Hal

Hal


HAL, -li a (ar Ara/)

—1 Bir cismin gösterdiği niteliklerin doğası: katı hal, sıvı hal, gaz hal (Eşanl DURUM)

—2 Bir şeyin olumsuz bir izlenim uyandıran genel görünümü; durumu, vaziyeti: Evin halini görmeliydin, bütün eşyalar rutubetten çürümüştü Yolların hali çok kötü

—3 Bir kimsenin fiziksel ya da ruhsal yapısı, görünümü; durum, vaziyet: Doktorlar çocuğun halinde bir değişiklik görmüyorlar Eski halinden eser kalmamış, çok değişmişsin Onu kim bu hale getirdi? Perişan bir haldeyim

—4 Göreceli biçimde sürekli olma olgusu: Uyku halinde

—5 Bir kimsenin içinde bulunduğu iyi olmayan koşullar, özellikle de ekonomik durumu: Halini kimseye belli etmek istemiyor Halin nedir diye soran yok

—6 Bir kimsenin kendine özgü davranışı, var olma biçimi, o kimsenin tutumu; tavır: Bu halini çok seviyorum Onun her zamanki hali sakın meraklanma

—7 Ortaya çıkan ya da tasarlanan durum: O halde ben eve erken gideyim

—8 Güç, takat, mecal: Parmağımı oynatacak halim yok Artık çalışacak hali kalmadı

—9 Kötü, olumsuz, sıkıntılı durum; dert, bela: Başımıza ne haller geldi bir bilsen Bana bir hal oldu, artık evde yalnız kalamıyorum

—10 Esk içinde bulunulan zaman, şimdiki zaman: Halde ve istikbalde böyle talihsizlikler hep olacaktır

—11 Belli bir hal almak, belli bir duruma gelmek: Sıcaklar dayanılmaz bir hal aldı

—12 Hal böyle iken, bu durumdayken

|| Hal hatır sormak, bir kimsenin nasıl olduğunu öğrenmeye yönelik sorular sormak: Hal hatır sorduktan sonra asıl konuya girersiniz

|| Halden anlamak, bir kimsenin hangi koşullar altında bulunduğunu bilerek ona karşı anlayışlı davranmak: Ne olur biraz halden anlayın, param olsa hiç vermez miyim?

|| Halden düşmek güçsüz kalmak: Hastalıktan sonra iyice halden düşmüştü

|| Halden hale girmek, bir güçlük karşısında ya da utanılacak bir durumda ne yapacağını bilemeden ezilip büzülmek; renkten renge girmek

|| Hale yola koymak, düzen yermek, düzeltip iyi bir duruma getirmek: işleri hale yola koyunca giderim

|| Hali duman olmak, kötü bir duruma düşmek, perişan olmak: O para da kesilirse halimiz duman olur (arg)

|| Hali hal değil, "çok kötü, çok ağır durumda" anlamında kullanılır

|| Hali harap olmak, bitkin, güçsüz, perişan ve kötü bir duruma düşmek: Hali haraptı, güçlükle soluk alıp veriyordu

|| Hali nereye varacak?, sonu ne olacak anlamında söylenir

|| Hali tavrı yerinde, durumu, görünüşü düzgün

|| Hali vakti yerinde, oldukça zengin, parasal durumu iyi, geçim sıkıntısı çekmeyen kimseler için kullanılır

|| halinde, o görünümde, biçimde Yağmur sağanak halinde bindirmişti

|| Haline bakmamak, kendi gerçek durumunu düşünmeden üstesinden gelemeyeceği işleri yapmaya kalkışmak: Haline bakmadan çiftlik almak istiyor

|| Haline bakmaz, Hasan dağına oduna gider, içinde bulunduğu durumu düşünmeden beceremeyeceği işlere yeltenenler için söylenir

|| Bir şey haline gelmek, onun gibi olmak, o şeye dönüşmek: Ev harabe haline gelmişti

|| Haline köpekler (bile) güler, kötü, pis bir duruma düşenler için kullanılır

|| halini almak, o duruma dönüşmek: Bu durum onda bir saplantı halini almıştı

|| Halini sormak, nasıl ve nice olduğunu öğrenmek, hatırını sormak

—Esk Hal-âşina, halden anlayan: "Vaktiyle başına aynı hal gelmiş olan muhib-beler hal-âşinâ olan hemşireler ' (Ahmet Rasim)

