilecek program sayısını ve programların çalışma hızını etkiler

Ön Bellek (Cache Memory)

Ana bellek ile merkezi işlem birimi arasında görev yapan ve ana bellekten çok daha hızlı olan bir bellektir Bu bellek birimi; işlem esnasında çok sık kullanılan bilgisayar talimatları ve geçici olarak tutulan bilgiler için bir “yaz-boz tahtası” olarak kullanılır CPU ’nun ana bellekten veri alırken harcadığı zamanı azaltır; bu da bilgisayarı hızlandırır CPU, ana bellekten veri alması gerektiğinde, bu verinin dahili ön bellekte olup olmadığına bakar Dahili ön bellek, CPU’nun en son işlediği verilerin bir kopyasını saklar Aranan veri dahili ön bellekte bulunamazsa harici ön belleğe bakılır Harici ön bellekte de bulunamayan veriler ana bellekten alınır Bu, ön belleğe göre daha yavaş bir süreçtir

BİOS (Basic İnput Output System)

BİOS yongası (entegresi), bilgisayarın açılışı sırasında parçaları kontrol eden ve onları çalışmaya hazır duruma getiren bir program içerir ROM (Read Only Memory) türündeki bellek üzerinde kaydedilmiş bir programdır Bu tür bellekteki bilgiler bilgisayarı kapattığınızda silinmez

Not:BIOS bugün üretilen anakartların çoğunda, Flash ROM üzerine kayıtlıdır Bu türdeki belleğin içeriği bilgisayarı kapadığınızda silinmez ama gerektiğinde özel bir program çalıştırılarak değiştirilebilirBöylelikle BİOS un içerdiği hatalar giderilebilir

BIOS’ un ilk görevi, bilgisayarın açılışı sırasında bellek gibi çeşitli parçaları kontrol ederek,bir problem varsa kullanıcıyı uyarmaktır

Bilgisayarın açılışı sırasında özel bir tuşa (genellikle DEL tuşu) basarsanız, karşınıza BIOS setup ekranı gelir Bu ekranda gerekiyorsa, sabit disk sürücülerinin tipi gibi çeşitli bilgileri ve ayarları değiştirebilirsiniz

Anakart

Veriyolu, bilgisayarın içindeki değişik birimler arasında bilgileri taşıyan bir sistemdir

Bir bilgisayarın temel devre kartıdır Bilgisayardaki tüm elektriksel bileşenler anakarta bağlanmıştır

Genişletme yuvaları, genişletme kartları(ses, görüntü-ekran, modem, network-ağ kartları)nın takılabileceği anakart üzerindeki soketlerdir Genişletme kartları, bilgisayarınıza yeni yetenekler kazandırır Daha güzel grafikler, CD kalitesinde ses, modem ile iletişim, bilgisayar ağlarına(internet’e) bağlanmak Bunlar, bilgisayarınıza ekleyebileceğiniz özelliklerden sadece birkaçı Genişletme yuvalarının tipini, bilgisayarın veriyolu belirler

Bilgisayar Kasası

Bilgisayarı oluşturan parçaların içine takıldığı ve parçaları bir arada tutan metal ve/veya plastik bir kutudur Önceleri Desktop ve slim kasa adı verilen yatık kasalar kullanılırken son yıllarda Mini Tower diye adlandırılan dik tip kasalar kullanılmaktadır Ancak IBM, HP ve Compag gibi firmalar daha çok desktop tipi kasaları tercih ediyorlar Server(sunucu) veya ana bilgisayar olarak kullanılmak üzere tasarlanan bilgisayarlarda genişleme olanakları fazla olan kasalar kullanılmaktadır

Kasanın en önemli bileşeni güç kaynağıdır Güç kaynağı, normal şehir cereyanını bilgisayarın kullanabileceği elektrik enerjisine dönüştürür Bilgisayar parçalarının fazla ısınmasını engellemek üzere güç kaynağının içinde bir soğutucu fan bulunur Genellikle mikroişlemcilerin üzerinde de ayrıca bir soğutucu fan bulunmaktadır PC (Personal Computer) lerde güç kaynağının kapasitesi ortalama 200-250 watt’tır

Elektrik cereyanındaki dalgalanmalar ve elektriğin kesilmesi bilgisayarınıza zarar verebilir Makinenizi ve bilgilerinizi korumak için kesintisiz güç kaynağı kullanabilirsiniz

Kesintisiz Güç Kaynağı, elektrik enerjisindeki dalgalanmalara karşı; çıkışında bilgisayarınıza sürekli aynı voltajda temiz bir enerji verir ve kesinti durumunda, içindeki akülerin kapasitesine göre bilgisayarınızı 5 dakika ile birkaç saat arasında çalıştırır

Bilgisayar Kasasında, bilgisayarı kolayca açmak ve “reset” yapmak için tuşlar bulunur

Açma/Kapama (Power On/Off) tuşu, bilgisayarı açıp kapamayı sağlar

Reset tuşu, açma/kapama düğmesine basmadan bilgisayarı yeni açılmış haline getirir Özellikle makine komutlarınıza uymuyorsa veya kilitlendiyse kullanılır

Sabit disk sürücü ışığı, bilgisayar sabit diske bir şey yazdığı veya ondan bir bilgi aldığı(okuduğu) zaman yanar Bu ışık yanarken bilgisayarı sakın kapamayın ve oynatmayın yoksa diskteki bilgiler bozulabilir

Bilgisayar Kasasının arkasındaki Portlar :

Seri Port, “Erkek Konnektör” olarak da adlandırılan bu portlarda 9 veya 25 iğne(pin) bulunur Seri portlara fare(mouse), modem, tarayıcı(scanner) bazen de yazıcı bağlanır Bilgisayar her seri portu COM etiketiyle görür(COM1, COM2 )

Paralel Port, “dişi konnektör” olarak da bilinen bu portlarda 25 delik bulunur Paralel portlara yazıcı ve teyp birimleri takılır Bilgisayar her paralel portu LPT etiketiyle görür

Monitor(Ekran) Portu, monitörü bağlamak içindirGörüntü kartının üzerinde bulunur

Klavye portu, klavyeyi ve mouse portu da fareyi bilgisayara bağlar

USA (Üniversal Seril Bum) portu, yeni bir standart olan USA; fareden klavyeye tüm cihazları zincirleme şekilde birbirine bağlıyor USA portları ile 127 adede kadar cihaz bilgisayara kolayca eklenebilir

Oyun portu, joystick’leri bilgisayara bağlar Genellikle ses kartının üzerinde bulunur

Sabit Disk (Hard disk) ve Disketler

Yukarıda belirtildiği gibi bilgiler bilgisayarın belleğinde işlenip değerlendiriliyor Bilgisayarın kapatılması veya elektriğin kesilmesi halinde bellekteki bilgiler siliniyordu Bellekte geçici olarak saklanan bilgileri kalıcı olarak saklamak için bilgilerin manyetik bir ortama aktarılması gerekir

En çok kullanılan manyetik ortamların başında ise hard disk ve disketler gelmektedir Disketler bilgisayara takılıp çıkartılabilirken, hard diskler bilgisayarda sabit olarak kalıyor Disketlerin hem kapasiteleri düşük hem de disketten bilgi okuma ve yazma hızı hard disklere göre son derece düşüktür Ayrıca hard diskler disketlere göre daha dayanıklı ve uzun ömürlüdür Yani hard (sabit) disk sürücü bir bilgisayarın bilgi depolamak için kullandığı en temel birimdir Veriler bir dizi dönen diskte manyetik olarak saklanır(Kaydedilen bilgiler Dosya adını alır)

Bilgisayarınızda birden fazla sabit disk sürücü bulunabilir veya bir sabit disk iki yada daha fazla bölüme ayrılabilir İlk sabit disk, C sürücüsü diye adlandırılır Daha sonra takılan hard diskler sırasıyla D,E,F harflerini alır

Not: D harfi genellikle CD-ROM sürücüsü için kullanılır

Bir sabit diskin saklayabileceği bilgilerin miktarı, MB(Mega Byte) ve GB(Giga Byte) ile ölçülürGünümüzde sabit disklerin kapasitesi 10-50 GB arasındadır

Not : 1 GB = 1024 MB olmakla birlikte, bazı sabit disk üreticileri 1 GB = 1000 MB olarak tanımlamaktadır

Disket (floppy disk), verileri manyetik ortamda saklayan taşınabilir bir araçtır Bir disketi(ve hard diski) ilk kez kullanmadan önce biçimlendirmek (formatlamak) gerekir Formatlama, disketi iz ve sektörlere ayırarak onu kullanıma hazır duruma getirir

Disketler, boyutlarına göre ikiye ayrılmaktadır: 35” ve 525” Bugün kullanılan 35” disketlerin veri saklama kapasiteleri için iki yaygın standart kullanılıyor:

1Çift yoğunluklu (Double Density-DD) : 720 KB

2Yüksek yoğunluklu (High Density-HD) : 144 MB

Bilgisayarlarda disket sürücü A (varsa ikinci sürücü B) diye adlandırılır

CD-ROM Sürücü

CD-ROM (Compact Disk - Read Only Memory) sürücü, kompakt disklerdeki sayısal bilgileri okuyan araçtır CD-ROM sürücülerde okuma işlemi lazer ışını ile yapılır

