Bizans'ta Dil Ve Edebiyat

Bizans veya Ortaçağ Yunancası yaklaşık olarak 330-1453 arasında kullanıldı Bu tarihler, Bizans imparatorluğunun yaşama süresini belirler Dil açısından, bu dönemde, daha önce beliren eğilimlerin geliştiği görülür Bu eğilimler XV yüzyıldan sonra da bir süre devam edecektir

İmparatorluğun dış siyasetindeki değişkenliğe rağmen, Yunanca konuşulan bölge hemenhemen değişmeden kaldı Justinianus devrindeki (VI yy) yeniden helenleşme, Latin etkisini ancak sınırlayabildi; Latin etkisine, temaslar ve ülkeye yeni gelenlerin kısmi ve değişik süreli işgalleri sonucunda sırayla İslav (VI-IX yy), Venedik (XI-XV1 yy) Frank (XIII-XVI yy) etkileri eklendi

Bu etkiler yalnız kelime hazinesinde değil morfolojide ve kelime yapımında kullanılan yöntemlerde de görülür Fonetik, daha sonraki grekçenin pek değiştirmeden koruduğu bir biçim aldı: X yyda ü?nün i olmasıyla ünlüler dizgesi beş kısa tınıya indi; bir ünlüyle karşılayan i (hattâ bazen e), damaksıllaşarak yod (y) oldu Morfolojide, günlük kullanım için, bükün örneksemeleri düzenli hale geldi; dativus ve mastar hali X yyda kullanılmaya başlandı, ortaçlar çok azaldı Eşdillerin sınırlarını, hattâ bölgesini çizen lehçe eğilimleri, çeşitli tarihlerde ortaya çıktı ve Bizans halk koine?sinin dil birliğini bozdu

Aynı zamanda dilde aşırı özleştirmeciliğe, özellikle birliği pek az sağlanmış yazılı bir koine meydana getirerek klasik güzelliğe baş vurulması, dillerin çatışmasını artırdı Bizans Yunancası, biçimler, söz dizimi ve kelime hazinesi bakımından çok farklı yapıları kapsar Bunlar, sözlü dil (bazı kronikçiler ve aziz hayatı yazarları aracılığıyla bu yapının evrimi düzensiz olarak izlenir) ve az çok bilimsel özellikli yazı dilleridir Bu sonuncular, resmi dairelerde, imparatorluk yazışmalarında, kilise kuruluşlarında, ilahiyatta ve büyük ölçüde de edebiyatta kullanılırdı

330′dan 1453′e kadar, yunan edebiyatı, kendine özgü çizgiler ortaya koyan ve helenizmin tarihinde ayrı bir çağ meydana getiren bir devlet ve uygarlık çerçevesi içinde gelişti: Bizans imparatorluğu ve başkenti Konstantinopolis ile şüphesiz yunan, ama aynı zamanda da bir Hıristiyan ve doğu uygarlığı olan Bizans uygarlığı Bu özellikler Bizans?ın meydana getirdiği edebi eserlerde kendini gösterir Gerçekten, yunan geleneğiyle ilişki sürdürülmüştü Eskilerin okunması eğitimin temellerinden biriydi ve edebiyat bundan esinlendi

Bizans?ın düşünce yönünden içinde yaşadığı ve çöküşünden sonra da artakalan, yunan dünyasına ve Avrupa?ya geçen birinci mirası budur İkincisi ise, çöküşünden önceki dört yüzyıl boyunca işlenen Hıristiyanlık düşüncesidir Hıristiyanlık, Bizans?ta helenizmin bir ana çizgisi oldu: tıpkı helenizmin kendini Hıristiyanlıkla özdeş kılması gibi Bu çifte geleneğin sonucu da, edebiyat için, bir yandan geleneksel anlatım biçimlerine saygı gösterilmesi ve dilin arılaştırılması, öte yandan da, edebi türlerde, kaynağını Bizans?tan alan edebiyat anlayışının etkisini duyan bir hiyerarşi ve değişmezliğin ortaya çıkmasıydı Böyle olmakla birlikte, bazı yazarlarda, ilkelerin katılığına karşı çıkan çabalara da rastlanır: bazı eserlerdebelirli bir içtenlik, hayal gücü ve duyarlık görüldüğü gibi, bu eserlerin günlük dile yakın bir ifadeyle yazılmış olması da dikkati çeker

