Kristal, Cristal, Krystallos

Kristal, cristal, krystallos

KRİSTAL a (fr cristal; yun krystallos, cam, kristal'den)

1 Atomik yapısı uzayın üç doğrultusunda düzenli ve periyotlu olan katı madde (Serbestçe büyüdüğünde düzlem yüzlerle sınırlıdır)

—2 Temel olarak bileşiminde kurşun oksit bulunan cam; adi camdan parlaklığı, duruluğu ve tınısının yanı sıra yoğunluğu ve kırılma indisinin yüksek olmasıyla ayrılır

—Adli tıp Floransa kristalleri, bir atmık lekesini bir damla iyodo - iyodürlü ayıraç (ya da floransa ayıracı) ile işleyerek elde edilen maun renginde kristaller (Bu kristallerin oluşumu, özellikle ırza geçme hallerinde atmık lekelerini belirlemeye yarar Ama tepkime tam özgül değildir)

—Camc Düşük kaliteli kristal, BaO, PbO, K20 gibi metal oksitlerden bir ya da birkaçının oranı % 10'un üzerinde bulunan, yoğunluğu, 2,40 ya da daha büyük olan, yüzeysel Vickers sertliği yaklaşık 550 + 20 düzeyinde bulunan bir cama denir (Düşük kaliteli kristal nitelemesinin yerine günümüzde "yarı - kristal" terimi kullanılmaktadır

—Fiz Sıvı kristal, arahal durumundaki malzeme

—Fizs kim Kristal alanı kuramı, bir geçiş metali ile bir ligantın oluşturduğu karmaşık (kompleks) yapılarda, yüklerin oluşumunu ve dengelenmesini, elektrostatik modeller yardımıyla açıklamaya çalışan ve yörüngeler kuramından türetilen kuram

—Kim Kristal kimyası, kristal katıların özelliklerini yapılarına bağlı olarak inceleyen bilim dalı

-- Kristal oluşum bilimi, kristal büyümesini inceleyen bilim dalı

—Metalogr ve Krist Döner kristal yöntemi, tekrenkli yatay bir X demeti içindeki düşey bir eksen çevresinde dönen bir kristalden yararlanan radyokristalografi yöntemi

—Şek san Kristal ayırıcı, şeker kristallerini ayırmaya yarayan aygıt

-- Kristal ayırma, kristalleşmiş şekeri saf olmayan sıvı kısmından merkezkaç yöntemiyle ayırma işlemi

-- Kristal ayırmak, kristalleşmiş şekeri karışık bulunduğu ana sıvıdan ayırmak

sıf ve a Kristalden yapılmış nesneler için kullanılır: Kristal avize Bu bardaklar kristal mi?

—Der hast Kristal mor, mikroplu deri hastalıklarının tedavisinde kullanılan Milian çözeltisinin bileşimine giren antiseptik boyarmadde

—Giz bil Kristal küre, küre falında kullanılan cam top

-- Kristal küre falı, bir kristalin ya da camın (genellikle küre biçiminde), üstünde meydana gelebilecek görüntüleri bekleyerek geleceği kestirme sanatı

—Kâğ san Kristal kâğıt, yüksek düzeyde yoğrulmuş ve kalenderlenmiş, beyazlatılmış ya da boyanmış kimyasal hamurdan elde edilen kâğıt (Saydam bir kâğıt olan kristal kâğıt kütlesel olarak boyandığında ya da saydamsızlaştırıldığında ya-rısaydam bir görünüm alır; her iki yüzeyi çok düzgün ve parlaktır; yağlı maddelere ve kokulara karşı çok az geçirimlidir)

—Polim Kristal bölgeler, makromoleküllerin birbirlerine göre düzenli olarak yerleştiği bir polimerin bölümleri (Buna karşılık bu tür düzenlemelerin görülmediği bölgelere amorf denir Pollmerlerin ayırtedici en temel özelliklerinden biri, kristal ve amorf bölgelerin birbirinden bağımsız olmamaları, dolayısıyla makromoleküllü bir zincirin hem kristal, hem de amorf bölgeleri bir arada içermesidir)