CD-RW’larda okuma için ayrı yazma için ayrı lazer ışını kullanılır

CD-ROM’lar alüminyumdan üretilmiş, üzerleri şeffaf polikarbonat maddesiyle kaplanmış ve üzerine koruyucu bir cila çekilmiş disklerdirCD’ler diğer kayıt birimlerine göre daha güvenilirdir Bir CD’nin bilgi depolama kapasitesi yaklaşık 650-750 MB arasındadır

Monitör (Ekran)

Monitör (veya ekran) bilgisayarın mikroişlemcisinden gönderilen sinyalleri gözün görebileceği şekilde görüntüye dönüştüren cihazdır Yani CPU tarafından işlenilen bilgilerin kullanıcıya iletildiği ortamdır; bir çıkış birimidir Monitörlerin en önemli özelliklerinden birisi ekrandaki görüntülerin netliği veya çözünürlüğüdür

Çözünürlük (resulation), yatay ve dikey olarak ekrandaki nokta sayısıyla ölçülür Çözünürlük yükseldikçe ekrana daha fazla bilgi sığar, ama ekrandaki görüntüler küçülür Multisync monitörler, değişik çözünürlüklerde çalışabilirler(640x480, 800x600, 1024x768, 1280x1024 gibi) Böylece ekrandaki görüntüleri amaca göre genişletip daraltabiliriz

Büyüklük : Monitör büyüklüğü, ekranın köşegen uzunluğuyla ölçülür Standart monitörler 14” veya 15” (inç) büyüklüğündedir 1024x768’den daha yüksek çözünürlüklerde rahat çalışabilmek için 17” veya daha büyük bir monitör seçilmelidir

Nokta aralığı : Görüntü netliği, ekran yüzeyindeki noktaların arasındaki uzaklığa bağlıdır Nokta aralığı ne kadar küçükse görüntü o kadar net olur Eski monitörlerde bu 039 mm iken şimdiki monitörlerde genellikle 028 veya daha küçüktür

Ekran tazeleme : Ekrandaki görüntü saniyede en az 60 kez tazelenmelidir Ekran tazeleme frekansı yükseldikçe daha sabit bir görüntü elde edilir “Non-interlaced”(titreşimsiz) denilen monitörler ekranı tek seferde tarayabildiği için gözü daha az yorar

Monitör ve görüntü kartı, ekranda görüntülerin sergilenebilmesi için birlikte çalışırlar

Görüntü kartı, ana karta bağlanan bir genişleme kartıdır Bir kablo, görüntü kartı ile monitörü birbirine bağlar

Monitörde görüntülenebilen renklerin sayısı görüntü kartındaki bellek miktarıyla sınırlanır Görüntü kartındaki bellek yongaları, bilgileri monitöre göndermeden önce geçici olarak saklar Renk sayısı, ekrandaki görüntülerin kalitesini doğrudan doğruya etkiler Daha fazla renk, gerçeğe daha yakın ve daha iyi görüntü demektir

Klavye

Klavye, üzerinde harf, rakam, özel karakterler ve özel fonksiyon tuşlarının bulunduğu bir bilgisayar giriş birimidir Bilgisayar temelde klavye aracılığıyla yönlendirilir ve kumanda edilir Klavyenin tuşlarına basıldığında, basılan tuşun kodu bilgisayarın CPU’su tarafından değerlendirilmek üzere belleğe aktarılır ve yankısı yada neticesi ekrana gelir

Klavyeler üzerindeki harf tuşlarının diziliş şekline göre F veya Q tipi olurlar Farklı firmaların ürettiği klavyelerde bazı farklı tuşlar bulunabilir

Klavyenin üzerinde bulunan bazı tuşlar, ekrana bir karakterin yazılmasına neden olmazlar Çünkü bu tuşlar bir görüntüden öte bir etki oluştururlar Ancak bu tuşların işlevleri programdan programa değişiklik gösterebilir Örneğin bir çok programda F1 tuşuna basıldığı zaman o sırada çalışan program veya yapılan işleme bağlı olarak ekrana yardımcı bilgi getirilmektedir

Enter tuşu : Bilgisayara bir işi yapmasını söylemek, bir komutu çalıştırmak için kullanılır Kelime işlemcilerde ise yeni bir paragrafa geçmeyi sağlar

Esc (Escape) tuşu : O sırada yapılan işi yarıda kesmek, vazgeçmek veya geriye dönmek amacıyla kullanılır Windows uyumlu programlarda Esc tuşu genellikle iptal düğmesini temsil eder

Fonksiyon tuşları : Bu tuşlar belirli bir işlemi çabucak yapmak için kullanılır Örneğin F1 tuşu çoğu programda yardım bilgilerini ekrana getirir

Tab tuşu : DOS ortamında bu tuşa basıldığı zaman imleç veya ekleme noktası 5 karakter genişliği kadar sağa gitmektedir Başka bir deyişle DOS ortamında 5 kez boşluk tuşuna basmak yerine bir kez tab tuşuna basmak aynı etkiye sahiptir Kelime işlem programlarına paragraf girintisi için, windows’ta iletişim kutusu pencerelerinde ise düğmeler arası geçişte kullanılır

Caps Lock tuşu : Bu tuşa bir kez basınca (klavyenin sağ üst köşesinde ilgili ışık yanar ve) klavyeden hep büyük harf girebilirsiniz Bir kez daha basarsanız, yine küçük harf moduna geçilir

Shift tuşu : Bu tuşa bir harf tuşu ile birlikte basıldığında, o harfi büyük yazmakta veya bir rakam tuşu ile birlikte basıldığında ise o rakam tuşunun üst kısmında belirtilen özel karakteri yazmaktadır

Ctrl ve Alt Tuşları : Başka tuşlarla birlikte aynı anda bastığınızda, belirli işlemleri yapmaya yarar Örneğin bazı programlarda Ctrl+S dosyayı kaydeder, Ctrl+Alt+Del bilgisayarı resetler

Alt Gr tuşu : Q dizilişine sahip klavyelerde Türkçe’ye özgü ç,ş,ü ve ö gibi harflere yer bulabilmek için bazı tuşlara 3 bir görev verilmektedir Bu 3 görevi kullanabilmek Alt Gr tuşu basılı iken söz konusudur

Windows tuşu : Bu tuş Windows işletim sistemlerinde “Başlat” menüsünü açar Ayrıca başka tuşlarla birlikte kısa yol tuşu olarak kullanılır Klavyenin sol alt köşesinde Ctrl ile Alt tuşları arasındadır

Sağ fare tuşu : Windows’ta sağ fare tuşu ile aynı görevi görür Klavyedeki yeri boşluk tuşunun sağındaki Ctrl tuşunun solundadır Bu arada Ctrl, Shift ve Enter tuşları kullanım kolaylığı düşünülerek klavye üzerinde ikişer adettir

Back Space (Geriye Silme) tuşu : Klavyede rakamların bulunduğu sırada en sağda olan bu tuş, ışıklı göstergenin(imlecin) solunda bulunan karakteri silmek için kullanılır İmlecin solundaki karakter silindiği için sağında bulunan bütün karakterler bir karakter genişliği kadar sola kayarlar

Del (Delete) tuşu : Del tuşu ise imlecin sağındaki karakteri siler

İns (İnsert) tuşu : İnsert tuşu açık/kapalı mantığıyla çalışır İnsert açıkken yazılan karakterler sağdaki karakteri ileri doğru iterek araya yerleşir İnsert kapalı iken ise yazdığımız karakterler daha önceki karakterlerin üstüne yazılır

Home tuşu : Bu tuş satırın başına gitmemizi sağlar

End tuşu : Bu tuş satırın sonuna gitmemizi sağlar

Page Up tuşu : Bu tuş bir sayfa yukarı çıkmamızı sağlar

Page Down tuşu : Bu tuş bir sayfa (bir ekran görüntüsü kadar) aşağı inmemizi sağlar

Pause tuşu : Bu tuş yapılan işlemin bir tuşa basana kadar durdurulmasını sağlar Bir tuşa basınca işlem kaldığı yerden devam eder

Print Screen tuşu : DOS ortamında çalışırken bu tuşa basmanız halinde o sırada ekranda ne görülüyorsa yazıcıya gönderilir Windows ortamında bu tuşa bastığınızda yine ekranın resmi çekilir Ancak ekranın resmi yazıcı yerine, geçici bilgi saklama ortamı olan ve Pano adı verilen ortama aktarılır Daha sonra panoda saklanan resmi Paint gibi bir boyama programına aktarıp istediğiniz gibi kullanabilirsiniz

İmleç tuşları : Bu tuşlarla imleci ekranda istediğiniz yere götürebilirsiniz

Nümerik klavye : Num Lock ışığına bağlı olarak, buradan rakamları girebilir veya imleci kontrol edebilirsiniz Num Lock ışığını “Num Lock” tuşu yakar veya söndürür

Bunlardan başka yeni tip klavyelerde Sleep(Stand-by/Bekleme uyuma modu), Power (açma-kapama) gibi bazı tuşlar da vardır

Mouse (Fare)

