Biyolojik Geri Besleme Nedir?

İnsan vücudu asla bize klasik anatominin öğrettiği gibi değildir Klasik anatomi, bize canlı vücuduna ait kabataslak bir şema verir, bu şemanın bazen gerçeğe uymadığı anlar olabilir Organizmanın nasıl teşekkül ettiğini anlamak için bir kadavrayı açıp bakmak kafi değildir Kadavrayı açmak suretiyle; iskeleti, organları ve kasları görebiliriz


Ancak organizmanın işleyişine ve organların birbirleriyle koordineli çalışmalarına dair bilgilerimiz son derece kısıtlıdır Canlı vücuduna, mükemmel bir hassasiyetle yürütülen ve homeostasis denilen bir fizyolojik denge mekanizması yerleştirilmiştir
Bu denge sayesinde hayatımızı sürdürürüz, fakat Yaratıcı’nın sonsuz ilim ve kudretiyle kurmuş olduğu ve her an müdahalede bulunduğu halde farkında olmadığımız homeostasiyi sağlamak görüldüğü kadar kolay değildir Bu iş için, milyarlarca hücre, yüzlerce organ iş birliği halinde bütün güç ve kabiliyetleri ile çalışmaktadırlar


Tıbbın ulaştığı bunca imkanlara rağmen bırakın bu dengenin hassas mekanizmasının anlaşılmasını, hala bir kromozom üzerindeki genlerin karşılıklı münasebetlerine ait bilgiyi bile tam olarak okuyamamaktayız İnsan Denen Meçhul adlı kitabıyla Nobel Tıp Ödülü alan Dr Alexis Carrel, kitabında bu konuda şunları söylüyor:


“Ne Sezar’ın ihtirası, ne Newton’un tefekküre dalışı, ne Beethoven’in ilhamı, ne de Pasteur’ün hararetli gözlemleri, dokuların beslenişindeki sırrı açıklayamamıştır Buna rağmen, bilim adamları bir an olsun durmadan çalışmakta ve her geçen gün insan vücudu hakkında yeni yeni bilgiler elde etmektedirler

Son yıllarda homeostasiyi sağlayan mekanizmalardan biri olan “feedback (geri-besleme) mekanizması” şeklinden yararlanılarak “biyo-feedback (biyolojik geri-besleme)” adı altında yeni bir tedavi şekli ortaya atılmıştır Biyolojik geri-besleme, insan vücudunda olan bir biyolojik işleyişin kopya edilmesi ile geliştirilmiştir


Izdıraplarımız, neşelerimiz ve dünyanın telaşı ne olursa olsun, organlarımızın temposu pek az değişir Hücrelerimiz işlerine hiç şaşırmadan devam ederler, iç durumlarımızda büyük bir istikrar vardır Bir örnek verecek olursak; kan, büyük basınç ve hacim değişikliklerine uğramaz Hazım sırasında kan, litrelerce suyu mideye, bağırsağa, karaciğere ve pankreasa verir

Şiddetli kas hareketleri gerektiren bir idmanda, bir boks karşılaşmasında, ter guddelerinin çok çalışmasıyla bol miktarda su kaybedilir Dizanteri ve kolerada bağırsak mukozaları su kaybettiği için hacmi küçülür Su kazançları ve kayıpları, kan kütlesinin ayarlayıcı mekanizmaları (feedback) ile tam olarak telafi edilir


Acil durumlarda da vücut hemen dengeye ulaşmak ister Çok fazla ışıkta göz bebeği küçülür, karanlıkta daha fazla ışık almak için göz bebeği büyür Deri kesilmelerini ve çatlamalarını azaltmak için ter salgılanır Kanamayı azaltmak için kan damarları büzülür Mide ve bağırsaklar sindirim sırasında enerji tüketimini azaltmak için yavaş çalışırlar Kalp hızlanınca, kan basıncı artar


