Aile ve Insan Ilişkileri

Aile toplumun en küçük ve en temel birimidir Aileyi toplumsal bir sistem,toplumsal bir birim , toplumsal bir birlik,grup,insan topluluğu olarak tanımlayan sosyologlar olduğu gibi,toplumsal bir kurum olarak tanımlayanlar da vardır


İletişim,tüm canlılar ve insanlar arasında yüzyıllardan beri süre gelen temel bir olgudur İletişim hem bireysel,hem kurumsal düzeyde toplumsal yaşamın temel ve vazgeçilmez bir özelliğidir Bireyin gelişiminde ve eğitiminde önemli bir işlevi olan aile,iletişim bakımdan da çok önemlidir Çocukların iyi bir gelişme gösterebilmeleri anne-baba ile çocuklar arasında etkili bir iletişimin kurulmasına bağlıdır


Ancak aile,ülkeden ülkeye,kültürden kültüre farklılıklar gösterdiği gibi,aynı ülke içinde de kentten kırsal kesime,ekonomik duruma ve yörelere göre de farklılıklar gösterir Bu nedenle ailenin kesin ve evrensel tanımını yapmak,sosyolojik,coğrafik ve ekonomik farklılıklar göz önüne alındığında pek olası görülmemektedir
Bütün toplumlarda hemen her birey,bir aile grubunun içinde doğar ve orada yetişir Her toplumda değişik örgütleniş biçimleri gösterse de bir aile sistemi vardır Ailenin bilinene en basit tanımı,bir birine kan bağı ile bağlı bireylerin oluşturdukları bir grup olarak yapıla bilir

Birsen Gökçe’ nin tanımı ise şöyledir; “Aile,anne-baba-çocuklar ve tarafların kan akrabalarından meydana gelmiş ekonomik ve toplumsal bir birliktir”
Ozankaya’ nın tanımı, “Aile ,içinde insan türünün belli bir biçimde üretildiği topluma hazırlanma sürecinin belli bir ölçüde ilk ve etkili biçimde gerçekleştiği,cinsel ilişkilerinin belli biçimde düzenlendiği,eşler ve anne-babalarla çocuklar ve diğer yakınlar arasında belli bir ölçüde içten,sıcak,güven verici ilişkilerin kurulduğu,yine içinde bulunulan toplumsal düzene göre ekonomik etkinliklerin az ya da çok bir ölçüde yer aldığı bir toplumsal kurumdur” Şeklindedir

Görüldüğü gibi ailenin tek ve evrensel tanımını yapmak güçtür
Yalnız kesin olarak bilen bir şey vardır ki,aile toplumda ki en eski ve en temel kurumlardan biridir Ailenin temel bir toplumsal kurum olarak görülmesinin iki temel nedeni vardır Birinci neden,insan türünü üretmesi ve devam ettirmesi,ikinci neden ise ailenin başka kurumların da kaynağı olmasıdır Çağımızda başka kurumlar tarafında üstlenilen bazı hizmetler önce aile içinde gelişmektedir Bu hizmetler; ekonomik etkinlik,eğitim,eğlence,dinleme,toplumsal denetim vb’ dir Ailenin toplumsal kurum halinde oluşması,kendi kendine yeterli bir örgüt olmak dan çıkıp,yavaş yavaş genişleyen toplum içinde özel görevleri olan bir birim haline gelmesi ile oluşmuştur


Aile ile ilgili başka bir kavramda akrabalık ilişkileridir “Akrabalık, bireylerin sosyal ilişkilerinin gerçekleştiği evlilik,kan bağı veya soy-sop ilişkilerine dayalı bir sistemdir” Aile her iki yönlü birimdir ve bir yönü ile erkek ve akrabaları,diğer yönü ile kız ve akrabaları içerir akrabalığı ilk temelleri biyolojik bağlardan kaynaklanır Evlilik sonucu kadın ve erkek arasında oluşan ilişki ise toplumsal içeriklidir Bu nedenle akrabalığı doğmasında kan bağı ve toplumsal anlaşma bağı gibi etkenin belirleyici olduğu görülmektedir
Aile Türleri; baba egemenliğine dayalı “babaerkil”,anne egemenliğine dayalı “anneerkil” ve anne –babanın eşit egemenliğine dayalı “eşitsel aile” aile olarak 3 tip aile görülmektedir Günümüz toplumlarında aile kurumunun sınıflandırılabilmek için; “geleneksel aile” ve “çekirdek aile” tipleri ayrımı yapılmaktadır Geleneksel aile tipi için; bu alanda ,geniş aile,eski aile,köy ailesi ve geleneksel aile terimleri de kullanılmaktadır Çekirdek aile için ise şehir ailesi,küçük aile,dar aile,modern demokratik aile ve çağdaş aile terimleri kullanılmaktadır