Ekrandaki öğeleri (icon’ları) seçmenizi ve hareket ettirmenizi, bu icon’ların temsil ettiği işlemleri (sol tuş ile bir veya iki kez tıklayarak) yaptırmanızı sağlayan bir giriş aygıtı’dır

Fare, klavyenin yerini almak için geliştirilmiş bir aygıt değil aksine kullanıcının imleci hareket ettirme kabiliyetini geliştiren bir aygıttırİki veya üç tuşlu olabilir

Farenin çalışması bir topun hareketine dayanır Fare düz bir yüzeyde hareket ettirildikçe topun hareketi ekrandaki işaretin hareketine dönüştürülürFarenin iyi çalışması için, ara sıra bu topu çıkarıp temizleyin

Mouse Pad (farelik) farenin hareketi için uygun ve iyi bir yüzey sağlar

Seri fareler COM portuna, PS/2 tipi fareler fare portuna bağlanır Bu iki tip konnektörü birbirine çeviren dönüştürücüler vardır

Yazıcı (printer)

Bilgisayardaki bilgilerin kağıt üzerinde gösterilmesini sağlayan çıkış birimlerinden en önemlisi yazıcılardır Yazıcılar basımda kullandıkları teknolojiye göre üç sınıfa ayrılırlar

1Nokta vuruşlu (matris) yazıcılar : Sayfa üzerine harfleri ve şekilleri minik noktacıklarla oluştururlar Yazma kafası, mürekkepli bir şeride vuran küçük iğnelerden (9 veya 24 pin) oluşur Bu yazıcılar vuruşlu oldukları için oldukça gürültülüdür

Nokta vuruşlu yazıcılar, özellikle aynı anda birden çok kopya alınması gereken durumlarda kullanışlıdır Genellikle sürekli form kağıt kullanırlar Sürekli formun kenarında, yazıcıya takılmasını sağlayan delikler vardır

2Mürekkep püskürtmeli (inkjet) yazıcılar : Nokta vuruşlu yazıcılardan daha kaliteli baskı yaparlar ve daha sessiz çalışırlar Renkli mürekkep püskürtmeliler, normal kağıda baskı yapabilirler, ama özel kağıt kullanılırsa daha iyi sonuç verirler

3Lazer yazıcı : Sayfa görüntüsünü oluşturmak için lazer ışınlarını kullanan, yüksek hızlı bir yazıcıdır Lazer yazıcılar, yüksek kalitede belge üreten bir fotokopi makinesi gibi çalışır

Çizici (plotter)

Çiziciler özellikle grafik çıktıların alınmasında kullanılan aygıtlardır Renkli kalemler kullanılmak suretiyle renkli çıktılar alınabilir Çiziciler genellikle mimarlık ve mühendislik uygulamalarında kullanılır

Tarayıcı (scanner)

Tarayıcılar fotoğraf, grafik ve düz yazıları okuyup bilgisayara aktaran aygıtlardır Bilgisayara aktarılan resim ve grafikler üzerinde değişiklik yapılabilmektedir Düz yazılar ise kelime işlem programları(OCR optik karakter tanıma programı) ile değiştirilebilmektedir

Tarayıcıların masa üstü tipi olduğu gibi el ile tarama yapmayı gerektiren el tipi tarayıcılar da vardır Tarayıcılar bilgisayara ya SCSI bir kartla bağlanmakta ya da yazıcının takıldığı paralel çıkışa bağlanır Paralel çıkıştan bilgisayara bağlanan tarayıcılar daha ekonomiktir Bu tip tarayıcılarda ayrıca yazıcılar için bir çıkış bulunmaktadır

Modem

Bilgisayarınızın telefon hatlarını kullanarak iletişim kurmasını sağlar Modem terimi, Modulation-demodulation kelimelerinin kısaltılması ile oluşturulmuştur Modem, bilgisayardan aldığı digital(sayısal) veriyi analog veriye çevirerek göndermek ve aynı şekilde karşı taraftaki bilgisayardan gelen analog veriyi tekrar digital veriye çevirerek bilgisayara iletmektir Bu digital-analog çeviri işleminin gerekli olmasının sebebi, bilgisayarları birbirine bağlamak için kullanılan hatların digital veriyi taşıyamamalarıdır

Bir modem kullanarak, internet ve BBS gibi bilgi ağları ve hizmetlerine erişebilirsiniz Faks yeteneği de olan bir fax/modem cihazıyla bilgisayarınızdan faks çekebilir ve size gelen faksları alabilirsiniz Ses(voice) özellikleride olan bir modem telesekreter görevi görebilir

Harici tip Modemler bilgisayara seri port ile bağlanır

Bilgisayarda Bilginin Birimleri

Bit (binary digit) : 0 ve 1’lerden oluşmuş, bilgisayarda bir anlamı olan en küçük bilginin adıdır

Byte : 8 bitin birleşimiyle oluşmuş 1 karakterlik bilgidir

Karakter : Harf, rakam veya semboller Her birine 1 karakter denilir

1 Byte = 1 Karakter = 8 Bit

1024 Byte = 1 Kilo Byte(KB), 1024 KB = 1 Mega Byte(MB), 1024 MB = 1 Giga Byte(GB)

Bilgisayarla Yapılan İşlemler

Bir bilgisayarla yapılan işlemler üç temel faaliyetten ibarettir: Giriş/çıkış işlemleri, veriler üzerinde yapılan işlemler ile veri yada bilgilerin saklanması ve nakli işlemleri

1Giriş/çıkış işlemleri : Bir bilgisayar çeşitli giriş ve çıkış cihazları vasıtasıyla toplanan verileri alma ve işlenen verileri de sunma kabiliyetine sahiptir

2Veriler üzerinde işlemler yapılması : Aşağıdaki işlemler bilgisayar tarafından veriler üzerinde icra edilebilir

a Sınıflandırma : Sınıflandırma genellikle veriler için önceden tespit edilmiş kısaltma veya kodlar vasıtasıyla yapılır Kod türleri; nümerik (111,112,113 gibi), alfabetik (A,B,C gibi), ya da alfanümerik (A1,B1,C1 gibi rakam ve harflerin karışımı şeklinde) olabilir

b Aritmetik ve mantıksal işlemler : Aritmetik işlemler verilerin toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi işlemlere tabi tutulmasıdır Bilgisayar ayrıca mantıksal karşılaştırmalar yapma kabiliyetine de sahiptir Örneğin A ve B şeklinde ifade edilen iki veri birimi karşılaştırıldığında sadece üç muhtemel sonuç söz konusudur(1) A, B’den küçüktür (A<B); (2) A, B’ye eşittir (A=B) (3) A, B’den büyüktür (A>B) Bu karşılaştırma kabiliyeti bilgisayarın önemli bir özelliğidir Çünkü çoğu karmaşık problemler karşılaştırmalar yapmak suretiyle çözülebilir

c Sıralama : Veriler mantıksal bir sıra içerisinde düzenlenmişse bunlarla çalışmak ve analiz etmek daha kolay olur Örneğin nümerik veriler küçükten büyüğe veya büyükten küçüğe, alfabetik veriler ise A’dan Z’ye veya Z’den A’ya şeklinde düzenlenebilir Bilgisayarın mantıksal karşılaştırmalar yapmak suretiyle gerçekleştirdiği bu düzenlemeye sıralama denir

d Özetleme (grafik) : Veri yığınlarının daha kısa ve kullanılabilir şekle indirgenmesine özetleme denir Bilgisayarın çeşitli grafik programları yardımıyla verilerden pasta veya sütun grafikler çıkarması özetlemeye bir örnek oluşturur

3Saklama ve nakletme işlemleri : Saklama, veri ve bilgilerin daha sonraki kullanım için bir harddisk, disket, CD-ROM veya bir manyetik bant gibi bir aygıtta saklanmasıdır İstenildiğinde bu veri ve bilgilere çabucak ulaşılabilir ve kullanılabilir Ayrıca bilgisayarlar veri ve bilgileri bir yerden başka bir yere transfer etme kabiliyetine sahiptir İletişim, herhangi bir elektronik iletişim aracı ile yapılabilir

Bilgisayar ağı (network)

Bir bilgisayar ağı,iki veya daha fazla bilgisayarın bir iletişim aracı üzerinden(kablolu veya kablosuz), tüm iletişim, yazılım ve donanım bileşenleri ile birlikte bağlanarak meydana getirilen sistem olarak tanımlanabilir Bilgisayar ağı en az bir sunucu bilgisayar (server) ve bir istemci (client) bilgisayar (terminaller), modem veya ethernet (network) kartı, iletişim protokolü ve benzeri iletişim araçlarını bünyesinde bulundurur Böyle bir ağa bağlı kullanıcılar bir çok yazılım ve donanımı paylaşabilirler

Network sistemleri yakın ve uzak bağlantılar olmak üzere iki ana başlık altında incelenir

Yakın mesafelerde olan bilgisayarların birbirlerine bağlandığı network sistemlerine LAN (Local Area Network), uzak mesafelerde olan bilgisayarların birbirlerine bağlandığı network sistemlerine ise WAN (Wide Area Network) adı verilir