Birinci dönem (IV-VI yy) helenizmden bizantinizme geçişi gösterir Bu döneme haklı olarak «ön-Bizans» denir, çünkü edebiyatta, Hıristiyanlık ilhamının yanısıra, antik payenliğin son gösterilerini temsil eden bir payen düşünce hareketi de görülür IV yyda büyük hatip ve ilâhiyatçı kilise büyükleriyle (Kappadokia?lılar ve İoannes Khrysostomos) büyükgüçkazanan Hıristiyan edebiyatı, V yyda dini dogmayı anlatmaya ve savunmaya yöneldi: İskenderiyeli Kyrillos, Antakya?lı Nestorios taraftarlarına şiddetle karşı gelir; dini olaylar yazarlığını Sokrates, Sozomenos ve Theodoretos gibi bilginler temsil eder

Hıristiyanlık, duygusal ve romanesk edebiyata Athenais Eudoksia ile girmeye başlar Öte yandan, payen düşünceler, varlığını şiir türlerinde olduğu gibi IV ve V yy felsefe ve söz sanatı okullarında da sürdürür Syrianos, Proklos, Hypatia gibi yeni Eflatun?cular, İulianos Apostat?ın ortaya attığı yeni rönesansı sürdürür Birçok çömez hatip Himerios, Themistios ve Libanios?un çevresinde toplandı Tarih, Anaksagoras, Eunapios, Olympiodoros, Zosimos, Bizanslı Stephanos ile kroniğe ve övgücülüğe yöneldi Epik şiir izmirli Quintus, Nonnos, Koluthos, Museion ile gelişti, lirik eser olarak yalnız kısa manzum hicviyeler meydana getirdi

Roman, Akhilleus Tatios, Lampsakos?lu Khariton ve Longus ile parladı Fakat, filozoflarda yeni dine karşı bir akım olarak kalan payenlik, diğer düşünce alanlarında Hıristiyanlıkla bağdaştı Dine paralel bir akım yaratan payenlik, VI yyın ortadan kaldıracağı eskiçağ düşüncesinin son parıltısı oldu

İkinci dönemde (VI-XI yy) Bizans düşüncesi kendine has özelliğiyle açığa çıkar; VI yyda parlaklık gösterir, VII ve VIII yyda sabitleşir, sonra da IX ve X yyda yeniden gelişir Çok zengin olan dini edebiyat, üç biçime girer: Bizanslı Leontios ile doktrinci ve ilâhiyatçı, Moskhos ye İoannes Klimakhos ile öğretimli veya çileci, en ünlüsü Romanos olan ilâhi ve melodi yazarlarıyla nazımcı olur Tarihte ise, din duygusu, dindışı tarihe bile damgasını vurmuştur

Kilise tarihiyle imparatorluk tarihi aynı gelişmenin iki ayrı görünüşüdür: bu zamanın en ilginç tarihçisi Prokopios?tur Kronih, Miletos?lu Esykhios ve özellikle de Malalas ile, daha halka yayılmış bir tür haline gelir VII yyda, dini edebiyat, Ortodoksluğu, tek tanrıcılık ve ikonoklazm sapkınlığına karşı korumaya önem verir Günah çıkarıcı Maksimos, devrinin en büyük ilâhiyatçısıdır, onu Sina?lı Anastas izler Mistik akım, azizler üzerine yazılar (Neapolis?li Leontios) ve ilâhiler (Damaskos?lu Andreas) meydana getirdi VIII yyda Nikephoros ve Studion?lu Theodoros tasvirciliği savundu

Ortodoks ilahiyatı, mezhep ayrılığından önce, bütün ifadesini Damaskos?lu İoannes?te bulur Kronikçiler (Georgios Pisides, Georgios Sygkellos) insanlık tarihini kutsal tarihe bağlar Nazımda olduğu kadar (Kassia) nesirde de (Barlaam ile İoasaph?ın romanı) yaratmalar seyrekleşir IX yy edebiyatın canlanmasıyla önem kazanır Yaratma derin bilgiyle kaynaşır, Hıristiyanlıkla eskiçağ zevki birleşir Bu devrin en büyük hümanisti Photios?tur Kronikçiler (Theophanes, Georgios Hamartolos) tarihi felsefeye yönelir

