Gezi Yazısı Örnekleri

Yaşamın ve yaşadıklarımızın tanıklıklarını içeren yazı türlerinin başında gezi yazıları gelmektedir
İzlenim, gözlem birliğine dayalı bir yanı olan bu tür yazıların günümüzde daha da zengin söyleyiş özellikleri taşıdığını gözlüyoruz

Gezi yazılarında esas öğe gezilip görülen yerlere dair izlenim ve gözlemlerin dile getirilmesidir Gezmek, bir bakıma, yeni yerler görmek/tanımak/keşfetmekle ilgili olduğuna göre; tüm bunların yazıya aktarılması da bu türün gelişmesine neden olmuştur

Geçmişteki seyahatnameler gezginlerin/seyyahların bu tür gezilerini içeren metinlerdir Venedikli Marco Polo?nun (1254-1324) Asya?ya 1271 yılında yaptığı serüvenli yolculuğun gezi notlarını içeren Geziler Kitabı bu alandaki ilk kitaplardan biridir Marco Polo, ulaştığı Çin?de, Büyük Moğol ımparatoru Kubilay Han?ın gözüne girerek resmi görevler üstlenir Çin?in ve Hindistan?nın birçok yerine geziler yapar Tüm bu gezilerinde görüp duyduğu her şeyi yazıya geçiren Marco Polo 1295′te Venedik?e dönüp ticaretle uğraşır Venediklilerle Cenevizliler arasındaki deniz savaşında tutsak düşen Marco Polo, Cenova?da dört yıl tutsak kalır Hücre arkadaşı Piza?lı Rusticano?ya notlarından yola çıkarak bu gezilerini kaleme aldırır

Çeşitli dillerde el yazması olarak yazılan kitap, 1477′de ilk kez basılır Polo?nun bu kitabı bir dönüm noktasıdır Avrupa?da Çin uygarlığının bir tür keşfi olarak nitelendirilebilir Ortaçağ Avrupa?sının, bir gezi kitabı aracılığıyla bunun farkına varması, yeni keşiflerin de önünü açmıştır

Polo?nun anlattıkları, yaklaşık iki yüz yıl sonra Kristof Kolomb?un eline geçer Gezi notlarında sözü edilen yerlere gitmek düşü Kolomb?un yeni dünyayı keşfetmek seferlerini başlatmıştır diyebiliriz

ılginç olanı da, Kolomb bu seferlere çıkarken gezi günlükleri yazmış olmasıdır gezi yazısı yazma duygusunu veriyor Bu da, denememsi düzyazılar biçeminde olduğu gibi, yol günlükleri, yol notları, hatta mektuplarla da yazılagelir

Öyle ki, böylesi gezi yolculukları zamanla bir keşfe dönüşebilir ınsanoğlunun bu tanıklıklarını yazma çabası ise, bu alanda önemli bir birikimi oluşturmuştur

Türklerde gezi yazılarının, yani seyahatnamelerin yazımı çok sonraki yıllara rastlar Ünlü coğrafyacı ve haritacı Pirî Reis?in (1475-1554) kaleme aldığı Kitab-ı Bahriye?yi Akdeniz?in kitabı olarak nitelendirebiliriz Gezdiği bütün Akdeniz yöresini adım adım resimleyip haritalarla bezeyerek kitabına geçen Pirî Reis, deniz yolculukları için bir tür el kitabı sunar Onun bu çabası, günümüzde bir başka boyutta yazılacak olan gezi/yolculuk kitaplarının ilk örneğidir de diyebiliriz

ılk seyahatname örneği ise Hoca Gıyâsüddin Nakkâş?ın Acâibü?l-Letâif?idir Bir diğeri de tüccar Ali Ekber Hatâî?nin 1515′te kaleme aldığı Hıtâînâme?dir

Klasik Osmanlı döneminde ise Seydi Ali Reis?in (? ? 1562), donanma kaptanı olarak Portekizlilere karşı gönderildiği Hint denizinde fırtınaya tutularak karaya çıkması, sonrasında ise dört yılı bulacak olan kara yolculuğunun öyküsünü dile getiren Mirâtü?l-Memâlik adlı kitabını sayabiliriz Katip Çelebi?nin (1609-1657), fene bir coğrafya kitabı olarak nitelendirebileceğimiz Cihan-nümâ?sını (1648) sayabiliriz