Normal olarak stresli ve heyecanlı bir hadise bitince insan rahatlar Biyolojik geri-beslemenin temelinde de bu yatar Her hastalık veya rahatsızlığın bir sebebi vardır Bu sebep bir mikrop olabildiği gibi bir stres de olabilir Bu stres ortadan kalkınca hastalık da ortadan kalkar Karanlık dar bir sokakta yürüyorsunuz ve size doğru gelen bir ses işittiniz Korkarsınız, kalp atışlarınız hızlanır, hemen çeşitli hormonlar (ACTH, kortizol, adrenalin vb) salınır Vücut tehlikeye karşı hazırola geçer Oradan kaçtığınızda veya uzaklaştığınızda gevşersiniz Çünkü tehlike geçmiştir Rabbimi-zin, vücut makinemizi korumak ve istikrarlı çalışmasını temin etmek üzere koyduğu bu sistem olmasaydı, düşmanımıza karşı nefs-i müdafaa yapamazdık, sıcakta yanar, soğukta donardık Birine kızınca vücudunuz kavga haline geçebilir Yumruklar sıkılır Eğer kızdığınız kişi patronunuzsa kızgınlık hissini gözardı edersiniz Yine trafikte sıkışıp kaldınız, dakikada 10 metre ilerliyorsunuz



Kızıyorsunuz, ama hiçbir şey yapamıyorsunuz Uzmanlara göre; vücudun bu şekilde tekrar tekrar aktif hale gelmesi, vücut fonksiyonlarının bazılarının kalıcı olarak aktif kalmasını sağlar Neticede organlarımız demirin eğelenmesi gibi hasar görür ve rahatsızlıklar ortaya çıkar Biyo-feedback, ağrı, hastalık ve strese karşı vücudun bu aktif durumlara verdiği cevabı düzenleyen bir sistemdir Kötü bir öğrencinin, güleryüzlü bir öğretmenle arıza çıkarmadan yetiştirilmesi ve başarılı bir piyano ustası olması gibidir
1990-2000 yılları arası Amerika’da “beynin 10 yılı” ilan edilir Maksat beyinle ilgili araştırmaları teşvik etmektir Bi-yo-feedback, mind-machine (ışık ve sesle beyin simülas-yonu yapan cihaz) ve CES (beyindeki elektirik sinyallerini kaydetmek için cihaz) ile ilgili araştırma konuları ilk göze çarpanlardır Son 20 yıldır Japonya, Kanada, Fransa ve Amerika’da biyolojik geri-besleme tedavisi büyük gelişmeler göstermiştir
Hiperaktif (aşırı hareketli) bir çocuk düşünün, onu durdurmak mümkün değil Okul ödevlerini yapmıyor Dikkati dağınık Komşuları tarafından hep şikayet ediliyor Bilgisayara bağlı biyo-feedback cihazı ile çocuğa özel oyunlar oynatılıyor Birkaç ay sonra çocuğun daha sakin, uysal ve okulunda başarılı olduğu görülüyor Bu bir mucize mi? Hayır Özel oyun ve cihazlarla, çocuğun beynindeki dalgalar eğitilmiştir


Feedback Nedir?

Pozitif ve negatif olmak üzere iki tip feedback (geri-besleme) mekanizması vardır Negatif feedback, için en meşhur örnek, termostattır Isıtıcının ayarını 30 °C’ye ayarlarsanız, bir müddet sonra ısı 30 °C’ye ulaşınca termostat kapanır Isı 30 °C’nin altına düşünce tekrar çalışır Odanın sıcaklığı uygun bir derecede tutulur Vücudumuzun ısısı da benzer bir sistemle kontrol edilir Vücudun su ihtiyacı arttığında böbrek kanalcıklarında suyun geri emilmesi artar, su ihtiyacı giderilince geri emilim normale döner Vücudumuzda bunun gibi yüzlerce mekanizma mevcut olup, biz farkında olmadan çalıştırılan bu mekanizmalar sayesinde hayatımızı sürdürürüz Mesela, aşırı ısınıp yanmaktan veya üşüyüp donmaktan korunuruz, kanımızdaki oksijen ve şeker seviyeleri her an kontrol edilir ve eksilince takviye yapılır

