Halep-Suriye'de Kent

Halep-Suriye'de kent

HALEP, Suriye'de kent, Kuveyt kıyısında il merkezi; 977 000 nüf Üniversite Eskiden Mezopotamya ile Akdeniz arasındaki kervan yollarının kavşak noktası olan Halep, günümüzde hem işlek bir karayolu ve demiryolu merkezi, hem de Kuzey Suriye'nin ticaret merkezidir Çok eski tarihlerde kurulan tekstil sanayisi modernleşmiş, ama el dokumacılığını ortadan kaldırmamıştır Kentte, ayrıca, makine sanayisi gelişmiş, bir cam ve bir çimento fabrikası, vb kurulmuştur

— Halep ili, 16 142 km2; 1 316 800 nüf Ülkenin en kalabalık ilidir

TARİH Halep'in adı, ilk olarak, İÖ XIX yy'da duyuldu Fırtına tanrısına (çeşitli halkların verdikleri adlara göre Adad, Baal ya da Teşub) adanmış olan kent aynı zamanda Suriye ve Mezopotamya'da önemli rol oynayan büyük Amurru devleti Yam-had'ın başkentiydi Bilinen ilk kralı Yarim Lim'dir İÖ 1600'e doğru Yamhad, hitit kralı Mursilis i tarafından yıkıldıysa da, çok geçmeden yeniden kuruldu ve Mitanni, Hitit, Mısır imrapatorlukları arasında anlaşmazlıklara sahne olduktan sonra, hitit kralı Şuppiluliuma tarafından fethedildi ve onun oğullarından birinin yönetimine verildi Toprakları küçülen Halep, o tarihte, yalnızca kutsal bir kent özelliği taşıyordu Deniz halklarının bölgeden geçişini (İÖ 1191) izleyen karanlık dönemden sonra, bir arami kırallığı olan Arpad'a katıldı (Arpad, İÖ 740'ta Asur tarafından ilhak edildi); Keyhüsrev'in fethinden (İÖ 540) Büyük iskender'in fethine (İÖ 333) tadar Ahemeniler'in egemenliğinde kaldı, iskender imparatorluğu'nun bölüşülmesi sırasında Seleukos Nikator'un payına düştü: Selefkiler İÖ 301-281 arasında yeni kenti (yunanca Beroia) kurdular

Romalılar tarafından ele geçirilen (İÖ 65) ve Persler tarafından yağmalanan Halep, ilk halifeler döneminde müslüman Araplar tarafından (637) fethedildi ve islam dinini benimsedi Kenti alan arap komutan Halit bin Velit yapılan anlaşma gereğince cizye verilmesi koşuluyla halka dokunmadı, kiliselerin korunmasını halepli hı-ristiyanlara bıraktı ve ana cadde üzerinde kentin ilk camisini yaptırdı Emeviler' den sonra Abbasiler'ln elinde de uzun süre kalan Halep, bir askeri harekât üssü olarak oldukça sönük bir dönem geçirdi Hammadi Seyfuddevle burasını alıp devletinin başkenti yaptıktan sonra bir sanat ve kültür merkezi olarak gelişen kent, Nikephoros Phokas komutasındaki Bizans ordusunun istilası sırasında (962) büyük yıkıma uğradı Seyfüddevle'nin oğlu Sadüddevle Halep'i Bizanslılardan geri aldı Bir süre sonra kent Fatımiler'in eline geçti (1015) Reşidüddevle, buyru-ğundaki paralı türk askerlerinin yardımıyla kenti amcasının elinden aldı (1065) Böylece XI yy sonlarına doğru Halep'e yerleşmeye başlayan Türkler, zamanla yönetimi ele geçirdiler

Bir süre Selçuklu valilerince yönetilen kent, Melikşah'ın ölümünden sonra kardeşleri arasında başlayan taht kavgasında Halep valisi olan ağabeyi Tutuş'u öldürerek burasını ele geçiren Aksungur'un denetimi altına girdi Kararsız bir yaşamın sürüp gittiği bu iç çekişmeler sırasında Halep Haçlı-lar'ın saldırısına uğradı (1110-1113) Kenti yönetimi altına alan atabey imadettin Zen-gi, bayındırlık işlerine önem verdiği gibi Ha-lep'te dirlik ve düzeni de yeniden kurdu (1129), Eyyubiler'in eline geçen kent (1183), Hulagu tarafından alınarak yerle bir edildi (1260)

