Sentrozom

Sentrozom

İkel bitkilerde ve hayvan hücrelerinin büyük bir kısmında bulunur, interfazda kural olarak çekirdeğin yanındadır Üç ile beş milimikron uzunluğunda, birbirine dik, ER ve ribozom taşımayan, ortası saydam; çevresi her biri 9 mikrotubulus tripletinden oluşmuş iki silindir halinde görülür Sayıları çoğunluk iki tanedir (Dip-losoma); bazı hücrelerde çok sayıda olabilir Sentriyoluma, etrafındaki sentroplazma ile birlikte “C e n t r o s o m a” denir
Bölünme başlarken, kutup ipliklerinin (iğ iplikleri) merkezinde bulunduğu için “C e n t r i o l = Sentriyol” adım alır Hücre bölünmesi sırasında sentriyol de ikiye bölünerek, her biri bir kutba gider ve aralarında oluşan iğ ipliklerine, çekirdek zannın dağılmasıyla ortaya çıkan kromozomlar takılır


Fakat bölünme ne basit bir ikiye bölünmedir ne de DNA replikasyonunda olduğu gibi bir kontak sentezlenmedir Belki eski kalıbın doğrudan doğruya okunmasıdır Yeni sentriyolün mikrotubulusları, genellikle eski sentriyolden 100 nm kadar uzaklıkta ve ona dik olarak ortaya çıkar Büyük bir olasılıkla bilgi, var olan sentriyolden, oluşmakta olan kopyasına herhangi bir şekilde aktarılmaktadır Fakat bu bilgi aktarılma düzeneğinin nasıl olduğu açıklanmamıştır

Spermanın orta kısmında bulunan sentriyol kamçının kaide taneciği olarak görev yaparKeza Sillerin ve kamçıların kaide taneciği de sentriyollere homologtur (kökendeş) ve onlardan doğrudan doğruya türemiştir Keza duyu hücrelerindeki almaçın yapısına katılan birçok oluşum da sentriyollerden meydana gelmiştirTüm bu organeller bilgi aktarımı ile birbirinden doğrudan doğruya oluştuğuna göre, acaba, sentriyol ya da kaide taneciği yeniden meydana getirilebilir mi?

Bu olanak partenogenetik çoğalan denizkestanesinin yumurtalarında gösterilmiştir Olgunlaşma bölünmesi sırasında, sentriyolünü yitiren denizkestanesi yumurtası, sitoplazma içerisinde yeniden bir sentriyol meydana getirerek, spermanın getireceği sentriyolün iğ ipliklerindeki yerini almaktadır Her ne kadar zorunlu durumlarda kendi kendine böyle otonom bir üretim gözlenmişse de, bugüne kadar ne sentriyolde ne de kaide taneciğinde DNA’ya rastlanmamıştır


Hayvansal ve bitkisel birhücrelilerdeki ve çok hücrelilerdeki sillerin, kamçıların ve kaide taneciklerinin mikrotubulus sayısı, hayret edilecek derecede birbirine benzerdir ya da aynıdır Bu gözlem, adı geçen organların monofiletik olduğunu (aynı kökten geldiğini) kanıtlayabilir Genellikle formülleri (9+2) ya da (9+0) şeklindedir Sentriyolün esas görevi, çevresindeki mikrotubulusların oluşumunu sağlamak, kendisini çoğaltmak ve iğ ipliklerini meydana getirmek için organize etmektir Kaide tanecikleri içindeki mikrotubulusların da doğrudan bunlardan meydana geldiği saptanmıştır Sentriyolün, kromozomun anafaz hareketlerine katılıp katılmadığı bilinmemektedir Buna karşın kaide tanecikleri sil hareketleri için bulunmak zorundadır


Bazı kitaplarda iğ ipliklerinin kasılgan olduğu belirtilerek, bazı maddelerin katılmasıyla kısalıp uzadığı ve buna bağlı olarak sentromerine bağlı olduğu kromozomu kutuplara doğru kaydırdığı savunulmaktaysa da, bunu kanıtlayan herhangi birşey bulunamamıştır
MiKROTUBULUSLAR VE MiKROFİLAMENTLER


Sitoplazmanın farklılaşmasıyla oluşan 10-25 nm (10-9 m = nanometre) çapındaki borucuklardırYapıtaşları, molekül ağırlığı 40000 olan glo-büler bir proteindir Bu proteine “T u b u l i n” denir Tubulin monomerelerinin her birinin çapı 4-5 nm’dir Bunlar birbirine, en azından, belirli mikrotubuluslarda (örneğin iğ ipliklerinde), tekrar çözülüp ayrılacak şekilde bağlanmıştır (polimer yapmışlardır)


Zincirler, büyük bir olasılıkla, birbirine, “D y n e i n” denen, diğer bir proteinle bağlanmıştır Bu sonuncu protein, tubulusların yanlara doğru yaptıkları çıkıntının materyalini oluşturur ve kas filamentleri arasındaki enine bağların işlevini görür Birçok durumda 13 tubulus zinciri bir borucuk oluşturmak için birleşmiştir M i k rotu buluşla r (çoğulu mikrotubuli) yani borucuklar da birbirlerine ikili ve üçlü bir şekilde bağlanmıştır Böylece tüm zincir dizileri bir arada tutulmuştur

Mikrotubuluslar, hücrede birçok farklı görevi yüklenmiş ve buna ilişkin olarak da bazı yapısal değişikliklere uğramıştır Hücrenin yapısal değişikliğinde (morfogenezinde) büyük önemleri vardır Hücre bölünmesinde görev alan iğ ve kutup ipliklerini yapar ve keza sinir liflerindeki aksonların içinde boydan boya uzanır Daha önce de değindiğimiz gibi hayvanlar ve az da olsa bitkiler aleminde bulunan sil ve kamçı, keza güneşsilerin (Heliozoa) yalancı ayaklarındaki eksen çubuğu mikrotubulusların katılmasıyla oluşmuştur En önemlisi, bunların,sentriyol ve türevlerini yapmasıdır Bir alkoloyit olan “C o l c h i c i n” (= karçiçeği özütü), tubulinle stökiyometrik (belirli oranlarda) olarak birleşir Bu birleşme mikrotubulusların bütünlüğünü bozar (örneğin, iğ ipliklerini) Buna karşın sil mikrotubulusları bu maddeye dirençlidir Mikrofilamentler, aktin ve diğer proteinlerden yapılmış 7 nm çapındaki iplikçiklerdir Bunlar hücre hareketinden ve sitoplazma akıntılarından sorumludurlar Sitokalazin ile bloke (felç) edilebilirler