Pozitif feedback ise biraz farklıdır Mesela; mikrofonu ele alalım Mikrofon sesi önce toplar, daha sonra sesi yükselticiye gönderir ve ses artmış olarak geri döner
Biyolojik sistemlerde bilhassa negatif geri-besleme sistemi çalışır Sıcaklık, hormon ve şeker seviyesi böylece dengede tutulur Şekerli besinler alınca pankreastan insü-lin hormonu salınır, şekerli besin sindirildikten sonra pankreastan başka bir hormon olan glukagon (kan şekerini yükselten hormon) salınır Böbrek üstü bezinden salgılanan adrenalin hormonu ise ihtiyaç sırasında, kandaki şekerin yakılmasını temin eder Böylece şekerin karaciğer, kan ve kaslardaki dengesi ayarlanır Bu geri-besleme sistemi ile şeker seviyesinin belirli bir aralıkta kalması sağlanır Pozitif geri-besleme vücudumuz için zararlı olabilir Bir elma yediğinizi düşünün Pankreas şekeri görünce daha fazla glukagon salgılıyor (mikrofon örneği) Sonuç, şeker koması ve ölüm…


Vücudun pozitif geri-beslemeyi kullandığı yerlerden biri sinir sistemidir Beyin kendine gelen sinyalleri artırarak cevaplar (amplifikatör gibi) Böylece çok hafif sesleri işitmek, çok zayıf ışığı fark etmek veya çok hafif kokuları bile duymak mümkün olabilmektedir
Genetikçilerin ve psikoterapistlerin aksine bazı bilim adamları, ağrı ve stres gibi durumların geribesleme mekanizmasının bozulması sonucu oluştuğunu iddia etmektedirler O halde ağrı nedir? Ağrı nörolojik bir vakadır Duygusal bir ifade olan ağrı birçok mesajlar taşır Beyin tehlikeli olarak algıladığı şeyleri kimyevi ve biyolojik (makrofajlar, mast hücreleri gibi) birimleriyle yok etmeye çalışır Bozulan geri-besleme sistemi tamir edilince ağrı da ortadan kalkar


Biyolojik Geri-Besleme Nasıl Keşfedildi?

Kalp ritmi, solunum frekansı ve kan akımı, çok sıkı bir denetim altındadır Denetimi yapan Yaratıcımızın bizim için programlayarak yerleştirdiği otonom sinir sistemidir ve isteğimiz dışında çalışır 1960′da ünlü fizyolog Neal Miller, otonom sinir sisteminin sıkı kontrolü altında olan biyolojik fonksiyonlarda manipülasyonlar yapılabileceğini söyler
Pavlov, yaptığı köpek deneyi ile şartlı refleksi açıklamıştı Miller daha ileri gider ve hayvanın tükürük miktarını, az veya çok düzenleyebileceğini söyler Daha sonra yapılan deneylerle de bu gösterilir ve biyo-feedback kavramı doğar


Psikoterapide Biyolojik Geri-Besleme Nedir?

Fizyolojik fonksiyonların, irade terbiyesiyle kontrolünü öğreten bir tekniktir İnsanlar, böylelikle sağlıklarını, performanslarını sürdürür, artırır veya rahatsızlıklarını azaltırlar
Bunun için bazı aletler kullanılır Bu aletlerle, vücuttaki sinyaller bilgisayar ekranına aktarılabilir Bu sinyallerin değerlendirilmesiyle, biyolojik geribesleme terapistinin de yardımıyla, hastanın arzusu üzerine sinyaller değiştirilir Bu metodun tekrar tekrar uygulanmasıyla fizyolojik model istenen seviyelerde tutulur


Tatbik Sahaları

Biyo-feedback, inkılap niteliğindeki bir tedavi şeklidir ve istikbalin tedavisi olarak adlandırılır Tatbikat sahaları çok geniştir ve her geçen gün bu alanların sayısı artmaktadır