Bilgisayar ağları;bilgisayar kaynakları ve elektronik nesne paylaşımını amaçlayarak başladı ve bir iletişim, paylaşım, dayanışma ve ortak çalışma ortamına dönüştü Bir kullanıcı masasındaki PC-terminal iş istasyonu ile ağ üzerindeki kaynakları kullanabilmektedir Bu ise kullanıcıya bilgisayarından bağımsız bir arayüz olanağı sağlamaktadır Diğer bir deyişle; belirli bir programı veya veri tabanını kullanmak için o programın yüklü olduğu bilgisayarın başında olmak gerekmiyor, veritabanını kullanıcının kendi bilgisayarında çalışan bir program kullanabiliyor veya uzaktan kullanım ile (telnet, remote login) ilgili bilgisayar da program ve veritabanını kullanabiliyor

Bilgisayar ağlarının en büyüğü ve bir anlamda toplamı olan İnternet tüm dünyayı kapsayan, irili ufaklı her türden milyonlarca bilgisayardan oluşmakta, 200 civarında ülke ile elektronik posta,100 civarında ülke ile online elektronik nesne değişimine izin vermektedir

Bilgisayar Yazılımları

Yazılım, kullanıcıların bilgisayarda işlerini yapmalarına imkan veren tüm programlara verilen genel addır Yazılımlar :

1Sistem Yazılımları

2Uygulama Yazılımları

olmak üzere iki ana gruba ayrılır Uygulama yazılımları; programlama dilleriyle yazılan kullanıcıya yönelik yazılımlardır Sistem yazılımları ise uygulama yazılımlarının belli bir donanım grubu üzerinde pürüzsüz olarak çalışmasını sağlayan zemin programlarını içerir

Uygulama Yazılımları

Kullanıcıların belli başlı bazı işlemleri yapmalarına imkan veren yazılımlardır Uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için programlama dilleri ve diğer bazı uygulama geliştirme araçları kullanılır Uygulama yazılımları genellikle belli bir işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere hazırlanır Örneğin, Macintosh işletim sistemi altında çalıştırılmak üzere hazırlanan bir kelime işlem programı DOS veya WINDOWS işletim sistemini kullanan kişisel bilgisayar(PC-Personal Computer)larda çalışmayacaktır Bununla birlikte, çoğu durumlarda ticari uygulamalar; diğer bir çok işletim sistemi altında da çalışabilecek şekilde hazırlanmaktadır

Genel Amaçlı Uygulama Yazılımları

Günümüzde bilgisayar sistemleri için geliştirilmiş çok sayıda genel amaçlı uygulama yazılımı mevcuttur Bunların sayısı ve özellikleri her geçen gün hızla artmaktadır Bu yazılımlardan kişi ve kurumlarca en yaygın olarak kullanılanları; kelime işlem programları, elektronik hesap tablosu programları, sunum programları, dosya yönetim ve veri tabanı yönetim programlarıdır

Kelime İşlem Programları : Bilgisayarın, çok güçlü özellikleri olan bir daktilo makinesi gibi kullanılması özelliğini sağlayan programlardır Hazırlamak istediğiniz belgede grafik, tablo, resim, dipnot ve belgeyi birden fazla sütun halinde düzenlemek gibi özellikleri sağlarlar Bu programlar diğer genel amaçlı uygulama yazılımlarına oranla çok daha yaygın kullanılmaktadır Bazı kelime işlemciler, masa üstü yayıncılık, elektronik takvim, ve elektronik posta gibi özelliklere sahip olan entegre ofis sistemlerinin temelidir(Word, WordStar, WordPerfect, PW-Professional Write gibi)

Hesap Tablosu Programları : Hesap tablosu programları bilgisayar sistemini son derece özellikli bir elektronik hesap makinesine dönüştüren programlardır En basit özelliği verileri oldukları gibi tablo şeklinde listelemek olduğu gibi, verileri alıp çeşitli türlerde grafiklere dönüştürme özelliğine de sahiptirler(Excel, Lotus 123, Quattro Pro gibi)

Sunum Programları : Belli bir konuda yapılan araştırmanın ve/veya hazırlanan raporların sonuçlarını bilgisayar yardımıyla diğer kişilere anlatmak için kullanılır Sunum genellikle bilgisayara bağlı bulunan bir projeksiyon/data shov cihazı yardımıyla yapılır Bu uygulamalar her türlü grafik, ses ve video görüntülerinin kullanılmasına imkan verir

Dosya Yöneticileri ve Veri Tabanı Yönetim Programları : Büyük miktardaki verileri depolayıp bu verilere hızlı bir erişim ve bu verilerden raporlar hazırlanmasına imkan veren programlardır(Access, Database/Dbase, FoxBase/FoxPro, Oracle, File Maker gibi)

Bu yazılımlar genellikle üretici firmalar tarafından birleştirilerek MS-Office, Star Office(Sun), Open Office(ücretsiz) gibi tek bir ofis paketi halindedirler

Özel Amaçlı Uygulama Yazılımları

Özel amaçlı uygulama yazılımları belirli bazı işleri yapabilmek için geliştirilen, dolayısıyla sınırlı amaçları olan yazılımlardır Aşağıda bazı özel amaçlı yazılım türleri kısaca belirtilmiştir

Analiz ve karar verme : Belli işlemleri yapmaktan çok; problemlerin çözümünde yöneticilere yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiştir Matematiksel modellerden faydalanmak üzere istatistik ve yönetim bilimi yazılımlarını birleştirir

Planlama, programlama, koordinasyon ve organizasyon: Finansal planlama, bütçe, masraf ve satış raporları hazırlama, toplantı gündemlerinin hazırlanması ve randevuların ayarlanması gibi işler “masa üstü düzenleyici”de denilen özel uygulama yazılımları ile yapılır

Ayrıca “akıllı binalar”, “Hastane Otomasyon Sistemleri” ve proje yönetimi yazılımları da vardır

İletişim : İletişim programları, bilgisayar ağları arasında iletişim kurulmasına imkan veren yazılımlardır Günümüzde yaygın bir şekilde kullanılan İnternet hizmetlerinden yararlanmak için geliştirilmiş olan her türlü program iletişim programları içerisinde düşünülebilir

Eğitim : Bilgisayarlar eğitimde her geçen gün gittikçe artan bir oranda kullanılmaktadır Bugün piyasada olan programların çoğu öğreticileriyle birliktedir, yani program içindeki yardım menüsünde programın kullanım bilgileri bulunmaktadır Ansiklopedik bilgiler içeren, belli bir yer veya konuda hazırlanmış olan tanıtıcı programlar, yabancı dil veya herhangi bir dersle ilgili olarak yardımcı olmak üzere hazırlanmış, internette online veya asenkron eğitim için hazırlanmış programlar eğitim amaçlı programlardır

Sistem Yazılımları

Uygulama yazılımları ile bilgisayar donanımı arasında aracılık eden yani bilgisayar sisteminin pürüzsüz bir şekilde çalışmasını sağlayan yazılımlardır Bu kısımda İşletim Sistemi (Operating System) ve Hizmet (Utility) yazılımları kısaca incelenecektir

İşletim Sistemi Yazılımları

Bir işletim sistemi, bilgisayar kaynaklarının yönetimi ve kontrolünü sağlayan yani bilgisayar sisteminin yapacağı işleri yöneten programlar bütünüdür Kullanıcıya bilgisayarın kaynaklarını mantıksal bir ortamda yönetme ve yönlendirme imkanı verir, pek çok fonksiyonu ise kullanıcının haberi bile olmadan kendisi üstlenir Diyelim, bir yazı yazdınız ve diske kaydediyorsunuz Kelime işlemci(yazıyı yazdığınız program), doğrudan diskle ilgili bir iş yapmaz, sadece işletim sisteminin diskle ilgili fonksiyonlarını kullanır

Bir işletim sisteminin gerçekleştireceği temel işlemler;

1Merkezi İşlem Birimini farklı işlere yönlendirmek, yönetmek,

2Ana belleği yönetmek,

3Harici kayıt cihazlarını yönetmek,

4Giriş/çıkışları kontrol etmek,

5Bilgisayar sisteminin güvenliği ve kontrolünü sağlamaktır

Bugün kişisel bilgisayar dünyasında değişik işletim sistemleri kullanılıyor Microsoft’un IBM uyumlu PC’ler için ürettiği MS-DOS, Windows, Windows NT, Windows2000 işletim sistemleri ayrı, Apple Macintosh’un işletim sistemleri ayrı, yine IBM uyumlu PC’lerde kullanılan IBM OS/2 Warp, Linux ve Unix işletim sistemleri ayrı Üstelik her birinin farklı sürümleri var Bunlardan günümüzde IBM uyumlu PC’lerde en yaygın kullanılanı Microsoft Windows olmakla birlikte son yıllarda Linux kullanımı da artmıştır Önceleri çeşitli sürümleri ile DOS (Disk Operating System) işletim sistemi üzerine yüklenen bir Grafik Kullanıcı Arabirimi (GUI-Graphical User Interface) olan, yani PC’mizi DOS üzerinde daha rahat kullanabilmemiz için grafiksel öğeler getiren Windows, uzun bir süre sonra Windows 95 sürümü adıyla işletim sistemi unvanını edindi(aslında Windows NT, gerçek anlamda ilk Windows işletim sistemidir) PC’lerin ağ ortamında kullanımı içinse Novell Netware gibi işletim sistemleri geliştirildi Ancak daha sonra Windows NT ve Windows 95’e gelişmiş ağ özellikleri eklendi

