Mineraller - Elmas Nedir?

İşlenmiş elmas



Elmas bir modifikasyonu, bilinen en sert maddelerden biri ve değerli bir taştır Karbon elementiningrafit, diğeri ise elmastır Elmasın saf karbon olduğu ilk olarak Fransız kimyacı Lavoisier tarafından keşfedilmiştir Lavoisier, elması yakmış ve yanma gazının sadece karbondioksit olduğunu görünce elmasın karbon olduğu hükmüne varmıştır Elmas 247 derecede erir

Özellikleri
En belirgin özelliği sertliğidir Mineralojide kullanılan mohs sertlik göstergesinde en yüksek rakamla (10) gösterilir Bu, diğer bütün mineralleri çizebilmesi demektir Sertliğinden dolayı endüstriyel aletlerde kullanılması büyük önem kazanmıştır Keza dayanıklılığından ve ışığı çok iyi kırmasından dolayı kıymetli bir zîynet eşyâsıdır Elmas mineralinin her cihetteki sertliği aynı değildir Fakat X ve Gama ışınları ile en sert yönüne doğru yönlendirilerek, aletlerde kesici olarak kullanılması sağlanır Endüstriyel kullanım amaçlı yapay elmas üretilir, fakat elmasın yapay ya da doğal olduğu kolayca anlaşılır ve yapay olanının ziynet eşyası olarak bir değeri yoktur
Elmas, ametalik özellikler gösterir Erime noktası 3500 °C?dir Yoğunluğu yaklaşık 3,5 gr/cm³tür Havada 850 °C?de yanar Havasız ortamda 1500 °C?de grafite dönüşür Oda sıcaklığında hiçbir madde etki etmez Florla 750 °C?de, karbon tetra florür (CF4) bileşiğini meydana getirir Diğer halojenlerle birleşmez Elmas izometrik bir sistemde kristallenir Her karbon atomu kendisini çevreleyen dört karbon atomuyla düzgün dörtyüzlü meydana getirecek şekilde bağlanmıştır Daha doğrusu iki tâne kare tabanlı piramidin taban tabana gelmiş şekli görünümündedir 12 yüzlü ve kübik kristal yapıları da vardır Kristallerin rengi beyaz, kahverengi, siyah veya renksiz olabilir Mineralin içinde yabancı atom mevcudiyeti de söz konusu olabilir Fakat her 10000 karbon atomu başına ancak bir tâne yabancı atom bulunur Hattâ güzel tabiî elmasta 100000 atom başına ancak 1 tane yabancı atom bulunur
Elmas kristal yapısı



Elmasın tartılmasında ölçü birimi olarak kırat kullanılır (1 kırat 205 miligrama eşittir)
Elmasın optik özellikleri ona güzellik ve kıymetli zînet eşyâsı özelliğini vermektedir Işığı kırma indisi çok yüksektir (2,417) Yâni içeri kabul ettiği ışın yansıttığı ışına göre fazladır Kezâ ışını disperse etme (yâni, beyaz ışını renklere ayırma) kâbiliyeti de oldukça yüksektir Radyasyonları tutma özelliklerine göre iki tiptedirler
Birinci tip, görünen ışını absorbe edenler (soğuranlar, emenler); ikinci tip ise, morötesi ve kızılötesi ışınları absorbe edenlerdir İkinci tip elmaslar tabiî hâlde mâvi renklidirler
Elmas, mükemmel bir elektrik izolatörüdür Kezâ ısı iletkenliği en yüksek olan maddedir Bu özelliğinden dolayı zarar görmeden kesilebilir
Elmasın 57 fasetli özel kesilmiş haline pırlanta denirPırlanta üzerinde 57 faset bulunur Faset, ışığı yansıtan açılı yüzeylere verilen isimdir
Pırlanta üç bölümden oluşur: Taç, kemer ve külah
Kemerin üstünde bulunan bölüme Taç denir Taç bölümünde 33 adet faset bulunur Taç bölümünde bulunan fasetlerin sayısı fazla olduğu için, bu bölümde daha fazla yansıma ve parlaklık gözlemlenir Bundan dolayı taç bölümü, pırlantanın geneline göre daha beyaz görünür
Kemer bölümü doğal, cilalı ya da fasetli olabilir Kemer kalınlığı pırlantanın parlaklığını etkiler Kalın kemerli bir pırlanta daha mat görünür, ince kemerli pırlanta ise mıhlamaya karşı dayanıksızdır Kemer, pırlantayı sağlam tutan önemli bir bölümdür Kemer olmasaydı, pırlanta üretimde kullanılamayacaktı
Kemerin altında bulunan bölüme külah denir Külah bölümünde 24 faset bulunur Külah bölümü pırlantaya giren ışığın dışarı yansımasını sağlar Külah ne kadar doğru açıyla kesilmiş ise, pırlantaya giren ışık yansıyarak yine taçtan çıkar Böylece pırlantada optimum parlaklık sağlanmış olur
Kimi zaman külah ucuna da faset atılabilir Bu faset ile pırlantanın en hassas kısmı olan külah ucunda oluşabilecek hasarlar önlenmiş olur Dünyanın en sert madeni olsa da, pırlanta belirli yönlerden gelen darbelere karşı dayanıksızdır ve çabucak kırılabilir Çap, pırlantanın kemerinin bir uçtan diğer uca kadar olan ölçüsüdür Derinlik, pırlantanın tabladan külah ucuna kadar olan yüksekliğidir