|| Hal ü keyfiyet, durum ve nitelik

|| Hal-i bi-kaydi, ilgisizlik: "Bizler ise hal-i bî-kaydi ve gaflette kaldık" (Cevdet Paşa, XIX, yy ) II Hal-i dil, gönül hali; "Hal-i dil-i Vasfi görünürken sana rûşen / Ağlamaz isen haline ey şem oda yan" (Vasfi, XVI yy)

|| Hal-i harb, savaş durumu, savaş zamanı

|| Hal-i ihtizar, ölüm hali, can çekişme: "Kendinden geçip saat üçe kadar hal-i ihtizarda bulunmuştur" (Cevdet Paşa, XIX yy)

|| Hal-i intizar, bekleme hali; işin sonu nereye varacak diye bekleme

|| Hal-i işba, doygunluk hali, daha fazla alamama

|| Hal-i mazi, geçmiş zaman

|| Hal-i müstakbel, gelecek zaman

|| Hal-i pür-melâl, elem dolu durum; pek çok üzüntülerle dolu olma

|| Hal-i tevellüd, doğum durumu; oluşma, ortaya çıkma durumu

—Dilbil DURUM'un eşanlamlısı

|| ŞİMDİKİ* ZAMAN'ın eski eşanlamlısı

|| Hal zarfı — DURUM- TÜMLECİ

—Fiz Bir maddenin hah, bir cismin tütünüm kuvvetlerine, akışkanlığına (katı, sıvı, gaz halleri), atomlarının ya da moleküllerinin düzenine (biçimsiz, kristal, arahal), atomlarının iyonlaşmasına (yansız, iyon-laşmış haller) vb göre var olma biçimi (Eşanl durum )|| Bir sistemin hali, bir sistemin, bunu tanımlamaya ve gelişimini kestirmeye gerekli ve yeterli ayırtedici niteliklerinin tümü (Bk ansikl böl)

—isi Kelam biliminde bir varlığa (mevcut) bağlı olan nitelik (Bk ansikl böl)

—Metalogr Yapısal hal, bir alaşımın belirli bir işlemin sonucu olan yapı biçimi (dökülmüş, yarı işlenmiş, işlenmiş, tavlanmış, su verilmiş, kalıcı biçim değiştirmiş vb hal)

—Tasav Doğrudan Tanrı vergisi olarak insanın içinde doğan sevinç, üzüntü, istek gibi ruhsal durum (Bk ansikl böl)

—Termodin Hal denklemi, denge halinde bir sistemin çeşitli makroskobik parametreleri arasında bulunan bağıntı (Örneğin bir mol ideal gazın hal denklemi pV = RT eşitliğiyle ifade edilir; bu eşitlikte p basıncı, V hacmi, T sıcaklığı ve R ideal gaz değişmezini gösterir Bir sistemi tümüyle niteleyebilmek için tek bir hal denklemi yeterli değildir; bir mol ideal gaz sözkonusu olduğunda, yukarıda verilen eşitlikten başka değişmez hacimdeki C„ özgül ısısını ya da U iç enerjisi ile sıcaklık arasındaki bağıntıyı veren hal denklemini bilmek gerekir Bu denklem tekatomlu bir gaz için U= |_rt eşitliğiyle gösterilir

Termodinamikte bir sistemin halini nitelemek için sıcaklık, hacim, basınç, enerji, parçacık sayısı gibi makroskobik büyüklükleri bilmek gerekir Çok sayıda farklı mikroskobik hal aynı termodinamik hale karşılık gelir) [Eşanl DURUM DENKLEMİ]

|| Hal fonksiyonu, bir sistemin önceki evrimine değil, yalnız termodinamik haline bağlı olan fiziksel büyüklük (Sıcaklık, hacim, basınç, iç enerji, entropi birer hal fonksiyonudur; buna karşılık ısı ve iş hal fonksiyonu değildir)

—ansikl Fiz Bir sistemin hali Bu hal, klasik mekanikte, sistemi oluşturan maddesel noktaların konumları ve hızlarıyla belirlenir (akışkanlar mekaniğinde, hızlar alanının verilmesi gerekir) Kuvantum mekaniğinde bir kuvantonun konum ve hızı bağdaşmaz fiziksel büyüklüklerdir, dolayısıyla hal kavramı daha soyuttur; en geçerli biçimcilikte, bir kuvantum sisteminin hali, "haller uzayı" denen bir Hilbert uzayının bir vektörüyle belirlenir Uygulamada çoğu kez sistemi betimleyen, kuvantum sayıları kümesinden yararlanılır Örneğin bir atom için hal, toplam yörünge kuvantum sayısının 1, 2, 3, 4, 5 değerini gösteren [s, p, d, t, g] harflerinden biriyle, tayf çokluğunun değerini veren ve bu harfin solunda yer alan bir üst indisle, sağa konan ve J toplam kinetik momentinin değerini veren bir alt indisle belirtilir,