Moğollar'ın yenilgisiyle sonuçlanan Ayn Calut savaşı'ndan sonra Memluklar'ın yönetimi altına girdi Bu dönemde büyük kervanların buluşma yeri ve bir ticaret merkezi olarak en parlak çağlarından birini yaşadı Timur tarafından kuşatılıp yıkıma uğradıysa da (1348) el değiştirmedi Mercidabık savaşı'ndan sonra Osmanlı egemenliğinde bir vilayet merkezi konumuna getirilerek mirimiran rütbesini taşıyan valilerce yönetildi XVII yy başlarında kentte yerel bir yeniçeri örgütü kuruldu (1600) Ayaktakımı arasından devşirilen bu askerlerin, şeriflerle nüfuz savaşımına girmeleri sonucu kent birçok karışıklıklara sahne oldu

Yönetime karşı ayaklanan yeniçerilerin elebaşlarından yirmisinin başı vali tarafından kestirilerek bu ayaklanma bastırıldı (1810) Bir süre sonra yeniçeri ağaları birçok aşireti ve halkı da peşlerine takıp Halep'i ele geçirdi-lerse de kenti kuşatan Hurşit Paşa kuvvetlerine ancak dört ay dayanabilip teslim olmak zorunda kaldılar (1819) Osmanlı yönetimine karşı ayaklanan Mehmet Ali Paşa'nın oğlu ibrahim Paşa komutasındaki Mısır ordusu kenti ele geçirdi (1831) Bir süre sonra Halep Osmanlılar'a geri verildi (1839) Demiryoluyla Hama ve Şam'a (1906), istanbul ve Bağdat'a (1912) bağlanması üzerine iyice gelişen Halep, Birinci Dünya savaşı'nın sonlarında general Allenby komutasındaki ingiliz kuvvetlerinin eline geçti (28 ekim 1918) Savaşın bitiminde fransız mandası altına girdi Kenti boşaltan Fransızlar tarafından yeni kurulan Suriye Cumhuriyeti'ne bırakıldı (1945) ve bu devletin il merkezlerinden biri oldu


• GÜZEL SANATLAR Halep'teki çok sayıda anıtın en görkemlileri, ağırbaşlı görünüşlü, yontma taştan (bazıları çokrenk-li) yapılmış büyük Selçuklu dönemi sanat geleneğini sürdüren zengı anıtlarıdır Nurettin Zengi (1146-1174) güçlü kişiliği ve sanat görüşüyle, Halep'te yeni bir mimari üslubun gelişimine yol açtı, onu izleyen Se-lahattin Eyyubi de bu geleneği sürdürdü Nurettin Zengi çok yıkık olarak aldığı kenti Suriye'nin en bayındır yerleşmesi durumuna getirdi Halep kalesi yenilendi, onarılan surlar islam dünyasının en iyi örnekleri arasında yer aldı Sanat değeri yüksek büyük kent kapısı günümüzde de ayaktadır

Süleyman bin Melik'in yaptırdığı (715) Ulu cami (Zekeriya camisi) ilk planına göre yenilendi Dört köşeli, zengin taş işlemeli minaresinin alt bölümü Melikşah zamanında atabek Aksungur'un valiliği sırasında (1090), üst bölümüyse Tutuş döneminde yapılmıştı (1094) Cami daha sonra Memluklar döneminde de birkaç kez onarıldı Nurettin Zengi'nin mimariye getirdiği yeniliklerden biri de, Sünniliği yaymak için geliştirdiği medreselerdir Ancak kentteki ilk medreseyi (Ziyaciyye) Süleyman bin Abdülcebbar yaptırmıştı (1122) 1168 tarihli Han el-Tutun medresesi çok yıkıktır Nurettin Zengi döneminde Halep valisi olan Cemalettin Şadbaht, Medreset ül-Maruf, Bahtiye ya da Şadbaht diye anılan medreseyi yaptırdı (1193) Bu medresenin K'inde tek eyvan, D'sunda küçük bir türbe, G'inde üç kemerle avluya açılan dikdörtgen planlı, ortası kubbeli, yanları tonozlu cami vardır

Mukarnaslı taçka-pısı ilginçtir Gösterişli mermer mihrabı Meşhed el-Hüseyin'de (1174), daha sonra da eyyubi ye memluk yapılarında uygulandı Kadı ibn ül-Haşşab'ın camiye dönüştürdüğü eski katedralde açılan Halla-viye medresesi'yle, Halep'teki ilk mescitte açılan Şuaybiyye medresesi de bu dönemin yapılarıdır Bunlar gösterişten uzak, kalın duvarlı, eyvanlı, yalın mimarilerine karşılık işlevsel açıdan önemli anıtlardır XIII yy'da Eyyubiler döneminde bütünüyle yenilenen iç kale ortaçağ askeri mimarisinin en güzel anıtlarından biri haline geldi