Bulunuşu
Elmas orijinal olarak yalnız kimberlit kayalarında bulunur Diğer kayalarda bulunan elmas, muhtemelen kimberlitten aşınmayla veya tortuların başkalaşım geçirmelerinden meydana gelmiştir Kimberlit kayasında bâzan elmas bulunmayabilir Bulunma nisbeti ancak ortalama kırk milyonda birdir Kimberlit, yüksek nispette magnezyum ve demir bulunduran volkanik kaya kalıntısıdır Bu kayalarda birçok başka mineral de bulunur Kalsit, olivin, ilmenit, mika vs gibi Kimberlit yer kabuğunun derin tabakalarında kanallar şeklinde bulunur Elmasın bazı yer kabuğu hareketleriyle yukarıya çıktığı kabul edilmektedir Kısmen de bazı bölgelerde nehir kumlarına karışmıştır Elmasın en çok bulunduğu yerler olarak, Güney Afrika (Kimberley?de), Güney Amerika, Endonezya ve Hindistan sayılabilir
Sarı elmas 2x2 cm



Üretimi
Elmasın kazanılması, diğer minerallerin işlenmesi gibidir Yalnız kristaller o kadar bol değildir Çok dağınık olup, tespitleri bile güçtür Yeryüzüne yakın cevherler olduğu gibi, 300 metre derinlerde olan cevherler de vardır Cevher kayaları, borular daldırılarak kırılır Çıkarılan balçıklı, kumlu cevher iki ameliyeden geçirilir Cevher önce yoğun bir sıvıda yüzdürülür Çok ağır olan mineraller dibe çöker Daha sonra kumlu-çamurlu karışım bir nevi elekte aşağı-yukarı titreşim verilerek, elmasın dibe çöktürülmesi sağlanır
Ayrı bir sistemle hem kesilmiş, hem de parlatılmış hâle getirilebilen yegâne mineral, elmastır Birçok elmas kristali kendiliğinden pırlanta olacak şekildedir Fakat bir kısmı da kesilmek zorundadır Kesilmesi dikkat ve titizlik ister Elmasların kıymeti dört faktörle ilgilidir: Kesilme, renk, büyüklük(karat) ve berraklıktır Çatlak olup olmaması da çok önemlidir Çünkü, çatlaklık, ışık girişini zorlaştırmaktadır Sarı ve kahverengi elmaslar pek istenmez Pembe, menekşe rengi ve yeşil elmaslar çok makbuldur Kesilme şekli belki de en mühim faktördür ve parça büyüklüğü ile kıymeti artar De Beers dünyanın en büyük üreticisi İngiliz bir firmadır

Değer biçimi
Değer biçimi genelde yüzüklerdeki elmas ve pırlantalar için tamamen bir ön değerdir Gerçekte o değere tekabül etmezler Azlık hissi ile satışı kızıştırma tekniğidir Pırlanta ve elmasların sertifikalı değer biçilmesi durumunda çoğunluk geri satarken bu fiyatları satıcı firmanın veremediği görülmektedir Yani yatırım aracı olarak çok tehlikeli bir üründür Bu noktada yeterli bilinçlendirme dünya çapında yapılmamaktadır