X yy büyük sentezlere ve derlemelere (Symeon Metaphrastes?in yazdığı Azizlerin Hayatı, Kephalas?ın Antoloji?si) elverişli bir ortamdır Tarih, Symeon Magistros, Kameniatis, Leontios Diakon ve imparator Konstantinos VII Porphyrogennetos ile ahlâkçılığa yönelir; nazım, halk şarkılarının ve destanların doğusuna imkân verir Dini törenlerden doğma tiyatro oyunlarından meydana gelen ve geleneği XV yya kadar süren halk tiyatrosunun yanında dinden gelen bir tiyatro da doğar, bu devrin en ünlü eseri Acı Çeken İsa?dır

Üçüncü dönem (XI-XV yy) bir yeniden doğuş devresidir, amacı, XI ve XII yyda edebi faaliyeti yeniden gruplandırmak, sonra XIII yyda, İznik prensliği zamanında, onları ayırmak ve en son XIII yydan imparatorluğun yıkılmasına kadar da yeniden toplamaktır Mezhep ayrılığının çıkması ile, doğu ve batı arasındaki bağ kesinlikle kopar

İlahiyat, Hıristiyan ve akılcı Psellos ile felsefeye yönelir, yeni ilâhiyatçı Symeon mistiktir, Kekaumenos ise ahlâkçıdır Bu üç eğilim sırasıyla İtalos, Niketas Stethabos ve Kataphigiotis, Theophylaktos ve Selânikli Eustathios ile sonraki yüzyılda da devam eder Tarihçilikle Anna Komnenos gibi kral ailesinden kişiler uğraşır Diğer tarihçiler, imparatorluğun felâketini önceden sezmişe benzer (Mikhael Khoniates ve Niketas Khoniates) Roman türünde eskiçağdan esinlenildi, Hıristiyanlık konularını işleyen veya doğu masallarından alınma eserler verildi

XIII yyda, İznik prensliği zamanında, felsefeyi Nikephoros Blemmydes, Georgios Akropolites ve Theodoros II Laskaris temsil etti Manzum kahramanlık romanları haçlı seferlerinin etkisindedir («Belthandros ile Khrysantza», «Kallimakos ile Khrysorroe») İmparatorluğun başka bölgeleri, birtakım edebi hareketleresahne olur: Trabzon ile Mistra kimi zamanrakip durumdadır, fakat Bizans?ın yıkılışından sonra ikisi de helenizme sığınak olur (1204)

Palaiologos?lar devrinde, yeniden kavuşulan başkentte edebiyatın son parıltıları görülür Latinlere karşı tutumları ile, Pakhymeres ve Planudes?in adları yeni bir akıma karışır İlahiyat millileşir, buna karşılık felsefe merakı batıda olduğu kadar doğuda da yayılır XIV yyda bu iki akım Metokhİtes ve Meliteniotes tarafından sürdürülür Esykhasmos buhranı onları daha çok açığa vurur; Gregorios Palamas, Kavasilas gibi mistiklerce savunulan bu doktrine, Demetrios Kydones karşı çıkar

XV yy felsefe bakımından, Latinlere karşı gelmek (Gemistos Plethon) ve Latin düşüncesine yaklaşmak (Gennadios, Bessarion) arasında bocaladı Devrin tarihi olayları imparator İoannes VI Kantakuzenos, Nikephoros Gregoros, Dukas ve Phrantzes tarafından anlatıldı Mora?nın Yunan Kroniği, batının kuvvetli etkisini gösterir Roman türünde de durum aynıdır (Libistros ile Rodamne?nin Romanı) Bizans imparatorluğu yıkılınca yunan edebiyatı geleneğini sürdürdü, bu edebiyat beş yüzyıl boyunca ulusun simgesi oldu, yeni bir yaratma tarzına yöneldi

alıntı