Günümüzdeki başlıca tatbik sahaları şunlardır

1 Stress
2 Kronik yoğunluk sendromu
3 Depresyon
4 Fobiler
5 Panik sendromu
6 Obsesiflik
7 Alkolizm gibi bağımlılık
8 Migren
9 Sırt ağrısı
10 Hipertansiyon
11 Spastik kusurlar
12 Astım
13 Alerjik hastalıklar
14 Uykusuzluk
15 idrar yolu bozuklukları
16 Raynaud hastalığı
Biyolojik geri-besleme, hastalık tedavisinin yanında, eğitimde de kullanılır Kanada ve Japonya’da olimpiyatlara katılan oyuncuların performansını en üste çıkarmak için biyo-feedback tedaviden faydalanılmaktadır Okullarda, eğitim ve iletişim sahalarında da kullanılır


Biyolojik Geri-Besleme Türleri

Galvanik deri direnci (GSR), Elektriki deri cevabı (EDA), Elektroencephalografi (EEG), Termal (TEMP), Elektrom-yografi (EMG) ve nöro-feedback türleri vardır
GSR ve EDA gibi elektroderma tedavide, deriye elektrik akımı verilerek derinin direnci ölçülür Ter bezleri aktif ise direnç azalır Ter bezlerinin aktif veya inaktif olması sempatik sinir sisteminin aktifliğinin bir göstergesidir
Yine GSR ile iki kalp atışı arasındaki deri direnci ölçülür Bu, eski yalan makinelerinin modern bir versiyonudur Bilgilerin bilgisayara girilmesiyle hissi durum ile sempatik sistem arasındaki karşılıklı münasebet anlaşılır


EMG’de ise kaslardaki elektrik aktivitesi ölçülür Bu usul sporcuların kas gücünün artırılmasında kullanılır Nöro-feedback’te (sinirsel geri-besleme) beyindeki elektrik dalgaları, TEMP’de ise el ve ayak parmaklarının ısısı ölçülür Buralardaki ısı, damarların genişlemesi ve daralmasıyla orantılıdır Damarlar genişleyince ısı artar, damarlar da-ralınca ısı azalır Böylece kişinin hissi ve fiziki durumu ile ilgili bilgiler toplanır Dolayısıyla da sempatik sistem hakkında fikir edinilir Kişiyle bir sohbet yapıldığında parmak uçlarındaki ısı dakika dakika değişmektedir Tartışmalı ortamlarda damarlar daralmakta ve ısı düşmektedir Rahat ve güvenli durumlarda ise ısı artmaktadır


1943′te Mittelmann enteresan bir neticeyle karşılaşır Normalde korkan bir kişinin parmak ısısı düşmektedir Ancak korku hali olduğu halde, kişi güvende olduğunu hisseder ve kendine güvenirse parmak ısısı düşmemekte aksine artmaktadır
Migren hastalarının çoğunun el ısıları 25-30 °C’dir 1972′de Sargent, migren hastalarına ellerinin ısılarını artırmalarını söyler Hastalarının % 85′inin migren ağrıları dinmiş veya azalmıştır
Hastalara sakin bir sesle “ellerin ısınıyor!, ellerin ısınıyor!, ellerin ağırlaşıyor!…” denildikçe hastalarda bir rahatlama olmuş ve ağrıları azalmıştır Bu durum bittiğinde eller tekrar soğumaya başlamıştır


Biyo-Feedback Tedavisi Nasıl Uygulanır?

Süre üç hafta kadardır Her seans 30-50 dakika olup, ortalama 20-40 seans yeterlidir Fizyolog, psikolog gibi uzmanlarca uygulanan tedavi, insan psiko-fizyolojisinin kontrolü için kullanılır Cerrahi müdahale için bile bu teknik kullanılarak anestezi tesirinin oluşabileceği iddia edilmektedir İlaçlar gibi yan etkisi yoktur

Biyo-feedback sadece bir tedavi metodu değildir Özellikle eğitim alanlarında beynimizin öğrenme mekanizmasının bazı özelliklerinin tespit edilmesiyle çok daha hızlı ve kalıcı öğrenme, hafızayı güçlendirme gibi yolların geliştirilebileceği düşünülmektedir