Genelde bir işletim sisteminde kullandığımız uygulama diğerinde çalışmaz(farklı sürümlerini kullanmak gerekebilir) Ayrıca bir işletim sistemini kullanma alışkanlıkları diğer işletim sistemi ile uyuşmayabilir(fare kullanımı, menüler, arabirim, alıştığımız klavye kestirmeleri, komutlar vs)

Hizmet Yazılımları

Hizmet (Utility) yazılımları, genel sistem destek işlemlerini yapmak için kullanılan programlardır Diskleri biçimlendirmek, dosyaları kopyalamak, disklerdeki programları yedeklemek, dosya sıkıştırma, dosya transfer(ftp), klavye düzenleme, disk yüzeyini düzenleme(fdisk, partition magic), virüs temizleme gibi işlemleri yaparlar Çoğu işletim sistemi hizmet yazılımlarının yaptığı işlerin çoğunu yapmaktadır Fakat bazı durumlarda hizmet yazılımları ayrı bir paket olarak daha güçlü özelliklerle üretilmektedir

Zararlı Yazılımlar

Buraya kadar anlattığımız faydalı yazılımların yanı sıra, faydalı yazılımlara zarar veren yada kullanıcı dosyaları üzerinde tahribat yapan zararlı yazılımlar da vardır Bu yazılımlara genel bir ifadeyle zararlı yazılımlar yada “bilgisayar virüsleri” denir Bilgisayar virüsleri kendi kendilerini çoğaltabilen, bir bilgisayardan diğerine yayılabilen ve çoğu kez bilgisayar sistemlerine kasten zarar vermek için yazılmış programlardır

Bir bilgisayar virüsünün üç temel karakteristiği vardır:

1Kendi kendini çoğaltma mekanizması, aşağıdaki fonksiyonları yapar;

• Enfekte etmek için diğer programları arar,

• Bir program bulduğu zaman, daha önce enfekte edilip edilmediğini tespit eder,

• Gizli talimatları program içerisinde bir yere ekler,

• Programın veya dosyanın enfekte edildiğini gösteren bir işaret ekler İşaret (flag) gerekli olabilir Aksi takdirde işaret olmadan programlar tekrar tekrar enfekte edilir veya çok anormal şekilde büyüyebilir

Kendi kendini çoğaltma mekanizması dosyaların enfekte edildiğinin gizlenmesine yardım edecek olan diğer bazı fonksiyonları da icra eder Mesela dosyaların üzerinde değişiklik yapıldığı son tarihi tekrar eski değerine ayarlayabilir

2Aktivasyon mekanizması, bazı olayların ortaya çıkmasını kontrol eden bir mekanizmadır Olay vuku bulduğu zaman virüs amacını yerine getirir Eğer aktivasyon mekanizması amacını icra etmeden önce belli bir tarihin veya zamanın gelmesini kontrol ediyorsa, ona zaman bombası (time bomb) denir Bir programın önceden tespit edilmiş bir sayıda icra edilmesi gibi belli bir faaliyeti beklerse, buna da mantık bombası (logic bomb) denir Bunun birçok varyasyonu olabileceği gibi, herhangi bir programın ilk defa icra edilmesiyle de aktivasyon mekanizmasının devreye girmesi söz konusu olabilir

3Amaç, genellikle istenmeyen ve tahrip edici bazı olayların meydana getirilmesidir Bugüne kadar yaşanan olaylarda virüsler taşıdıkları amaçlarda farklılıklar göstermişlerdir Bazen ekranda ortaya çıkan sinir bozucu fakat zararsız mesajlar, bazen dosyaların ve programların silinmesi veya değiştirilmesi ve bazen de sistem donanımının farklı bir şekilde davranmasına sebep olunması şeklinde ortaya çıkmışlardır Bazen virüsün sebep olduğu zarar tüm sistem yazılımlarının ve verilerin yeniden yüklenmesini gerektirir

Bir truva atı virüs programı gerçekte bilgisayara veya sisteme zarar vermek amacında olmasına rağmen faydalı bir fonksiyon icra ediyormuş gibi görünen bir programdır Bir truva atının yazarı ya faydalı gibi görünen bir program yazar yada diğer kullanıcılara cazip görünen faydalı bir programın kaynak koduna erişim kazanıp faydalı fonksiyonun yanı sıra zararlı bazı fonksiyonlar da yerine getiren bir kod ekleyerek amacına ulaşır

Ağ solucanı denilen virüs programları ise sistemden sisteme yayılmak için ağ bağlantılarını kullanırlar

Virüslere Karşı Aşı

Virüslere karşı aşı tabiriyle kastedilen, anti-virüs yazılımlarıdır Anti-virüs yazılımları bir bilgisayardaki davetsiz misafirleri “yakala ve yok et” misyonuna göre çalışan programlardır Görünüşte anti-virüs programı, bir elektronik koruyucu ilaç gibi anlaşılabilir; gerçekte ise bir virüse karşı en iyi savunma onu sisteme bulaştırmamaktır İkinci olarak da aktif hale gelip yayılmadan ve tahribatını yapmadan ilk adımda onu yok etmektir Virüs faaliyetlerini tespit etmek amacıyla sistemi izleyen programlar kullanılmalıdır Kusurlu anti-virüs yazılımlarının virüsleri yok edeceği yerde, bilgisayardaki verileri tahrip edip bilgisayarları çalışamaz duruma getirdiği çok görülmüştür Daha olgun bir hale gelen anti-virüs programları bu tehlikeleri minimize etmiştir

Anti-virüs yazılımlarının kullanılması düşünüldüğünde aşağıdaki faktörler göz önünde bulundurulmalıdır

1 Anti-virüs yazılımları ne kadar itibarlı ve güvenilir kaynaklardan alınırsa o kadar etkin ve emniyetli sonuçlar alınır Büyük üniversitelerde özenli ilmi değerlendirmeler den geçen programların satın alınmasında fayda vardır

2 Bu yazılımların bütün meseleyi halledeceği düşünülmemelidir Bir virüs insanlar tarafından yazılıp insan hatası veya ihmal nedeniyle sisteme girmesine imkan verilmiş olan bir üründür İnsan faktörünün ihmal edilmesini gerektirecek kadar güçlü ve emniyetli anti-virüs yazılımı yoktur Yani bunlar felakete karşı mutlak bir sigorta değil sadece bir ihtiyat tedbiridir

Netice olarak koruma, tedaviden daha iyi bir seçenektir

Programlama Dilleri

Genel amaçlı olsun özel amaçlı olsun tüm uygulama ve sistem yazılımları programlama dilleriyle yazılır Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler yaptırmasına imkan veren her türlü sembol, karakter ve kurallar grubudur Programlama dilleri insanlarla bilgisayarlar arasında tercümanlık görevi yapar Programlama dilleri, bilgisayara neyi, ne zaman, nasıl yapacağını belirten deyim ve komutlar içerir Programlama dilleri zaman içerisinde gelişerek günümüzde çok kabiliyetli bir duruma gelmiştir Burada programlama dillerinin gelişme süreci kısaca incelenecektir Programlama dillerinin tarihi gelişimi Tablo 11de verilmiştir

Kuşak Programlama Dili Periyod

1 Makine dili 1940 – 1950 arası

2 Assembly dili 1950’li yıllardan itibaren

3 Yüksek seviyeli diller 1960’lı yıllardan itibaren

4 Çok yüksek seviyeli diller 1970’li yıllardan itibaren

5 Yapay zekaya yönelik diller 1980’li yıllardan itibaren

Tablo 11Programlama Dillerinin Tarihi Gelişimi

Düşük seviyeli diller : Bilgisayarların ilk dönemlerindeki programlama dilleri, kullanımı çok zor olan makine dili ve assembly dilleriydi Makine dili, geliştirilen ilk programlama dilidir ve ilk kuşağı temsil eder Makine dilinde yazılan tüm komutlar 0 ve 1 lerden oluşur Bütün talimatlar en detaylı bir şekilde tanımlanır ve iki tabanlı sayı sistemi kullanılarak kodlama yapılır

Assembly dilleri : İkinci kuşak dilerdir ve geliştirilmesine 1950’li yılların başlarında Grace Hopper tarafından öncülük edilmiştir Bu dillerde makine dili talimatları daha kolay bir şekilde anlaşılabilecek ve hatırlanabilecek olan sembollerle ifade edilir Düşük seviyeli diller grubundan sayılmasına rağmen, makine diline göre bir adım daha ileride olan assembly dilleri günümüzde bile programcılar tarafından kullanılmaktadır Çünkü bu dillerle yazılan programlar genellikle çok hızlı çalışır ve daha az depolama yüzeyi gerektirirler Bununla birlikte bu dillerle programlama yapmak çok yorucu, sıkıcı ve zaman alıcı olduğundan cazibesini kaybetmektedir

Yüksek seviyeli diller : Üçüncü kuşak da denilen yüksek seviyeli programlama dilleri öğrenilmesi daha kolay, program yazılması daha az zaman alan, daha iyi sonuçlar sağlayan programlama dilleridir Yüksek seviyeli dillerden birinde yazılan bir kaynak program makine diline çevrilmek zorundadır Dönüştürme işini gerçekleştiren programa derleyici (compiler) denir Basic, Cobol, Fortran ve Pascal dilleri bu kategorideki programlama dillerine birkaç örnek oluşturur