—Şek san Kristal mayalama, kristalleşmenin başlangıcında, şeker kristali tanecikleri meydana getirme işlemi

—ANSİKL Bot Şekilli durumdaki maddeler (kristaller) kofulların içinde yer alır; en çok bulunanı kalsiyum oksalattır (C204Ca) Bu cisme gerek monohidratlı rombik sistemde kristalli olarak (kuşkonmazda, muzda, tablet ya da İğne [rafit]), gerekse kuvadratik sistemde kristallenmiş trihidratlı biçimde, haçımsı kristaller (soğan) ya da az ya da çok karmaşık kristaller halinde rastlanır (begonyalarda, sarmaşıkta "denizkestanesi") Koful sıvısının fazla asitliği iğne halinde hızlı bir kristallenmeye, zayıf asitliği ise kuvadratik sistemde ağır bir kristallenmeye neden olur Bazı zarlar kalsiyum oksalat kristalleriyle aşırı yüklenir, aynı şeye maydanozgilerin tohumlarındaki alöronlarda da rastlanır (denizkestaneleri) Klostridinin (suyosunu) kofullarındaki jips (kalsiyum sülfat), lithothamni ve lithospermum (hodangiller) meyvelerinin hücre çeperlerinde kalsiyum karbonat gibi başka maddeler de görülmüştür Buğdaygillerin, papirüsgillerin ve atkuyruklarının üstderisinde silis kristalleri bulunur; bu nedenle bu tür bitkiler eskiden aşındırıcı olarak aranırlardı

—Camc Kristalin bileşiminde başlangıçta kurşun yoktu; ama yapımında arı hammaddelerin kullanılması, parlaklığı bakımından kaya kristalini anımsatan, vazo ve değerli süs eşyalarının üretiminde yararlanılan beyaz bir camın elde edilmesine neden oldu XV yy'dan beri üretilmeye başlanan Venedik kristali ya da başka bir deyişle "kristalin", arı hammadelerden üretilen, sodyum karbonat ağırlıklı bir camdı; özellikle sodyum karbonat, Venedikliler tarafından Mısır ve Suriye'den getirtiliyordu XVI yy'ın sonunda ortaya çıkan Bohemya kristali temel olarak silis, kalsiyum ve potasyum karbonattan yapılan bir camdı Özellikle potasyum karbonat, cama yüksek bir parlaklık veriyordu Bu nedenle Bohemya kristali saydamlığı ve parlaklığı bakımından Venedik kristalinden daha üstündü

Günümüzde üretilen kristallerin bileşiminde önemli miktarda kurşun oksit bulunur Kurşun oksidin eritici özellikleri öteden beri biliniyordu; ama kurşunlu kristalin sanayisel üretimi, XVII yy'da ingiltere' de kapalı potalarda eritme yoluyla ilk kez Ravenscroft tarafından gerçekleştirildi Bu kristale flint camı deniyordu, ingiltere'de imal edilen kurşunlu kristal, 1780'li yıllardan başlayarak fransız cam fabrikaların-daki üretimi hızla gelişinceye dek bu ülkeye bol miktarda ihraç edildi O dönemden sonra kristal üretimi iyice yaygınlaştı, pek çok kristal fabrikası dünya çapında ün kazandı Bunların en ünlüleri Türkiye'de Paşabahçe (1935), Fransa'da Baccarat (1819), Daum (1935), Lalique (1909), Saint-Louis (1799), Sèvres; Almanya'da Pull und Putzler, Rosenthal; ingiltere'de Stevens and Williams, Stuart, Webb and Corbett, Whitefriars; Avusturya'da Lob-meyr; Belçika'da Val-Saint-Lambert; ABD'de Steuben; Hollanda'da Leerdam; irlanda'da Waterford; italya'da Barovier ye Murano'da Toso, Venedik'te Saiviati; isveç'te Kosta, Orrefors; Çekoslovakya'da Novy Bor'da bulunan Borské sklo'dur