Aile,insan yaşamında en önemli ve ilk toplumsallaşma kurumudur Toplumsallaşma,bireysel ve toplumsal öğelerin karşılıklı etkinleşmesini içerirToplumsallaşma olgusu her şeyden önce bir toplum içinde oluşmaktadır Birey o toplumun bir üyesi olarak toplumda ki rollerini üstlenmekte ve topluma eğemem olan kuralları benimsemektedir Birincil toplumsallaşma etmeni olan aile,tüm değişmelere karşın bu özelliğini korumaktadır Çünkü birey toplum içinde aile ortamında doğar ve büyür


Bireyin ilk deneyimlerinin kazandığı ilk tutum ve davranışlarının belirlendiği ortam ailedir Çocuğa yöneltilen davranış ve ona karşı takılan davranış,ilk yaşantıların örülmesinde büyük önem taşır Bu dönemde çocuk toplumun bir bireyi olacağını öğrenirken aynı zamanda en küçük ayrıntısına kadar kopya edeceği bir modele de gereksinim doğar Kişiliğin oluşumu için gerekli olan özdeşleştirme aile içinde ki üyeler ile gerçekleşir Çocuk toplumda alacağı rollere de bu dönemde de hazırlanır)


Ailede kadının geleneksel olarak cinsiyet temeline dayalı iki rolü vardır Bunlar anne ve eş rolleridir Baba ise üretim ve koruma ile görevli,dış çevrede ki sosyal ve fiziksel sorunları çözen kişidir Bu nedenle aile içindeki ekonomik gücü temsil eden erkek belirleyici,kadın ise düzenleyici bir roldedir


Günümüzde kadınlar ev kadını,iş kadını,anne ve eş olarak aile içindeki rollerini sürdürürken,erkekler ağırlıklı olarak iş erkeği rollerini sürdürmektedirler
Aile - İçi İletişim ; İletişim,tüm canlılar özellikle de insanlar arasında yüzyıllardan beri süre gelen temel bir olgudur İnsanlar zaman içinde daha etkili iletişim araçları ,yöntemleri becerileri geliştirmektedirler Bireyin gelişinde ve eğitiminde bir çok görevi ve işlevi olan aile,iletişim bakımından da çok önemli bir kurumdur Çünkü çocukların iyi bir gelişme gösterebilmeleri için anne-baba çocuklar arasında etkili bir iletişim kurulması gerekmektedir


Etkili bir iletişim, aile üyelerinin karşılıklı olarak bir birlerini düşüncelerini ve duygularını anlamalarını sağlar,işbirliği,yardımlaşma ve paylaşma davranışlarına yol acar,çocukların gelişmesi için uygun bir ortam oluşmasına neden olur İyi bir iletişimin gerçekleştiği aile ortamında çocuklar daha özerk ve bağımsız bir kişilik geliştirirler


Düşünme,düşünce ve duygularını açıklama özgürlüğü ve alışkanlığı kazanırlar Buna karşılık etkili bir iletişimin oluşturulamadığı,iletişim engellerin yer aldığı bir ortamda çocukların gelişim engellenir Çocuklar özgürce düşünemeyen , düşünce ve duygularını açıkça dile getiremeyen bağımlı bir birey olurlar İleride çeşitli sorunlarla karşılaşırlar Bu nedenle aile bireyleri arasında,özellikle anne-baba ile çocuklar arasında etkili bir iletişimin kurulması çok önemlidir


İletişim,aile sisteminin işleyişinde ve işbirliği,karar verme gibi işlevler için gereklidir Aileler ile yapılan çalışmalarda da iyi iletişimin bulunduğu ailelerde,aile ilişkilerinden sağlanan doyumu daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır İyi bir iletişim ailede kişilerin birbirlerine daha iyi tanımalarına,kaynakların kullanımda beraberin sağlanmasına,davranışlarda koordinasyona amaçların belirlenmesine,kişilerin kendilerine ve diğer kişilere saygı duymalarına olanak sağlamaktadır
İletişimin aile empati,uyuşum ve saygı aktarımda çok önemli bir yeri vardır Aile içinde sevgi,mutluluk,neşe,kızgınlık,üzüntü,korku vb gibi duyguların aktarılması ancak üyeler arası etkileşim ile olur Karşısında ki ile empati kurma,onu anlama veya onu anlayamama gibi aile işlevlerinin sağlıklı veya sağlıksız olmasında çok önemli yeri olan davranışların temelinde,iletişim vardır