Selahattin Eyyubi'nin oğlu Zahir'in yaptırdığı Zahiriyye, karısı Zaife Hatun'a ait Firdevs medreseleri ağırbaşlı mimarileriy-le dikkati çeker Memluklar'dan kalan anıtlar arasında Sahibiyye medresesi (1349), Argun hastanesi (1354), hamam belirtilebilir XV yy'da ticaret merkezi olarak canlanan kentte yeni kapalıçarşılar, hanlar (Abrak, Özdemir, Hayırbey) ve camiler (Altunboğa, Akboğa, Mengliboğa) yapıldı Osmanlı döneminde de ticari önemini sürdüren Halep'teki çarşıların birçoğu yontma taştan olmak üzere yenilendi Yabancı tüccarlar için hanlar yapıldı (Gümrük hanı, Vezir hanı, Kurtbey hanı) Bu dönemde istanbul'dakileri örnek alan, ince, uzun minareli camilerle Halep türk kenti görünümü kazandı Hüsrevpaşa* camisi, Mimar Sinan'ın ilk yapıtlarından biri olması açısından önemlidir Ayrıca Behrampaşa camisi, Ahmediye, Şabaniye ve Osman-paşa medreseleri dönemin belirtilmesi gereken anıtlarıdır

Bazıları türk rokokosu üs-lubundaki XVII ve XVIII yy konakları, olgun yapı teknikli cephelerlyle Halep mimari geleneğinin en güzel örneklerini oluştururlar Kentte ayrıca önemli bir arkeoloji müzesi vardır HALEP a (öz a Halep'leri) [Tamlayan olarak] Halep'e ilişkin, Halep ile ilgili şeyleri belirtir

—Der hast Halep çıbanı Eski Dünya'da görülen ve tatarcığın insanı sokarken bulaştırdığı leishmania cinsi birhücrelilerden ileri gelen deri hastalığı (Eşanl ŞARK ÇIBANI)

—Metalürj Halep çeliği, çok arı çelik türü (Bk ansikl böl)

—Mutf Halep kebabı, doğranmış pide üzerine, kömür ateşinde şişe geçirilerek pişirilmiş kuşbaşı koyun eti yerleştirip salça ve yoğurt dökerek hazırlanan kebap (Yoğurdun üzerine ateşte közlenmiş yeşil biber, maydanoz ya da İnce kıyılmış soğan konur)

—Tekst Halep kumaşı, çözgüsünde ipek ipliği, atkısında yün ipliği kullanılan ve serj türevi bir armürle dokunan kumaş

—Zool Halep keçisi, Suriye'nin dağlık bölgelerine özgü kıl keçisi ırkı (Suriye'den başka, Lübnan, israil'in kuzeyi, Ürdün ve Irak ile Güney Anadolu'da da yetiştirilir Ufak yapılı, boynuzlu bir ırktır Çeşitli renkte olur Süt verimi yılda 50-150 kg arasında değişir)

|| Halep sığırı, Güney Anadolu'da yetiştirilen yerli sığır ırklarından biri (Görünüş bakımından zebuyu andıran halep sığırları genellikle yüksek ve dar vücutludur Daha çok Çukurova ve Mersin yöresinde yetiştirilir Uygun koşullarda süt verimi yüksektir: yılda 2 500-3 000 kg)

—ANSİKL Metalürj Halep çeliği yalnızca Doğu'dan geliyordu; bu yüzden hint çeliği ve VVootz çeliği deniyordu Eskiden bu çeliği üretmek için demir parçaları potalarda yarı yarıya eritiliyor ve ardından organik maddeler (pirinç sapı, odun, yeşil yapraklar) katılarak semantasyondan ge-çiriliyordu Elde edilen çelik hint çeliğiydi Ayrıca bu çeliği üretmek için daha çok, karbür oranına göre farklı sertlikteki çelik çubuklar düzensiz biçimde burulur, ardından burulma düzeyi artırılarak kaynaklanır ve kendi üzerlerine katlanarak dövülürdü Geriye, elde edilen çubuğu parlatmak kalıyordu Bu çeliğin yüzeyi hareli bir görünüm sunuyordu Son dönemlerde çeliklerin yüzeyine uygulanan seçici kimyasal etkimeyle sahte Halep çelikleri de yaygın olarak üretildi ( — ÇELİK)