Kristal, çark ya da asitle yontulur; lüks takımların, süs eşyalarının, avizelerin yapımında kullanılan bu malzeme, geleneksel olarak elle işlenen, üstelik son derece nitelikli el işçiliği isteyen bir maddedir Bununla birlikte kristal eşyaların mekanik yapım tekniklerine ilişkin sorunlar son yıllarda büyük ölçüde çözümlenmiş, kristal kadeh ve bardak üreten mekanik sanayi epeyce yaygınlaşmıştır

"Kristal" sözcüğünün kullanımı Avrupa Ekonomiktopluluğu'nca (AET) belli bir yönetmeliğe bağlanmıştır: buna göre "% 30 kurşunlu kristal" tanımı, kurşun oksit (PbO) oranı % 30 ya da daha fazla, yoğunluğu 3,00 ya da daha yüksek, kırılma indisi 1,545 ya da daha büyük olan camlar için kullanılır; "% 24 kurşunlu kristal" tanımı ise kurşun oksit oranı % 24 ya da daha fazla, yoğunluğu 2,90 ya da daha yüksek, kırılma indisi 1,545 ya da daha büyük olan camları belirtir

—Fiz Kristaller, atom, iyon ya da moleküllerden oluşan, hiç değişmeyen bir motifin, üç yönde dönemsel tekrarıyla meydana gelir Yapısı düzenli olmayan camlar ve biçimsiz maddeler bir yana bırakılırsa, bütün katı maddeler kristal haldedir Katı maddeler, genellikle buzda, kayalarda, tuğlalarda, betonda, plastik maddelerde, metallerde, kemiklerde, boruları tıkayan tortularda vb olduğu gibi, küçük kristallerin bir yığışımı biçiminde kristalleşmişlerdir Bunun yanı sıra, killerde ya da ağaç liflerinde olduğu gibi kötü kristalleşmiş de olabilirler Katı maddeler, şeker ya da tuz, değerli taşlar, minerallerin çoğu gibi boyutları çok küçük ya da çok büyük olabilen, tekkristallerden de oluşabilir Bunların bazıları (salınım üreteçlerindeki kuvars ya da elektronik düzeneklerdeki yarıiletkenler gibi) ileri teknolojide kullanılır

Kristallerin atom ölçeğindeki dönemsel yapıları, makroskobik ölçekte süreksiz anizotropi özelliklerine yol açar ( -> ANİZOTROPİ)

Kristallerin fiziksel (mekanik, optik, elektriksel vb) özellikleri atom yapılarına, özellikle de kimyasal bağların doğasına ve bakışıma bağlıdır Aynı element ya da bileşik, değişik özellikleri olan değişik yapılarda kristalleşebilir Örneğin, karbon şu şekilde kristalleşebilir: a) kübik bakışımı ve kuvvetli ortak değerlikli bağları olan elmas biçimini alabilir; elmas kristallerin en serti ve bir yarıiletkendir; b) gene karbonun bir biçimi olan grafit altıgen bakışımlıdır ve birbirlerine zayıf Van der Waals bağlarıyla bağlı bir düzlemler yığınından oluşur Her düzlem, köşelerinde karbon atomları bulunan ikiboyutlu altıgenlerin bir araya gelmesiyle meydana gelir Grafit, kristallerin en yumuşağıdır ve yığışma düzlemleri doğrultusunda iletkendir

• Sıvı kristal Katı ile sıvı arasında yer alan sıvı kristal hali, ilk kez 1888'de gözlemlenmiştir Bu hal, ya ısıtmayla (termotrop sıvı kristaller), ya da çözünmeyle (liyotrop sıvı kristaller) elde edilebilir Başlıca iki tip termotrop sıvı kristal vardır; atomların düzenlenişine göre yukarıdan aşağıya doğru bu tipler şunlardır: kristalimsiler (katman halinde yapılar) ve nematikler (çiftkırıcı sıvılar)