Ailede Eşler Arası İletişim ; Ailenin temeli karı-koca arasındaki ilişkidir Sağlıklı bir ilişki,iki kişinin bilinçli olarak,düşünüp taşınıp,sorumluluk içinde aldığı karara dayanır Sağlıklı ilişki içine giren bireyler,diğerini değerli ve onurlu görür,onu olduğu gibi kabul eder bu kişiler kendi sınırlarının farkındadırlar,sürekli etkileşim ve dayanışma olmaktan çekinmezler,olgun insanlardır


Evliliğin yaşaması için,kendi gereksinimleri ile “Yuvanın” gereksinimleri arasında bir denge kur ararlar bu disiplin sayesinde eşler uzun vadeli mutlulukları,kısa vadeli geçici doyumlara yeğlerler kendi davranış,düşünce ve duygularından kendilerini sorumlu tutarlar Doğru bildiklerini söylemekte ısrar ederler ve gerçekçi olmaya özen gösterirler manevi yaşama zenginleştirmeyi,kendi bencil sınırları içine kapanıp kalmamaya özen gösteririler


İki olgun insan anne- baba olmaya karar verdiği zaman,davranışlarıyla olgun insan modelini çocuklarına gösteririler Bu kişilerin kendilerine ve diğerlerine saygıları vardır Çocuk yetiştirmeyi dünyanın en sorumlu görevi kabul ederler Böyle anne-babanın kurduğu aile içinde yetişen çocukların gereksinimleri doğal olarak karşılanır Çocuklar bu güven ve sevgi ortamı içinde kendi benliklerini bulabilmek için değişik deneyimlere girebilme cesareti gösterirler


Bu aileler de çocuklar,anne-babanın kendi gereksinimlerini gidermek aracı olarak kullanılmazlar Sağlıksız ailelerde ki mutsuz anne ve mutsuz baba ise kişisel becerileri ve girişimleri kendi gereksinimlerini karşılayamadıkları için,gereksinimlerini karşılamada çocuklarını araç olarak kullanırlar çocukların kendi gereksinimleri ve kişisel gelişimsel potansiyelleri böyle anne-babalar için önemli değildir Bu tür ailelerde çocuklar gelişemezler ve kendi kişiliklerini bulamazlar


Ailede Anne-Baba ve Çocuklar arası iletişim: Anne-Babanın ve aile içindeki diğer bireylerin çocukla olan iletişimi ve etkileşimi çocuğun aile içindeki yerini belirlerAile çocuğun ilk sosyal deneyimini edindiği yerdir


Çocuğa yöneltilen davranış ve ona karşı takınılan tavır,bu ilk yaşantıların örülmesinde büyük önem taşırSosyal uyum üzerindeki çalışmalar,ailenin çocuk üzerindeki ilk etkilerinin son derece önemli olduğunu kanıtlamıştırEvlerinde yakın bir ilgiye,demokrasinin birleştiğini gören çocuklar,en etkin,özgür ve arkadaşlarıyla ilişkilerinde en başarılı çocuklar olmaktadırlar


Buna karşı daha sert bir denetim altında tutulan yada eğitim yöntemleri değişken olan ailelerde büyüyen çocuklar ise karşı çıkma ve saldırganlık gibi yollarla kendilerini kabul ettirmek istemekte ve kendi iç dünyalarını açıklamakta zorluk çekmektedirlerDengeli,duygusal ve toplumsal etkileşimin güçlü olduğu aile ortamında,yeterli güven,sevi ve sevecenlik içinde büyüyen çocuklar,gelişimleri için gerekli deneyimleri elde edebilirlerHor gören cezalandıran ya da hem sevip hem de soğuk davranan anne ve babaların çocukları bağımlı bir kişilik yapısına sahip olmaktadırlar


Çocuğun aile üyeleri ile olan ilişkileri,diğer bireylere,nesnelere ve tüm yaşama karşı aldığı tavırlar,benimsediği tutum ve davranışların temelini oluştururAile aynı zamanda çocuğa,aile ve toplumun bir üyesi olduğu bilincini aşılar ve uyum biçimlerinin temellerini atarAnne-Baba-Çocuk ilişkisi,temelde anne ve babanın tutumuna bağlıdırÇocuklar arasında uyum bozukluğuna yol açan birçok olaya,yeterli ve uygun olmayan ilk anne-baba-çocuk ilişkilerinin neden olduğu saptanmıştırAnne ve babanın kendi çocukluk yıllarındaki deneyimi şimdiki tutumlarında etkili olabilir


