Sarı Saltuk Kimdir?

Sarı Saltuk Saltukname halk efsanesinin kahramanı olan, Anadolu ve Rumeli’nin fethi sırasında önemli rol oynadığı rivayet edilerek efsaneleşmiş bir Türkmen,Bektaşi/Alevi inanç önderidir Efsanevi şahsiyet kimliğini daha yaşarken elde ettiği söylenmektedir Hayatını anlatan Saltukname destanı, bu 13 yüzyıl alperen inin savaşlarını ve çeşitli kerametlerini konu almaktadır


Hacı Bektaşi Velinin müridlerinden olan Sarı Saltuk’un Anadolu ve Balkanlar`da çok sayida türbesi bulunmaktadır Bu türbelerin bazıları Müslümanların yanısıra Hristiyan ahaliler için de ziyaret yeri konumundadır Saltukname’de Sarı Saltuk`un on iki mezarı olduğu belirtilmektedir Sarı Saltuk, beylerin ve kralların mezarina sahip çıkmak isteyeceklerini söyleyerek her isteyene verilmek üzere birer tabut hazırlamalarını vasiyet etmiştir

En ünlü Sarı Saltuk türbesi halkının 13 yüzyılda İslamiyet’e geçmesine önayak olduğu rivayet edilen İznik’te bulunmaktadır Saltukname’nin çeşitli yerlerinde Sarı Saltuk’un yer altından şifalı sular çıkardığı anlatılmaktadır Asıl mezarının Romanya’nın kuzeyinde Dobruca bölgesindeki Babadag kasabasında olduğu sanılmaktadır Türkiye’de İznik’in yanı sıra Diyarbakır, Tunceli, Bor (Niğde), İznik, Rumelifeneri (İstanbul), Babaeski; Makedonya’da Ohri, Arnavutluk manisa nın alaşehir ilçesinin yeşilyurt kasabasında ve Bosna-Hersek’te türbeleri bulunmaktadır


Sarı Saltuk’un hayatını anlatan Saltukname Fatih Sultan Mehmet’in oğlu Cem’in (sonradan Cem Sultan ismiyle tarihe geçecektir) şehzadeliği esnasında verdiği talimat üzerine Ebu’l Hayr er-Rumi tarafından yedi senelik bir çalışma sonucunda Türk sözlü geleneğinden toplanarak 1480 yılında tamamlanmış ve kitaplaştırılmıştır
Bu eserin bir başka ilginç noktası da, yazıya geçirilmiş ilk Nasreddin Hoca hikâyesini içermesidir Saltukname yeni Türk harfleriyle tam metin olarak yayıma Şükrü Halûk Akalın tarafından hazırlanmıştır Bu çalışma 1987 – 1990 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından üç cilt olarak yayımlanmıştır


Sarı Saltuk hakkında bilgi veren başka önemli kaynak da Evliya Çelebi Seyahatname’sidir Ayrıca, bazı tarih kitaplarinda da Sarı Saltuk ile ilgili çeşitli bilgiler bulunmaktadir Bunlara örnek olarak Yazıcıoğlu Ali’nin Tevârih-i Al-i Selçuk adlı eserini sayılabilir


İslami rivayetlere göre Sarı Saltuk, Peygamber ve Hacı Bektaş neslinden gelen bir er olarak bilinir Bu erin şeceresi bizzat Nakib’ül Eşraflık kayıtlarında geçer Sarı Saltuk soyunun bir kolu Tunceli ilinin Hozat ilçesindedir
Burada Sarı Saltuk’un türbesi ve onun soyundan gelenler bulunmaktadır Bu aileler Sarısaltık, Yurt, Yer, Kılıçaslan, Doğan gibi temsilcilere sahiptir Bunların içerisinde en saygı değer kişi yer ailesinden olan Ali Can Yer’dir Bu kişi itikatı ve ibadet anlayışıyla ön plana çıkmaktadır(ya ali, ya on iki imam ,ya sarısultan)

Kaynaklar
Ebü’l-Hayr-ı Rûmî, Saltuk-nâme I-II-III, hazırlayan Şükrü Halûk Akalın, Ankara – İstanbul, 1987 – 1988 – 1990
Şükrü Halûk Akalın, Ebülhayr Rumi, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c10, s360-362
Evliya Çelebi, Seyahat-nâme, Haz İsmet Parmaksızoğlu, 1000 Temel Eser, İstanbul, 1971, s 102
Yazıcıoğlu Ali, Tevârih-i Al-i Selçuk, Topkapı Sarayı kütüphanesi, Revan Köşkü bölümü no1391, 233a
Grace M Smith, «Some Türbes/Maqams of Sarı Saltuq an Early Anatolian Turkish Gazi-Saint» Turcica, XIV, 1982, ss216-225
Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-nâme”, Hazırlayan Abdülbâki Gölpınarlı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1990, s47
Machiel Kiel, “The Türbe of Sarı Saltuk At Babadag-Dobrudja Brief Historical and Architectonikal Notes”, Güney-Doğu Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6-7, İstanbul, 1978, s 212; FW Hasluck, age, s 115
ÖLütfi Barkan, “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 2, Ankara, 1942, s283
Yrd DoçDr Mehmet Z İbrahimgil, “Balkanlar’da Sarı Saltuk Türbeleri”
Şükrü Halûk Akalın, Sarı Saltuk’un Türbe ve Makamları Üzerine, I Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi, 12-17 Ağustos 1998, Kültür Bakanlığı-ERVAK, Ankara
Şükrü Halûk Akalın, Sledite na Sarı Saltuk v Rumeliya i Svetata Obitel na Sveti Naum / Sarı Saltuk v Ohrid, İslyam i Kultura İzsledvaniya, Sofia, Bulgaria, 1999, s 26-51,
Şükrü Halûk Akalın, Saltukname’nin Yeni Bulunan Nüshaları ve Bazı Düşünceler, Türk Kültürü Araştırmaları, cXXIV/2, s 229, Ankara, 1989
İbni Batuta – Seyahat-nâme
Şükrü Halûk Akalın, Saltukname’deki Atasözleri, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 4, S4, s 55-69, Adana, 1996
Şükrü Halûk Akalın, Ebü’l-Hayr-ı Rûmî’nin Saltukname’si, TDAY Belleten 1992, Türk Dil Kurumu yayını, Ankara, 1995, ss 37-59
Şükrü Halûk Akalın, Sarı Saltuk ve Ebü’l-Hayr-ı Rûmî’nin Saltukname’si, Kriterion, Renkler, s156-176, Bucharest, Romania, 1995