Güneş Saati. Alm.Sonnenuhr (f).Fr.Cadran (m) Solaire;horloge (m) Solaire.İng.Sundial;solar Time.

GÜNEŞ SAATİ

Güneş Saati AlmSonnenuhr (f)FrCadran (m) solaire;horloge (m) solaireİngSundial;solar timeGüneş ışınlarının bir cismide meydana getirdiği gölgelerden faydalanarak günün kısımlarını bulan düzen




İlk defa düşey olarak düzenlenen bir çubuk şeklinde kullanılmış ve gölge uzunluğuna göre günün zamanı tesbit edilmiştir

Eski Yunanda değişik güneş saatleri kullanılmıştırPergalı Apollonius (MÖ 250) konik kesit kullanarak daha da hassas saat elde edilmiştirPtolemi ise kurduğu düzende gölgeleri çeşitli eğik düzlemlerde gösterir saat geliştirmiştirAtina'da ki bir kulede MÖ 100 yılından kalma sekiz güneş saati bulunmaktadırRoma'da ise MÖ 290'da ilk güneş saati ortaya çıkmıştır




Müslüman Araplar,güneş saatine çok önem vermişler ,yatay,düşey ve eğik düzlemli çok değişik türlerini geliştirmişlerdirBazı eski camilerin düvarlarında veya uygun yerlerinde güneş saatleri vardırTrigonometri prensiplerini kullanarak düzeni ve imalatını basitleştirmişlerdirMS 13yüzyılda Ebü'l Hasan çizgilerinin silindirik,konik ve diğer yüzeylerde belirtilmesi üzerinde çalışmalar yapmıştırİlk mevsimler için eşit saatin kendisi tarafından ortaya çıkarıldığı kabul edilirAncak mekanik saatin ortaya çıkmasıyla güneş saatinin kullanış alanı azalmıştırMüslümanların saate verdikleri önem,namaz vakitlerinden kaynaklanmaktaydıMesela,büyük alim Abdülhak Sücadil'in Farsça Mesail-i Şerh-i Vikaye kitabında güneş saati şu şekilde anlatılır;

" Güneş gören düz bir yere ,bir daire çizilirBu daireye,önce Hind Müslümanları tarafından kullanıldığı için ,"Daire-i Hindiyye" denirDairenin ortasına,çapının dörtte biri kadar uzun,dik bir çubuk dikilirBu çubuğun gölgesi,sabah vakti,dairenin dışına kadar uzundur ve batı tarafındadırGüneş yükseldikçe ,gölge kısalırGölgenin ucunun,daireye girdiği noktaya işaret konurGüneş gün ortasına gelince,gölgenin boyu en küçük olup,sonra tekrar uzamaya başlar ve doğu tarafından dışarı çıkarÇıktığı noktaya da işaret konurBu işaretlenen noktalar arasındaki daire yayının ortası ile merkez arasına düz bir çizgi çizilirBu,oranın nısf-un -nehar (gün ortası) çizgisi olurGölge ucu hattan ayrıldığında öğle namazı vakti başlarÇubuğun gölgesi,çubuğun boyunun bir veya iki katı kadar daha uzayınca ikindi vakti başlar"

Rönesansla güneş saati yaygınlaştıAncak 19yüzyıldan itibaren süs olmaktan ileri gitmemiştir

Güneş saatinin çalışma prensibi,güneşin gökteki hareketi ile ilgilidirBu görünür hareket dünyanın kendi ve güneş etrafındaki dönüşü ile alakalıdırAncak,güneş saatinin hassaslığı için gözönüne alınması gereken başka üç tesir daha vardır;Bunlardan ilki,dünyanın güneşi odak kabul ederek hareket etmesi; ikincisi,yörüngenin elips olması ve üçüncüsü,dünyanın dönme ekseninin eğik olmasıdır


Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi cilt 8 sayfa 161-162 frmsinsinet için yazılmıştır