—isi Kelamcılar, şeyleri ayan (bilinebilenler), gayri ayan (bilinemeyenler), nisbetler (oranlar) ve haller olarak dörde ayırırlar Hallerin, ancak niteledikleri varlıklara göre değer taşıdıklarını, kendi başlarına var ya da yok sayılamayacaklarını belirterek, halleri tümel kavramlar ve Allah'ın zatında bulunan nitelikler olarak düşünürler

—Tasav Haller, müridin kendi iradesine bağlı çabalarıyla elde edebileceği makam''lardan öte, yalnızca tanrısal bir vergidir Ancak mürit ibadet, niyet, kalp temizliği, zikir, tefekkür gibi çabalarıyla (âmal) kendisini hallere hazırlayabilir ya da halin uzamasına yol açabilir Haller lahut-ta (tanrısal âlem) bulunma (huzur) amacına ulaşmak için müridin geçmesi gereken aşamalardır Haller yükseldikçe müritte daha üst aşamalara doğru bir istek (şevk, iştiyak) belirir ve bir yukardaki hale göre aşağıdaki haller kötü sayılır Bu nedenle sufiler: "Ebrarın (hayır sahibi, erdemli kişiler) iyilikleri (hasenat), mukarre-binin (Tanrı yakınları) kötülükleri sayılır" derler Haller, bir yandan da Tanrı'nın müridi deneme aşamalarıdır Tanrı, sevinç verebileceği gibi keder ve elem de verebilir Mürit, her şeye rağmen hale katlanmalı ve hoşnutluk (rıza) göstermelidir; ancak böylelikle daha yüksek bir hali yaşayabilme olanağına kavuşur

Sufinin içinde bulunduğu ve her an değişmekte olan ortam ve koşulların, onun benliğinde bıraktığı ruhsal etkileşimler olduklarından, sufilerin çoğuna göre haller değişkendir Örneğin Cüneyd-i Bağdadi "Haller, şimşek çakar gibi gelir geçer" der Bu nedenle sufi ibn ül-vakt'tır (vaktin çocuğu); onun halleri içinde yaşadığı ana göre değişir Her anın koşullarının doğurduğu çeşitli haller varsa da tasavvuf kaynakları bunları örneklerken 10 hal sıralar Ancak bu 10 hal de kaynaklarda başka başka gösterilir

En eski tasavvuf kaynaklarından biri olan Serrac adlı sufinin el -Lüma adlı kitabında belli başlı haller şöyle sıralanır:

1 Murakebe (nefsi denetim altında tutmak),

2 Kurb (Tanrı'ya yakınlık),

3, Muhabbet (Tanrı sevgisi),

4, Havt (Tanrı saygısı),

5 Reca (Tanrısal vergileri umma),

6 Şevk (Tanrı özlemi),

7 Uns (Tanrı dostluğu),

8 itminan (tanrısal vergilerden duyulan sevinç ve rahatlama),

9 Müşa-hade (tanrısal tecellileri seyretme),

10 Ya-kin (aşkın gerçekleri kavrama)

Ünlü sufi Sühreverdi'nin Avarif ül-maarif adlı kitabında ise 10 hal muhabbet, şevk, uns, kurb, haya (Tanrı'dan utanma), ittisal (Tanrı ile bağ kurma), kabz (manevi sıkıntı), bast (ruhsal rahatlama, açılma), fena (Tanrı'da yok olma) ve beka (Tanrı'da sonsuzlaşma) biçiminde sıralanır

Tasavvufta gizli zikir diye de tanımlanan hal, genellikle kâim (söz) karşıtı olarak kabul edilir ve şeriatın özünden habersiz, yalnızca sözünde ya da kabuğunda kalanlara "kâl ehli" denilirken, ruhsal yüceliğe ulaşmış, iyi eylemleri sayesinde tanrısal vergilere ve gerçeklere açılmış olanlara da "hal ehil" denilir