Çok yüksek seviyeli diller : Bu diller programlama işini çok daha kolaylaştırmıştır Bu dillerdeki temel özellik kullanıcıların bilgisayara bir şeyin nasıl yapılacağını değil, ne yapılacağını ifade edebilmelerine imkan vermesidir Örneğin; sayıların sıraya dizdirilmesi işlemini yapabilmek için bir yüksek seviyeli dil ile karmaşık bir mantık kullanarak 15-20 satırlık bir program yazmak gerekir Bunun aksine bir çok yüksek seviyeli(dördüncü kuşak) dil ile bir kullanıcının yapacağı iş; sıraya dizilecek alanı, sıralama işleminin küçükten büyüğe mi yoksa büyükten küçüğe mi yapılacağını belirlemek ve ekrandaki bir ikona tıklayarak yada bir mönüden “sırala” komutunu seçerek sıralama işlemini gerçekleştirmektir

İlk geliştirilen dördüncü kuşak diller ile daha sonraları geliştirilen diller arasında bile takip edilen prosedürler ve kullanılan metotlar bakımından büyük farklılıklar vardır Yeni geliştirilen diller çok daha karmaşık işleri daha kolay bir şekilde yapmaya imkan vermektedir

Bilgisayar Açıldığında Ne Olur?

Hangi PC’yi açarsanız açın, siyah ekran üzerinde bir takım yazıların kayıp gittiğini görürsünüz İşletim sisteminiz DOS, Windows 3x, Windows 9x, NT, Windows 2000, Unix veya Linux olabilir Tümünde de bu yazıları görürsünüz İşletim sistemi daha sonra otomatik olarak veya siyah ekranda yazdığınız bir komutla devreye girer

Peki nedir işletim sisteminden önce devreye giren bu satırlar?

Daha önce BIOS’tan bahsetmiştik Temel Giriş Çıkış Sistemi (Basic İnput/Output System) anlamındaki BİOS, anakart üzerindeki bir yongada yüklü, küçük bir yazılımdır aslında Bu yazılım donanımların diğer bileşenler ve işletim sistemi tarafından tanınması için ilk adımları atar, sistem açıldığında bazı donanımların düzgün çalışıp çalışmadığını test eder, donanımların belirli özelliklerinin ayarlanmasını sağlar İşte BIOS’un sisteminizi açmak için gerçekleştirdiği bu ilk işlemlerin gerçekleştirildiğini, PC’nizi açtığınızda siyah ekranda görünen bu yazılardan anlarsınız Bu yazılar ekrana gelirken BIOS’unuzun yaptığı bu işlemlere POST – Power On Self Testing/Otomatik açılış testleri adı verilir

Bilgisayarı her açtığınızda, BIOS’taki POST yordamı (rutini), PC’nizin temel kaynaklarını kontrol eder: Bellekler çalışıyor mu? Giriş/çıkış birimleri yerinde duruyor mu? İşletim sistemi olması gereken yerde mi? Çevre birimleriyle ve iletişim portları ile yeniden ilişki kurulur Her şey iyi gidiyorsa, bir mesele yok Ama herhangi bir birimde sorun varsa, test işlemi durdurulur, bize acı haber ekrandan bildirilir

PC’nin ekranında izlenilebilen bu test işlemi, en çok RAM bellek üzerinde yoğunlaşır; ne kadar çok ana bellek varsa, POST o kadar uzun sürecektir Temel giriş/çıkış programlarının başlangıç adresleri de RAM’a aktarılır, böylelikle kullanacağımız uygulama yazılımlarının, giriş/çıkış birimlerini standart olmayan yollardan kullanmalarına da izin verilmiş olur(Bazı PC’lerde açılış sırasında temel giriş/çıkış programları, olduğu gibi ROM dan RAM’a aktarılır)

Görüldüğü gibi sistem açılışında pek çok işlem yapılmaktadır ve sisteminize bağlı donanımlar, yüklü yazılımlar değiştikçe, anakartın özelliğine ve BIOS ayarlarınıza da bağlı olarak, açılış süresi değişebilir Çoğu kullanıcı sistem performanslarını bu açılış süresi ile değerlendirmeye eğilimlidir Ancak görüldüğü gibi açılışta tanınan donanımlar ve yüklenen yazılımlar nedeniyle bu süre çok değişken olabilir, dolayısı ile PC’nin performansı açılış süresi ile ölçülmez

Not : 1 Sisteminizi ilk açtığınızda yazılar ekranda hızla kayıyorsa ve aradığınız bir bilgiyi okumakta güçlük çekiyorsanız klavyenizde Pause tuşuna basarak kayan yazıları durdurabilirsiniz Enter tuşuna bastığınızda işlemler devam edecektir

2 Sisteminizdeki donanımların doğru çalıştığından eminseniz, BIOS Setup’dan bazı POST işlemlerini iptal ederek sisteminizin açılışını hızlandırabilirsiniz BIOS Features Setup bölümünde “Quik Power On Self Test” seçeneğini “Enabled” konumuna getirdiğinizde özellikle açılıştaki bellek sayma işlemi iptal olacak ve sisteminiz daha hızlı açılacaktır

İşletim Sistemlerinin Genel Yapısı

BIOS tam anlamı ile bir işletim sistemi sayılmaz; donanım ile işletim sistemi arasındaki köprü görevi yapar Elektronik devreler, CD sürücüler, işlemci, grafik kartı onca para ödediğimiz donanım bilgisayarın yarısıdır! Giriş bölümünde, öbür yarının yazılım olarak adlandırıldığını belirtmiştik Bilgisayar genel amaçlı bir aygıttır, o kadar genel amaçlıdır ki, sorduğunuzda tanımlanmış bir işlevi ve görevi yoktur: “Ne iş olsa yapar” İşte yazılımların görevi masanızın (ya da dizinizin) üzerinde öylece duran gövdeyi harekete geçirmek ve bu genel amaçlı aygıta tanımlanmış fonksiyonlar kazandırmaktır Yazılımın bir işlevi daha vardır Son derece karmaşık bir aygıtı kolayca kullanmanızı sağlamak, elektronik devrelerle aranızda bir köprü oluşturmak Kabaca, bu işlevlerden ilkini destek ve uygulama yazılımlarının, ikincisini ise “sistem yazılımlarının” üstlendiğini söyleyebiliriz Kullanıcı bilgisayarın iç işleyişine karışmaz, ancak bu işleyişi yönlendirebilir Bu yönlendirme, piramidin tepesinden tabanına doğru inersek, uygulama yazılımları ve onların çalışmasını sağlayan sistem yazılımları ile mümkün olabiliyor “Sistem yazılımı” başlığı altında toplanan yazılımlardan en önemlisi işletim sistemidir İşletim sistemi buraya kadar anlattığımız bütün o karmaşık donanım birimlerinin çalışmasını birtakım komutlarla veya resim ve ikonlarla temsil eder İşlemci, BIOS veya belleğin temel çalışma ilkelerini bilmeden de PC’nizi kullanabilirsiniz, ama işletim sistemini bilmeden bilgisayarınıza hakim olamazsınız DOS kullanacaksanız DOS’u, Windows’unuz varsa Windows’u, Unix veya Linux’unuz varsa onları veya Mac’iniz varsa MacOS’u bilmemek olmaz!

Zaten bu nedenledir ki, yazılımcılar giderek daha kolay kullanılan işletim sistemleri ve grafik kullanıcı arabirimleri geliştirmeye çalışıyorlar DOS, Windows, OS/2, Linux gibi sistem yazılımları sayesinde sabit diskinizde neler döndüğünü, CD-ROM’un nasıl çalıştığını ve işlemcinin nasıl işlem yaptığını bilmek zorunda kalmıyorsunuz Sizden sadece birkaç komutu bilmeniz ya da ekranınızdaki simgelere fare ile tıklamanız bekleniyor

Bir işletim sistemi, bilgisayarın temel işlevlerini (verileri dış ortamdan almak, işlemek, ekranda göstermek, yazmak ya da telefon hattı aracılığı ile göndermek vb) nasıl ele alacağını belirleyen geniş kapsamlı bir programdır Bilgisayarın kaynaklarının etkin bir şekilde kullanımı için, kaynak yönetimi ve koordinasyonunu işletim sistemi üstlenir Hangi ortamda nasıl saklanırsa saklansın, nasıl yüklenirse yüklensin, bütün işletim sistemleri bu görevi yerine getirir

DOS İşletim Sistemi

PC (Personal Computer-Kişisel Bilgisayar)’lerde kullanıla gelen işletim sistemini eski işletim sistemlerinden, artık çoğu kullanıcı doğrudan kullanmasa da Windows PC’lerimizin hala bir kenarında öyle veya böyle duran MS-DOS’tan başlayacağız Kimi işletim sistemi kavramlarını da DOS’u anlatırken ele alacağız Onun için, DOS kullanmasanız bile DOS sayfalarına bir göz atmanız iyi olur

