Ilim Nedir -ilimlerin Sınıflandırılması

İLİM NEDİR?

9 Ehl-i Sünnet ve'l Cemaat'e göre ilim, "Malûm olanın, olduğu hal üzere bilinmesidir"(12) Bu yaratılmışların ilmidir Allahû Teâla (cc)'nın ilmi ise; bir şeyin (eşyanın) aslının ne olduğunu ve ne olacağını kuşatması ve haberdar olmasıdır

10 Kur'an-ı Kerim'de: "Bilmediğin şeyin ardına düşme (Peşinden gitme) Doğrusu duyman, görmen ve muhakemen (kalbin) ondan sorumludurlar"(El-İsra: 36) hükmü beyan buyurulmuştur Ayette bilgiye ulaşmak için zikredilen duyma (haber-i sadık), basar, (müşahede, görme) ve fuâd (akl-ı selim ile kavrama) oldukça önemli unsurlardır İslâm alimleri, bu unsurları dikkate alarak ilim şu üç yolla elde edilir, demişlerdir:
1 Haber,
2 Duyu organlarının faaliyetleri,
3 İstidlâl (Akıl yürütme) metodu(13)

11 Vahyi (Haber-i Sadık) reddeden Scientisme (bilimcilik) akımı, İslâm topraklarında şirkin ve zulmün yayılmasında büyük rol oynamıştır Bilimin yapısını, gayesini ve şartlarını araştıran ve bilim dışındaki bütün inançları inkâr eden pozitivist ideoloji: "Bilim bir dindir, bundan sonra amentüleri yalnız bilim yazacaktır Ahlâki ve edebi meseleleri bilim çözecektir"(14) sloganlarıyla "Vahye" karşı savaş açmıştır Sosyal olayları; ilkel toplumdan modern topluma doğru sürekli bir evrimin bulunduğunu iddia ederek, izaha çalışan filozoflar: "Bilim ilerledikçe, dinin ortadan kalkacağını" iddia edecek derecede çıldırmışlardır Cahili bütün eğitim sistemleri temelde bu akaide dayanır

12 Mü'minler için; Allahû Teâla (cc)'nın kitabında ve Resûl-i Ekrem (sav)'in sünnetinde kat'i olarak yer alan her haber "ilim" hükmündedir Velev ki; akıl ve duyu organları bunun mahiyetini kavrayamasın!

İLİMLERİN SINIFLANDIRILMASI

13 Resûl-i Ekrem (sav): "İlim, taleb edilip öğrenilmesi, her mü'min erkek ve kadın üzerine farzdır"(15) buyurmuştur İslâm ulemâsı; şer'i delilleri esas alarak ilmi, "Farz-ı Ayn" ve "Farz-ı Kifaye" olmak üzere, iki sınıfta mütalaa etmiştir(16)

14 İbn-i Abidin: "Farz-ı Ayn" ilimler ile "Farz-ı Kifaye" ilimleri tasnif ettikten sonra şu tesbitte bulunmuştur: "Farz-ı ayn, farzı kifaye'den efdaldir Çünkü farz-ı ayn nefsin hakkı için farz kılınmıştır Nefis için o daha mühim ve daha meşakkatlidir Farz-ı kifaye öyle değildir O umumun hakkı için farz kılınmıştır Bu umuma kafir bile dahildir Bir iş umumi olursa hafifler, hususi olursa ağırlaşır Bazıları farz-ı kifayenin efdal olduğunu söylemişlerdir Zira bu farzın edası bütün ümmet'ten borcu iskat eder Terk edilirse edaya imkânı olan herkes günahkâr olur Bu sıfatta olan farzın te'sir cihetinden daha büyük olacağında şüphe yoktur Mamafih Tahtavi'nin nakline göre birinci kavil (Farz-ı Ayn'ın daha efdal olduğu) mutemed sayılmıştır"(17)

15 İmam Burhanüddin Ez Zernuci: "Hangi durumda olursa olsun, bulunduğu halde meydana gelen işlerle, ilgili bilgileri edinmek her müslümana farzdır Çünkü müslüman için namaz kılmak zaruridir Bu sebeble namazın farzlarını, eda edecek kadar şart ve erkânına ait bilgileri edinmek onun için farz olur Yine vacibi edâ etmek için gerekli bilgileri edinmek vacib olur Zira farzı yerine getirmeye vesile olan şey farz, vacibi yerine getirmeye sebeb olan bilgi de vacib olur"(18) diyerek, önemli bir inceliği ifade etmiştir Her mükellefin, içinde bulunduğu hal ile ilgili ilimleri öğrenmesi üzerine farzdır Meselâ: Fakir durumda olan bir mü'mine zekât veya hacc ibadeti ile ilgili ilimler farz değildir Ancak aynı mü'min; nisab miktarından fazla mala sahip olursa, zekât ile ilgili ilimler "Farz-ı Ayn" hale gelir İstilâya uğrayan veya azınlık durumunda olan müslümanların, cemaat ve cihad hukukunu öğrenmeleri farzdır

16 Sihir, büyü, kehanet, falcılık ve felsefe gibi, Şer'i şerifin haram kıldığı ilimleri elde etmek ve bunlarla insanları "Tevhid" çizgisinden uzaklaştırmak da haramdır Ancak bunların fesadına engel olmak için öğrenmekte beis yoktur

