Rüzgar çeşitleri

1 Sürekli (Yıllık) Rüzgârlar

Dünya üzerindeki, sürekli alçak ve yüksek basınç alanları arasında esen rüzgârlardır
a Alize Rüzgârları: 30° Kuzey ve 30° Güney enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, Ekvator’daki termik alçak basınç alanına doğru esen rüzgârlardır


Özellikleri


* Başlangıçta sıcak ve kurudurlar Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar
* Tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar Bu nedenle Doğu rüzgârları da denir
* Sürekli olmaları ve yönlerinin belli olması nedeniyle, yelkenli gemiler döneminde bu rüzgârlardan faydanılmıştır Bu nedenle bu rüzgârlara ticaret rüzgârları (trade winds) da denilmiştir

* Ekvatoral bölgede karşılaşan Alizeler, 3 – 4 km kadar yükselerek kutuplara doğru hareket ederler Bunlara da ters alize (üst alize) adı verilir Ters alizeler, dönenceler üzerinde alçalarak tropikal çöllerin oluşmasına neden olurlar
* Sıcak okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar
b Batı Rüzgârları: 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır


Özellikleri


* Başlangıçta sıcak ve kurudurlar Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar
* Orta kuşaktaki karaların batı kıyılarına bol yağış bırakırlar
* 60° enlemleri civarında Kutup rüzgârları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar


c Kutup Rüzgârları: Kutuplardaki termik yüksek basınçlardan, 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır


Özellikleri


* Soğuk ve kuru oldukları için, etkili oldukları alanlarda sıcaklığı azaltarak kar yağışlarına neden olurlar
* 60° enlemleri civarında Batı rüzgârları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar
* Soğuk okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar
2 Devirli (Mevsimlik) Rüzgârlar
Kıtalar ve okyanuslar arasındaki ısınma ve sıcaklık farkları sonucu meydana gelen rüzgârlardır Mevsimlik rüzgârların en tanınmış olanı musonlardır
a Yaz Musonu: Yaz mevsiminde karalar denizlere göre daha fazla ısınır Bu nedenle buralarda alçak basınç alanları oluşur
Aynı mevsimde deniz ve okyanuslar daha serin oldukları için, yüksek basınç alanı durumundadırlar Bunun sonucunda, deniz ve okyanuslardan kara içlerine doğru büyük bir hava akımı olur Bu rüzgârlara yaz musonu denir
Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bol nem taşırlar Bundan dolayı etkili oldukları yerlere bol yağış bırakırlar

Görüldüğü yerler


* Ön ve Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında
* Doğu Asya ile Büyük Okyanus’a bağlı denizler arasında
* Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında
* Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında
* Doğu Afrika ile Hint Okyanusu arasında

b Kış Musonu: Kış mevsiminde karalar, denizlere oranla daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı oluştururlar Aynı mevsimde denizler ve okyanuslar üzerinde alçak basınç alanı vardır Bunun sonucunda, karaların iç kesimlerinden deniz ve okyanuslara doğru büyük bir hava akımı olur Bu rüzgârlara kış musonu denir
Kış musonları kara kaynaklı oldukları için soğuk ve kurudurlar Bu nedenle başlangıçta yağış getirmezler Ancak, denizler üzerinden geçtikten sonra bir karaya varırlarsa yamaç yağışlarına yol açarlar

Kış musonları ile yağış alan yerler
* Avustralya’nın kuzeyi
* Endonezya Adaları’nın kuzeyi ve batısı
* Japon Adaları’nın batısı
* Afrika’nın doğusu
* Hindistan’ın doğusunda Doğu Gat Dağları
3 Yerel Rüzgârlar
Bir bölgede, kısa süre içerisinde esen rüzgârlara yerel rüzgârlar denir
a Meltem Rüzgârları: Gün boyunca oluşan sıcaklık ve basınç farkları sonucu meydana gelirler
• Deniz ve Kara Meltemleri
Gündüz, karalar daha çok ısınacağı için alçak basınç alanı, denizler ise yüksek basınç alanıdır

Bunun sonucunda denizden karaya doğru rüzgâr eser Bu rüzgâra deniz meltemi denir
Gece ise, karalar daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı durumuna geçerler Denizler daha sıcaktır ve basınç azdır Bunun sonucunda da, karadan denize doğru rüzgâr eser Bu rüzgâra kara meltemi denir

• Vadi ve Dağ Meltemleri

Gündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç oluşur Vadiler ise, daha serindir ve yüksek basınç alanıdır Bunun sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve doruklarına doğru rüzgâr eser Bu rüzgâra vadi meltemi denir
Geceleri ise, dağ yamaçlarında ve yüksek plâtolarda hızla soğuyan hava yüksek basınç alanı oluşturur Alçak ovalar ve vadiler ise, nem oranının daha fazla olması nedeniyle sıcaktır ve alçak basınçlar görülür Bunun sonucunda da, dağ yamaçlarından alçak ova ve vadilere doğru rüzgâr eser Bu rüzgâra dağ meltemi denir


b Sıcak Yerel Rüzgârlar
• Föhn (Fön)

Hava kütleleri dağ zirvesine doğru çıkarken, sıcaklığı yaklaşık her 100 m de 0,5 °C azalır Belli bir yükseltiden sonra bünyesindeki nemi yağış olarak bırakır Dağın arka yamacına geçtiğinde kuru özelliktedir ve yamaca sürtünerek alçalır Sürtünmenin etkisiyle sıcaklığı her 100 m de 1°C artar Dağ zirvelerinden aşağıya doğru sıcak ve kuru olarak esen bu rüzgârlara föhn rüzgârı denir

Föhn rüzgârı, İsviçre’de Alpler’in kuzey yamaçlarında görüldüğünden bu ismi almıştır Föhn rüzgârı Türkiye’de, Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları’nın denize bakan yamaçlarında kışın ve ilkbaharda görülür

• Sirokko
Kuzey Afrika’da, Büyük Sahra Çölü’nden sıcak ve kuru olarak Akdeniz’e doğru esen rüzgârdır Fas, Tunus ve Cezayir’de etkisi belirgindir Akdeniz’i geçerken nem kazanır İspanya, Fransa ve İtalya’nın güney kıyılarına yağış bırakır
• Hamsin
Sudan’dan gelen ve Mısır’dan Akdeniz’e doğru esen rüzgârdır Sıcak, kuru ve boğucu bir rüzgârdır
c Soğuk Yerel Rüzgârlar
• Bora
Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri’nden Adriya Denizi’ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır Hızı fazladır
• Mistral
Fransa’nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır
• Krivetz (Kriviç)
Romanya’da, Aşağı Tuna Ovası’na doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır Bükreş’te krivetz etkili olduğunda sıcaklık 10 – 15°C düşer

d Tropikal Rüzgârlar

Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100 – 150 kmye kadar çıkabilen rüzgârlardır Daha çok okyanuslar üzerinde oluşurlar Belirli yollar izleyerek karaların üzerine de sokulurlar Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, genellikle hortumlara sebep olurlar Çevrelerine büyük zarar verirler Tropikal rüzgârlara, Asya denizlerinde ve Avustralya’nın Büyük Okyanus kıyılarında Tayfun (Çince “Büyük rüzgar” demektir), Meksika Körfezi kıyılarında Hurrican (Hariken), Afrika’nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarında da Tornado (Hortum) adı verilir