DOS’un, kullanıcıya sistemi değişik şekillerde kontrol etme olanağı veren kesimi, “User Command Processor” (Kullanıcı Komut İşlemcisi) olarak adlandırılır DOS, makinenin değişik bileşenlerine ve giriş/çıkış birimlerine yönelik bir dizi fonksiyon ve özel komut da içerir Bu komut ve fonksiyonların bir kısmını kullanıcılar doğrudan kullanabilir, bir kısmı ise uygulama yazılımları tarafından kullanılırlar Bazıları da herkes tarafından

Diyelim, bir yazı yazdınız ve diske kaydediyorsunuz Kelime işlemci (yazıyı yazdığınız program), doğrudan diskle ilgili bir iş yapmaz, sadece işletim sisteminin diskle ilgili fonksiyonlarını kullanır Dolayısıyla bu fonksiyonun DOS’ta herhangi bir şekilde değiştirilmesi, bütün yazılımları doğrudan etkiler Bazı yazılımlar, işletim sistemini atlayıp, doğrudan donanım bileşenlerine erişerek işlem yaparlar

PC’nizde kurulu olan DOS işletim sistemi, şu modüllerden oluşur:

• ROM-BIOS : ROM’da (salt okunur bellek) saklı temel giriş-çıkış sistemi

• AÇILIŞ KAYDI : Diskte bulunan ve bilgisayarın “bootstrap” işlemini gerçekleştirebilmesini sağlayan küçük ve basit bir kayıt Bu kayıt kalıcı değildir, yani PC’niz çalışırken, RAM’da durmaz

• IOSYS ile MSDOSSYS (ya da IBMBIOCOM ile IBMDOSCOM) : DOS’un sistem dosyaları ROM-BIOS’taki programların ekleri olarak görülebilecek bu dosyalar, çevre birimleriyle ilgili ek işlemleri yerine getiren programları içerir Diskinizin ana dizininde bulunan bu dosyalar gizlidir, yani DIR (listele) komutuyla onları göremezsiniz

• COMMANDCOM : Bu dosyanın içerdiği sistem programının temel işlevi, DOS üzerinde çalışırken kullandığımız komutları yorumlamak ve yerine getirmektir COMMANDCOM, disk üzerinde bulunur, gizli bir dosya değildir, yani DIR komutuyla görünür Ana bellekte, makine çalıştığı sürece saklanan COMMANDCOM’unuz silinir ya da bozulursa, PC’niz açılmaz

Dikkat : Bir kullanıcı olarak sizin bu sistem dosyalarıyla herhangi bir şey yapmanız söz konusu değildir Sadece kavramsal olarak, bu dosyaların ne işe yaradığını bilmeniz yeter Her ihtimale karşı, bu sistem dosyalarının bir yedeğini alırsanız, çok iyi edersiniz

CONFİGSYS DOSYASI : Sistemle ilgili dosyaları ve bilgisayarın kullanabileceği donanım parçalarını tanıtmak için açılışta yüklenen dosyadır Herhangi bir kelime işlemci ile dosya çağrılır ve kullanıcı tarafından gerekli değişiklikler yapılabilir

AUTOEXECBAT DOSYASI : İşletim sistemi yüklendikten sonra çalıştırılmak istenen programlar ve komutlar bu dosyada bulunur Herhangi bir kelime işlemci ile dosya çağrılır ve kullanıcı tarafından gerekli değişiklikler yapılabilir

DOS İşletim Sisteminin Bilgisayarın Açılışında Yüklenişi

Bilgisayar ilk açılışında ROM bellek test edilir ve okunur Daha sonra RAM belek test edilir, sorun çıkarsa ekrana mesaj verir ve işletime geçmez

Bellek testinden sonra A disket sürücüsünü kontrol eder ve takılı disket yok ise C diskinden işletim sisteminin belleğe yüklenmesi işini yapar ve var olan aygıtlarının tanınmasını sağlayan IOSYS ve MSDOSSYS gizli dosyalarını yükler

Konfigürasyon dosyası olan CONFIGSYS yüklenir Daha sonra COMMANDCOM dosyasını ve AUTOEXECBAT dosyasını yükler Bilgisayar açılmış olur ve ekrana C:> çıkacaktır Bundan sonra DOS komutlarının uygulanması yapılabilir

Şayet A sürücüsünü test ederken disket takılı ise ve DOS işletim sisteminin dosyaları mevcut ise A sürücüsünden açar ve ekrana A:> yazar

A sürücüsüne takılı diskette DOS işletim sistemi yüklü değilse ekrana şu mesajı verir

Non-System Disk Error

Replace and press any key when ready

Bu mesajdan sonra A sürücüsünde sistem disketi olmayan disket çıkartılır; ya bir tuşa basılır ve C sürücüsünden bilgisayarın açılması sağlanır ya da DOS işletim sistemi yüklü olan disket takılır ve bir tuşa basılarak A sürücüsünden bilgisayarın açılması sağlanır

Bilgisayarın C sürücüsünden açılmaması : DOS işletim sistemi yüklenmemiş olabilir DOS işletim sisteminin dosyaları bozulmuş olabilir ve yeniden yüklenmesi gerekir veya disk bozulmuş olabilir

Bilgisayarı açarken C sürücüsünde veya A sürücüsünde takılı olan diskette AUTOEXECBAT dosyası bulunmuyor ise ekrana tarih ve zaman bilgisi gelir ve ENTER tuşuna basılarak bu satırlar geçilir ve bilgisayar açılır

Sürücü Değiştirme

C sürücüsünde iken A sürücüsüne geçmek için A: yazılır enter tuşuna basılır

A sürücüsünde iken A sürücüsüne geçmek için C: yazılır enter tuşuna basılır

Dosyalara İsim Verilmesi

DOS işletim sisteminde dosyalara en az 1 karakter en fazla 8 karakterlik isim ve uzantısı 3 karakter olarak verilir Dosyalara uzantı ismi verilmeyebilir ancak bazı durumlar var ki mutlaka uzantı ismi vermek zorunludur Dosya ismi ile uzantısı arasına mutlaka nokta () karakteri konulmalıdır Dosya adı içerisinde ve uzantısında boşluk karakteri kullanılmaz

Dosya uzantısı bize o dosya hakkında bilgi verir Bazı dosya uzantılarının kısaca anlamı şöyledir:

EXE : Uzantısı bu olan programlar doğrudan çalışırlar

COM : Bu programlarda doğrudan çalışırlar

BAT : Toplu işlemler için DOS komutlarını içeren programlardır

SYS : DOS işletim sisteminde sistem dosyası

TXT : Yazı (text) içeren dosya

DAT : Veri (data) içeren dosya

HLP : Konu ile ilgili açıklamalar, yardım bilgileri içeren dosya

* ve ? karakterleri DOS komutlarında, dosya veya uzantı ismi içerisinde yer alırlar Joker karakter olarak kullanıldıklarında :

1 * karakteri, dosya isminde 1 ila 8 arası karakteri; dosya uzantısında kullanılıyor ise 1 ile 3 arası karakteri temsil eder ve ne olursa olsun anlamını verir

2 ? karakteri, bulunduğu pozisyondaki bir tek karakteri temsil eder ve ne olursa olsun anlamını verir

DOS Komutları

1İç (internal) Komutlar

Bilgisayar açıldığında RAM belleğe yerleşen komutlardır Bilgisayar kapatıldığında RAM bellekten silinir Bilgisayar tekrar açıldığında RAM belleğe yükler

2Dış (external) Komutlar

Bu komutların çalışabilmesi için bilgisayarın diski veya disketinde dosyalarının mevcut olması gerekir

En Çok Kullanılan DOS Komutu : DIR

İlk öğrenilen ve en çok kullanılan komut olan DIR istenilen sürücüdeki dizin veya altındaki dosyaların listelenmesini yada dosya aranmasını sağlar

DIR komutunun kullanım formu ve parametreleri şöyledir (Bu parametrelere ek olarak DubleSpace ile kullanılan parametreler dee mevcuttur) :

DIR [sürücü harfi:][dizin adı][dosya adı][/P][/W][/A[[:]atamalar]] [/O[[:]sıralama]] [/S][/B][/L][/C[H]]

• /P Sayfa sayfa görüntüler Ekranda dosya adı, dosya kapasitesi, dosyanın işlem gördüğü tarih ve saat gibi ilgili ayrıntıları görebiliriz Listelenecek dosyalar bir ekrana sığmayacak kadar çoksa ekran dolduğunda; diğer dosyaların listesini görmek için bir tuşa basarız

• /W Yalnızca dizin ve dosya adlarını her satırda 5 isim olacak şekilde listeler

• /A Dosya atamalarına göre listeler Atamalar :

o D Dizinler (directory)

o R Yalnızca okunabilir (read only) dosyalar

o H Gizli (hidden) dosyalar

o A Arşivlenmesi gereken dosyalar

• /O Sıralama şekli :

o N Adına göre (alfabetik)

o S Dosya büyüklüğüne göre

o E Uzantısına (soyadına) göre (alfabetik

o D Tarih ve saate göre

o G Dizinler başta

• /S Dosya veya dizin arama, alt dizinlerle birlikte listeleme

• /B Üst başlık olmadan yalnızca ad ve uzantıları listeleme

• /L Küçük harflerle listele

Sürücü adı ve dizin belirtilmezse geçerli sürücü ve dizin adı olarak aktif (o an bulunulan) sürücü ve dizin kabul edilir