17 Farz-ı Ayn olan ilimleri tahsil etmek farz olduğu gibi, mükellefin öğrendikleri ile amel etmesi de farzdır Resûl-i Ekrem (sav)'in: "Bir kimse bildikleriyle amel ederse, Allahû Teâla (cc) o kimseye bilmediklerini öğretir"(19) müjdesi sarihtir Münazara ve münakaşa'da; muhaliflerini yenmek veya nefs-i emmaresini tatmin etmek için ilim tahsil etmek mekruhtur Dünyevi hırs ve tamah saikiyle ilim elde etmek caiz değildir

18 İlim ehli olan bir kimse; herhangi bir mükellef kendisine müracaat ettiği ve sual sorduğu zaman, ilmi gizleyemez Resûl-i Ekrem (sav)'in "Bildiği şeyden sorulup da gizleyen kimseyi Allahû Teâla (cc) kıyamet gününde ateşten bir gemle gemleyecektir"(20) buyurduğu sabittir

İMAN İLE AMEL ARASINDAKİ MÜNASEBET

116 Ehl-i Sünnet'in müctehid imamları; imanın bir bütün olduğu hususunda ittifak etmişlerdir İman, amelden bir cüz değildir İmam-ı Azam Ebû Hanife "El Vasiyye" isimli eserinde: "Sonra amel imandan, iman da amelden başkadır Çünkü çoğu zaman mü'minden amel yapma mükellefiyeti kalkabilir Amel kalktığı zaman, iman da kalkar denilmesi caiz değildir Zira hayız halindeki bir kadından; o hal içerisinde iken, namaz kalkar Böyle bir kadın için iman da kendisinden kalkar diyemeyiz Yahut kendisine imanı da terketmesi emredilir denilemez Yine fakire zekat yoktur denilir, fakat fakire iman gerekli değildir denilemez Eğer iman amelden bir parça olsaydı, amelin düştüğü hallerde imanın da düşmesi gerekirdi Halbuki durum böyle değildir"(34) diyerek, bu inceliği ifade etmiştir

117 Kur'an-ı Kerim'de: "Kim Allah'a iman eder ve salih ameller (ve hareketler) de bulunursa (Allah) onu altlarından ırmaklar akan cennetlere koyar"(35) buyurulmaktadır Burada Allahû Teâla (cc) imanı amelden ayırmış ve insana amelden ayrı olarak mü'min demiştir Ayrıca Ayet-i Kerime'de "Salih amel işleyen" cümlesi, "İman eden" cümlesine atfedilmiştir Arapça gramerinde; ancak ayrı manada olan şeyler birbirine atfedilir Binaenaleyh ayette geçen imandan maksad, kalb ile tasdiktir Bundan başka amelin imana dahil olduğu kabul edildiği takdirde, amelle ilgili hükümlerde olduğu gibi, iman esaslarında da neshin caiz olması gerekirdi Oysa imanla ilgili konularda böyle bir şeyin sözkonusu edilmesi imkansızdır Bu da gösteriyor ki, iman ile amel ayrı ayrı şeylerdir(36)

118 Ancak herhangi bir amelin makbul olabilmesi için iman şarttır Nitekim Kur'an-ı Kerim'de: "Kim bir mü'min olarak iyi ve güzel amellerde bulunursa o ne artırılmasından, ne eksiltilmesinden endişe etmez"(37) buyurulmuştur Bu Ayet-i Kerime'de, amelin makbul olabilmesi için imanın şart olduğu belirtilmiştir Meşrutun (yani amelin) şartta (yani imanda) olamıyacağı aşikardır O halde iman ve amel ayrı ayrı şeylerdir

119 İmam-ı Maturidi: "Günah işleyenler günahları sebebiyle imandan çıkmazlar Çünkü haber-i mütevatirle sabit olan husus, büyük günahların bağışlanma ihtimalinin bulunduğudur Büyüğü bağışlanınca, küçüğünün bağışlanma ihtimali daha evladır"(38) hükmünü zikrediyor Aliyyü'l Kari: "Ne kadar büyük olursa olsun, helal olduğuna inanmadıkça hiçbir müslümanı, işlediği herhangi bir günah sebebiyle tekfir etmeyiz"(39) demektedir Bütün bunlar, iman ile amelin ayrı ayrı şeyler olduğunu göstermektedir

120 İman kalb ile tasdik olduğu için; hakikati ve mahiyeti fazlalık veya noksanlık kabul etmez İmam Ömer Nesefi: "Amel ve taatler esas itibarıyla (günbegün, anbean) artış gösterir Halbuki iman ne artar, ne de eksilir"(40) hükmünü zikreder Şurası da unutulmamalıdır ki; Allahû Teâla (cc)'ya kulluk ve salih amel hususunda ihlaslı olan kimselerin imanı kuvvetli, bu hususlarda laubalilik gösteren kimsenin imanı zayıf olur Meselâ; mü'minlerden herhangi bir kimsenin imanı Resûl-i Ekrem (sav)'in veya Hz Ebu Bekir (ra)'in imanı kadar tahkik ve yakin değildir(41) Dolayısıylâ İlme'l yakin, Ayne'l yakin ve Hakka'l yakin arasında derece farkları mevcuddur