Ürünün çıkartılması
Özellikle Sierra Leone başta olmak üzere Afrika ülkelerinde ve geri kalmış birkaç ülkede ülkenin fakir insanları çok zor sağlık şartlarında çalıştırılarak çıkartılmaktadır Daha da kötüsü bu ülkelerde iç savaş hüküm sürmektedir, bu iç savaşların büyük elmas şirketleri tarafından desteklendiği bilinmektedir Bu ülkelerde zor şartlarda çalışmayı veya asker olup savaşmayı kabul etmeyenlerin elleri kesilmekte olup, bu ülkelerde nüfusa göre sakat olma oranı bir hayli yüksektir Son yıllarda bu yaşanan insanlık dramına karşı elmas için yeni bir sınıflandırma tanımı ortaya çıkmıştır Bu sınıflandırmaya göre 2 çeşit elmas vardır, bunlar savaş (conflict) ve savaş-dışı (conflict-free) elmaslardır Savaş (conflict) elmasları adından da anlaşılabileceği gibi elmas şirketlerinin desteğiyle ülkede iç savaş çıkartılarak ve ülkenin insanları çok zor sağlık koşullarında zorla çalıştırılarak elde edilmektedir Savaş-dışı (Conflict-free) adı verilen elmaslar ise çıkarılırken çalıştırılan insanlar sağlıklı koşullarda ve ücretli olarak çalıştırılmakta, aynı zamanda ülkede herhangi bir çatışma veya iç savaşa neden olunmamaktadır

Kullanılışı
Elmas ziynet eşyası olarak ve yüzük taşı olarak çok yaygın bir şekilde kullanılır Elmasın güzelliği eskilerin de çok dikkatini çekmiş ve hattâ hastalık ve zehirlenmeyi önlediği sanılmıştır Elmasın esas kıymeti kesme tekniğinin gelişmesinden sonra (17 yüzyılın sonlarına doğru) başlamıştır Elmasın kesilmesi yine elmasla yapılmaktadır Zîynet eşyâlarından başka endüstriyel âletlerde de elmas kıymetini devâm ettirmektedir Endüstride kullanılan miktarı % 75-80 kadardır Fakat kıymet olarak % 25-30 civârındadır Endüstride cam kesici, taş yontucu, delici ve perdahlayıcı âletlerde kullanılır

Sanayi elması
Rengi ve biçimi açısından kıymetli taş olarak kabul edilemeyen ve sanâyide çeşitli maksatlarla kullanılan elmaslardır Başlıca üç çeşit tabiî sanâyi elması vardır Bunlar, ballas, bort ve karbonado isimlerini alır Ballas, çok sert ve tok bir elmas çeşididir Bort çeşidi, umûmiyetle bozuk renkli veya biçimsiz elmasları ihtivâ eder Küçük olanları elmas matkap takımlarında kullanılır Siyah renkli karbonado ise, torna tezgahlarında, cam kesme âletlerinde, pikap iğnelerinde vb kullanılır

Sentetik elmas
Elmasın karbon olduğu anlaşılınca, kömürün, grafitin elmasa dönüştürülebileceği düşünülerek, bu hususta birçok çalışmalar yapıldı Nitekim bugün, grafitin elmasa dönüştürülmesi mümkündür Termodinamik hesaplamalar grafitin elmasa dönüştürülmesi için en az 10000 atmosfer basınç gerektiğini göstermiştir Bununla beraber ilk defa 1955 yılında 100000 atmosfer basınç altında 2500 °C sıcaklıkta ve krom katalizör kullanılarak sentetik elmas elde edilmiştir Ancak parçalar genellikle küçük ve siyah renkli olup, nâdiren mücevher evsafında olabilmektedir 1962?de yapılan bir çalışmada 200000 atmosfer basınç ve 5000 °C sıcaklıkta katalizörsüz olarak grafit elmasa dönüştürülmüştür
Sentetik elmasın üretimi için gerekli olan yüksek sıcaklık ve basınç şartları patlayıcılardan faydalanılarak elde edilir Sentetik elmas üreticilerinden Du Pont Company bu tekniği uygular