Sıvı kristaller elektronik görüntülemede (hesap makineleri, saatler, ölçü aletleri vb) kullanılır Görüntüleme, genellikle nematik bir film ile gerçekleştirilir Kullanılan en klasik yöntemde ince bir film (10 ile 20 um arasında), metalleştirilmiş iki cam lam arasına konur Film boyunca bir elektrik gerilimi uygulanması, yeğin bir türbülansa neden olur Çiftkırıcı bir sıvı içinde oluşan bu düzensizlik, ışığın yerel yayınımına yol açar, ve gerilim altındaki bölge sütümsü ve saydamsız hale gelir Sözkonusu bölge, uyarma ortadan kalktığında yeniden saydamlaşır Alt lam yansıtıcıysa, gözlem yansıma yoluyla yapılır Bu tip görüntülemede, kuvvetli aydınlatma altında iyi bir okunabilirlik elde edilir Laboratuvarda ve sanayide çevre sıcaklığına çok yakın sıcaklıklarda renk değiştiren sıvı kristallerden de yararlanılır (termografi)

—Fizs kim Geçiş metalleri iyonlarının yörüngeleri, daha yüksek enerjili d yörüngeleri dışında, ya tümüyle dolu ya da boştur Metal katyonu, iyonsal bir kristalde ya da tekçekirdekli bir komplekste bakışımlı bir çevre içinde yer alır; bu bakışımlı çevre, elektronlarını katyona doğru gönderen, en yakın komşularından yani negatif iyon ya da dipollerden oluşur Bir atom ya da serbest bir iyonda, d yörüngelerinin tümü eşit enerji taşıdığında (bu yörüngelere yozlaşmış denir), ligantlardan kaynaklanan eksi yüklerin varlığı bu yozlaşmayı katyon çevresinde ortadan kaldırır, d yörüngelerinin enerjileri üzerinde görülen etki, ligantların durumuna bağlıdır: kristal alanı kuramı, d yörüngelerinde, geçiş metalleri komplekslerinin farklı yapıları için yozlaşmanın ortadan kaldırılmasının bir tanımlamasını verir Kuramsal olarak tanımlanması en kolay kompleks, kare komplekstir; gerçekte en yaygın olan da oktaedridir (sekizyüzlü) [örneğin üçdeğerli krom ve titan kompleksleri] Demir, kobalt ve çinkonun sekizyüzlü kompleksleri, bu biçimlenmede denge halindedir; oysa diğer metal kompleksleri (örneğin vanadyum tetrahalojenürleri) tetraedrin hafifçe biçim değiştirmesi sonunda dengeye erişir

• Erimiş maddeden kristal oluşturma Bu teknikte erimiş durumdaki bir madde, sivri uçlu bir potaya dökülür Pota, sivri uçtan başlanarak yavaş yavaş soğutulur, işlem, kristal oluşumuna yol açan bir çekirdeğin meydana gelmesini sağlar (Bridgman yöntemi) Bir başka teknikte, erimiş maddeye daldırılan çekirdek yavaş yavaş çıkarılır (Czochralski yöntemi)

• Buhar evreye taşıma yönteminde, süblimleşme ve yoğuşma ya da buharlar arasında oluşturulan kimyasal tepkimelerden yararlanılır

• Çözeltiden kristal oluşturma, doymuş bir çözeltinin sıcaklığı yavaş yavaş düşürülerek sağlanır Yüksek basınç ve yüksek sıcaklık altındaki bir sulu çözelti sözkonu-su olduğunda hidrotermal büyüme'den, erime sıcaklığı yüksek bir bileşik içindeki bir çözelti sözkonusu olduğunda da akışkanlaştırıcı içinde büyüme'den söz edilir

• Elektrolizle kristalleştirme, elektrolizle kaplama sırasında gerçekleştirilir