Örnekler:

C:>dir c:windowscommand*com

C sürücüsünde windows dizini içindeki command adlı alt dizindeki ismi ne olursa olsun uzantısı com olan dosyaları bulur ve listeler Bulamazsa ekrana File Not Found (dosya bulunmadı) mesajını verir

C:>DIR KEYBTKCOM/S

C sürücüsünde bütün dizinlerde ve alt dizinlerde bulunan keybtkcom dosyasının hangi dizinde olduğunu arar

C:>DIR *EXE/S/P

C sürücüsünde bütün dizinlerde ve alt dizinlerde bulunan ismi ne olursa olsun uzantısı EXE olan dosyaları arar ve sayfa sayfa listeler

C:>DIR A:

C sürücüsünde iken A sürücüsüne takılı olan disketteki dosyaları görüntüler Disket yok ise disketi okuyamadığını belirten mesajı ekrana yazar:

Not Ready Error Reading Drive A

Abort, Retry, Fail

Abort : Başlangıç harfi A’yı seçerek işlemden vazgeçilir ve DOS komut satırına dönülür

Retry : Başlangıç harfi R ile cevap verecek olursak disketi takarız Vermiş olduğumuz komutun işletilmesini sağlarız

Fail : F harfi ile cevap verirsek yine DOS komut satırına geri dönülür

Format Komutu

Bir disketin yada diskin bilgisayarda kullanılabilir hale getirilmesi(biçimlendirilmesi) dir Kullanılmış disketler veya diskler tekrar formatlanabilir Ancak içerisinde mevcut olan bilgiler silinir Bilgilerin yanlışlıkla silinmemesi için Format komutunu kullanırken dikkatli olunmalıdır Kullanım formu :

Format <sürücü adı:>/q/u/s/f:büyüklük

Q : Hızlı formatlama yapar

U : Tam bir formatlama yapar ve silinmiş bilgileri kurtarmak için unformat komutunun çalışmasına izin vermez

S : Disketi “sistem disketi” olarak formatlar, iki gizli dosya olan IOSYS, MSDOSSYS dosyalarını ve COMMANDCOM dosyasını diskete veya diske kopyalar

F : Disketin büyüklüğünü belirler Geçerli büyüklükler 720 KB, 12 MB, 144 MB dır

C:>FORMAT A:/S

A sürücüsünde bulunan disketi formatlar ve sistem dosyalarını yükler Bu disketle bilgisayar açılabilir Disketi bu şekilde formatlamaktan dolayı disketin belli bir bölümü kullanılmış olur

MD (Make Directory-Dizin Oluşturma) Komutu

Birbiriyle ilgili dosyaları bir arada tutmak için dizin oluşturulur Dizin adı en fazla 8 karakter olmalıdır MD komutu yeni bir dizin oluşturmak için kullanılır Örnekler :

C:>md fakulte

C sürücüsünde fakulte adlı dizin oluşturulur

C:>md fakulteolum

C sürücüsünde fakulte dizini içerisinde bolum dizini oluşturur

C:>md a:hesap

A sürücüsünde hesap dizinini oluşturur

CD (Change Directory-Dizin Değiştirme) Komutu

Dizin içerisine girmek yada başka bir dizine geçmek için kullanılır

CD : Bir üst dizine geçer

CD : Ana dizine döner

Örnekler : C:>CD FAKULTE

C sürücüsünde bulunan fakulte adlı dizinin içerisine girer DOS komut satırı

C:FAKULTE> şeklinde olur

C:fakulte>cd bolum

Fakulte adlı dizin içerisindeki bolum adlı dizine geçmiş oluruz DOS komut satırı

C:fakulteolum> şeklinde olur

C:FAKULTEBOLUM>CD

CDkomutu ile bir üst dizine döner ve DOS komut satırı c:fakulte> şeklinde olur

C:FAKULTE>CD

cd komutu ile ana dizine döner ve DOS komut satırı c:> şeklinde olur

C:FAKULTEBOLUM>CD

CD komutu ile ana dizine döner ve DOS komut satırı c:> şeklinde olur

C:FAKULTEBOLUM>CDCOBOL

CDCOBOL komutu ile c sürücüsünde bulunan cobol dizinine geçer ve DOS komut satırı C:COBOL> şeklinde olur

RD (Dizin Silme) Komutu

Bir dizin siler Bu komutla dizinin silinebilmesi için silinecek dizinin içerisinde başka bir alt dizin ve dosyaların olmaması gerekir Örnekler:

C:>RD TIP

C sürücüsünde bulunan TIP adlı dizini siler

C:>RD FAKULTEBOLUM

C sürücüsünde bulunan FAKULTE dizini içerisindeki BOLUM adlı dizini siler

COPY (Kopya) Komutu

Bir yada birden fazla dosyayı bir yerden diğer bir yere kopyalar Kopyalanan dosyanın aynısı (veya aynı adlı) kopyalanan dizinde veya sürücüde mevcut ise bize üzerine kopyalanıp kopyalanmayacağını sorar Kullanım formu :

Copy <sürücü1:><dizin1><dosya adı> <sürücü2:><dizin2>

Örnekler:

C:>COPY ** A:

C sürücüsünün ana dizininde bulunan bütün dosyaları A sürücüsündeki diskete kopyalar

C:>COPY C:COBOL** A:YEDEK

C sürücüsündeki COBOL dizininde bulunan bütün dosyaları A sürücüsündeki YEDEK adlı dizine kopyalar

C:DBASE>COPY *EXE C:DATA

C sürücüsündeki DBASE dizininde bulunan uzantısı EXE olan dosyaları C sürücüsündeki DATA adlı dizine kopyalar

Diğer DOS Komutları

ATTRIB Dosya atamalarını gösterir, değiştirir

BACKUP Disketlere dosyaları yedekler

CHKDSK Sabit disk ve disketler hakkında bilgi verir, bozulmaları kontrol eder ve onarır

CLS Ekranı siler, temizler

DATE Tarihi gösterir ve değiştirir

DEFRAG Disk üzerindeki dosya parçalanmalarını düzeltir, düzenler, diski hızlandırır

DEL Dosyaları silmek için kullanılır Bu komutu kullanırken dikkatli olunmalıdır

DELTREE Dizinleri, dosyaları ve alt dizinleriyle siler

DISKCOPY Bir disketi başka bir diskete aynen kopyalar

DOSKEY DOS komut satırında yapılan işlemleri kolaylaştırır

DOSSHELL DOS komut satırında yapılabilecek işlemleri menülerden yapmayı sağlar

EDIT Yazı yazmaya ve düzeltmeye yarayan bir editördür

EMM386 Expanded bellek desteği verir

FASTHELP MSDOS komutları hakkında özet bilgi verir

FDISK Sabit disk bölümleri oluşturmaya yarar

FIND Dosyalar içinde bir karakter dizisi arar, bulduğu satırları ekrana getirir

HELP DOS komutları hakkında bilgi veren yardım sistemi

INTERLNK Paralel veya seri portlardan iki bilgisayarı bağlamaya yarar Bağlantı kurulan

INTERSRV Bilgisayarlardan birinde INTERLNK diğerinde INTERSRV komutu çalıştırılır

KEYB Klavyeyi bir dile göre düzenlemeye yarar

LABEL Diske etiket adı verir veya değiştirir

LH Üst belleğe bir program yükler

LOADHIGH Üst belleğe bir program yükler

MEM Bellek ile ilgili rapor verir

MORE Ekrana gelenleri sayfa sayfa görüntüler

MOVE Dosyaları bir yerden başka bir yere taşır, dizin adlarını değiştirir

MSAV Virüs taraması yapar

MSBACKUP Yedek almak ve geri yüklemek için kullanılır

MSD Bilgisayar hakkında teknik bilgi verir

PATH Çalıştırılabilir dosyalar için arama yolu tanımlar, tanımlı olanları gösterir

PROMPT DOS komut satırı prompt’unu değiştirir PROMPT $P$G

QBASIC Quick BASIC dilinde program yazmak için kullanılır

REN Dosyaların adını değiştirir

RESTORE BACKUP ile disketlere alınmış olan yedekleri geri yükler

SET DOS çevre değişkenlerini gösterir, oluşturur, değiştirir veya siler

SETVER Değişik MS-DOS versiyonlarındaki programları çalıştırabilmek için kullanılır

SYS DOS sistem dosyalarını bir diskete veya sabit diske yükler

TIME Saati gösterir ve değiştirir

TREE Dizinleri grafiksel olarak listeler

TYPE Bir text dosyasının içeriğini görüntüler

UNDELETE DEL ile silinmiş dosyaları geri getirirSilinme işleminden hemen sonra kullan

UNFORMAT Formatlanmış bir diski geri döndürürFormatlamadan hemen sonra kullan

VER Çalışmakta olan MS-DOS’un versiyonunu verir

VOL Diskin etiketini ve seri numarasını verir

VSAFE TSR olarak bellekte kalır ve virüsleri tespit eder

XCOPY Dosyaları ve dizinleri istendiğinde alt dizinleriyle birlikte kopyalar