Çocukluk yılarında kendi anne babasıyla sağlıklı bir iletişim kuramayan,yeterli sevgi göremeyen bir baba ya da aşırı baskı altında büyümüş bir annenin tutumları bu kötü deneyimler nedeni ile olumsuz olabilir büyüme aşamalarında başarılı olan çocuklar,iyi aile ilişkileri içinde yetişmiş bireylerdirAile içinde gerçekleşen başarılı ilişkiler,mutlu,arkadaşça,bunalımdan uzak ve yapıcı bireylerin oluşumunu sağlar
Anne ve babanın sevgi ve ilgisinden yoksun olarak büyüyen çocuklar,büyük bir sevgi açlığı gösterirler,bu açlıkta bir takım davranış ve uyum bozukluklarına neden olabilir
Çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemi olan ergenlik dönemin de gencin,sorunlarını kolaylıkla çözebilmesi ve zorluğa uğramadan aşabilmesi,geçmişteki olumlu aile ilişkilerine bağlıdırÇocukluk döneminde sevgi ve güven duygusuyla yetiştirilen çocuk,mutlu bir ergen adayıdırDaha o dönemde anne ve babasıyla başarılı bir iletişim kurabilen çocuk,zorlu ergenlik döneminde de aynı arkadaşça ilişkilerini sürdürerek,kişisel sorunlarını kolaylıkla çözebilir


Ailede İletişim Sorunları,Nedenleri ve Çözüm Önerileri: Aile-içi iletişim çok önemli olduğu halde yeterince üzerinde durulmayan bir konudurYaygın olarak görülen iletişim biçimi “gereksinme iletişimi” denilen durumdurBu iletişim durumunda,iletişimi belirleyen etmenler günlük gelişen geresinimmelerdirİletişim kodları da buna uygun sözcük formatlarıdır


Yemekte ne olduğu,çocukların okuldaki durumları,günlük olayların kısa notları,telefon faturaları ya da beklenmeyen olaylar kısa konuşmalarla aktarılırken,birlikte olunan zamanın çoğunu TV izlemek,TV program yorumları,gündemdeki konuların kısa değerlendirilmeleri ev içi iletişim mesajları olmaktadır


Daha derinlerde yer alan beklenenler,düş kırıklıkları,geleceğe ilişkin duygular,insanlar arasındaki olumlu ya da olumsuz iletiler günlük iletişim içinde kendine yer bulmamakta,bu nedenle de mesajlar örtülmekte,duygular sessizce geçiştirilmektedirAile-içi iletişiminin düşük yoğunluğu,sıklığı,azlığı giderek insan arası ilişkileri de zayıflatmaktadır


Aile içinde yabancılaşma görülmekte,etkin iletişim aile dışındaki gruplar arasına kaymaktadırBaba iş yerindeki arkadaş grubuyla,anne kadınlar arasındaki gruplarla,çocuklar da arkadaş gruplarıyla etkin iletişim kurmayı yeğlemekte,duygu ve düşüncelerin paylaşımın da ev dışına taşımaktadır Ev içinde zayıflayan iletişime karşın buna karşın ev dışında canlanan ilişkiler,insanlar arasında ki yapancılaşmayı artırmaktadır Bu durum da değişen insan davranışlarını fark etmeyi engellemektedir
Bu durumun yarattığı doyumsuzluk,evde ki bütün bireylerin davranışlarına yansıyarak ev içi gruplaşmalarına yol açmaktadır Anne-oğul,baba-kız ya da çocuklar arası koalisyonla anne – babaya karşı cepheleşme eğilimleri ortaya çıkmaktadır Bu durum iletişimi büsbütün bozmakta sosyal rolleri sertleştirmektedir


Bütün bunların çözümü,ev içinde eşitlikçi,sosyal rolleri arkadaşça yumuşatan ,aile disiplini kimseyi yaralanmadan kurup yürüten,anlayışlı,şevketli,ilkeli bir aile yapısını kurup sürdürebilmektedir Eşler arasında ki anlayış ve davranış bütünlüğü iletişimi güçlendirerek çocukların sosyal rollerin benimsemelerine yol acar Böylece aile – içi iletişimde aile dışındaki iletişimde doğru bir temele oturmuş olur