Bizim, bu açıdan, en tanınmış gezginimiz olan Evliya Çelebi?nin (1611-1682) ıstanbul?un dört bucağını arşınladıktan sonra önce Bursa, ızmit, Trabzon (1640); ardından Kırım ve Girit?e giden (1645) Evliya Çelebi; ımparatorluğun ulaşabildiği üç kıtaya geziler yapar Son olarak da Almanya, Avusturya, Hicaz, Mısır ve Habeşistan?ı gören Evliya Çelebi bütün bu gezilerinin izlenim ve notlarını on ciltlik Seyahatname?de topladı Bu seyahatname, bir tür yeryüzü coğrafyasının renklerini getirir bizlere Gidilen yerlerin tarihsel, kültürel, etnografik, sosyolojik birçok özelliğinden seyahatnamesinde söz eden Evliya Çelebi, önemli tanıklıklar getirmektedir

***
Gezi, yolculukları içerdiğinden, bu tür yazıları çeşitlendiren bir boyut da; yol notları/yolculuk günlükleridir Gezginliğin çetelesini tutmak için günü gününe yazılan günlük ve notların önemli tanıklıklar getirdiğini söyleyebiliriz

Günümüzde gezi kavramı, seyahat düşüncesi gelişip zenginleşmiştir Bu yan da, ister istemez, yazınsal bir tür olarak gezi yazılarının ayrı ayrı adlarda nitelendirilmesini getirmiştir Bilgi, belge, kılavuz türünden kitapların yanı sıra sözünü ettiğimiz günlükler/yolculuk notları bu alanı daha da ilgi çekici kılmıştır diyebiliriz

Ahmet Haşim, seyahati biraz daha farklı görenlerden: ??ınsan, hayatının tatsızlığından ve etrafında görüp bıktığı şeylerin o yorucu alelâdeliğinden bir müddet kurtulabilmek için ümidiyle seyahate çıkar Bu itibarla seyahat ?harikuladelikler avı? demektir?"

Bunda haklı olduğu yanlar yok değil! Gezilerin içerdiği yolculuklar yeni/ilginç yerleri görme duygumuzu körüklediği gibi, kezlerce gidilen yerlere dönüşün de derin bir anlamını içerek yolculuklardan da söz edebiliriz Örneğin; tarihsel ve kentsel yerlere yapılan yolculuklar biraz da bunu içerir diyebiliriz

Her ne yanıyla bakarsak bakalım gezinin hayatımızdaki yeri çok yönlülükler içerir Homeros?un Odysseus?unu ilk uzun yolculuk kitabı olarak alırsak, bunun serüvenler içeren boyutu olduğunu da söyleyebiliriz

Günümüzde çağdaş gezginlerden söz edebildiğimiz gibi; bunu bir uğraş/tutku gibi görenlerin bu uğurda yaptıkları yolculukları sonradan yazıya/kitaba dönüştürdüğünü gözlüyoruz

Sözünü ettiğimiz boyutlardan baktığımızda bir gezi edebiyatından artık söz edebiliriz de

Ahmet Rasim, Mehmet Rauf, Ahmet haşim, Ahmet Refik Altınay, Cenay şahabettin, Halikarnas Balıkçısı, Reşat Nuri Güntekin, Falih Rıfkı Atay, Nahit Sırrı Örik, Sadri Ertem, Ahmet Hamdi Tanpınar, Fikret Adil, Sabahattin Batu, Burhan Arpad, Samet Ağaoğlu, Nadir Nadi, Nevzat Üstün, Haldun Taner eski zaman gezginleri olarak burada yerlerini alırken; Fikret Otyam, Çetin Altan, Melih Cevdet Anday, Yılmaz Çetiner, ılhan Selçuk, Erdal Öz, Uğur Kökden, Orhan Kural, Oya Ayman, Üstün Akmen, Nedim Gürsel, Enis Batur, Buket Uzuner, Zeynep Oral, Nadir Paksoy, Nasuh Mahruki, Arif Aşçı, Tarık Minkari, Gülten Dayıoğlu, Özcan Yurdalan, Hülya Koç çağdaş gezginler olarak bu alanda gezip gördükleri yerlere dair yazdıklarıyla gezi edebiyatını zenginleştiren başlıca adlardır