Divan Edebiyatında Geçen Bazı Terimler

Divan Edebiyatında Geçen Bazı Terimler

Divan Edebiyatı Terimleri - Divan Edebiyatında Kullanılan Terimler - Divan Edebiyatı Terimleri ve Açıklamaları

*
Bahariye: Bahar için yazılan kaside
*
Basitname: Divan edebiyatında yalın Türkçe ile yazılmış gazeller Bunlara Türkî-i basit gazel de denir Basitnamelerde Arapça ve Farsça sözcüklerle tamlamalar çok azdır
*
Beytü'l kasid: Kasidenin en güzel beyti
*
Beytü'l gazel: Gazelin en güzel beyti(Şah beyit)
*
Culusiyye: Padişahın tahta çıkışı için yazılan kaside
*
Darb-ı Mesel: Meydana gelen bir durumu, olayı bir örnekle anlatmakta kullanılan kalıplaşmış, anlamlı sözler Durûb-ı emsal diye de bilinir
*
Dâriyye: Yeni yapılan bir yapı için yazılan kaside
*
Divançe: Küçük divan
*
Fetihname: Savaşla bir yerin alınmasını masal havasında anlatan eserler
*
Fütüvvetname: Yönetmelik, tüzük Kurumların uyması gereken kuralları anlatan kılavuz kitap
*
Gazavatname: Gaza din uğruna savaşların anlatıldığı manzum veya düzyazı eserlerdir Yükselme Döneminde çok yazılmış, sonraları azalmıştır
*
Güldeste: Seçme manzum ya da nesir yazılarının toplandığı dergi, antoloji
*
Hâbname: Bir olay, bir kişiyle ilgili düşünçeleri sanki rüyada görmüş gibi anlatarak yazılmış eserler Hâbnameler nesir ya da nazım olabilir Ziya Paşa ile Namık Kemal'in "Rüya" adlı eserleri bu türe örnektir
*
Hezl(hezel): Ağırbaşlı, tanınmış bir esrin aynı biçimde yazılmış alaycı benzeri
*
Hilye: Peygamber efendimizin iç ve dış özelliklerini anlatan eserlerdir Manzum da olabilir Bazılarına dört halifenin tanıtımı da katılır
*
Iydıyye (Bayramiyye): Bayram kutlaması için yazılan kaside
*
İktibas: İfadeyi süslemek, anlamı güçlendirmek için bir ilgi kurarak ayet ve hadisten alıntı yapmaktır
*
İnşa: Düzyazı(Nesir)
*
Kalb-i baz: Harfleri yer değiştirmiş sözler(emel-elem), (kasr-raks)
*
Kalender: Halk edebiyatında gazel tarzında aruzun mefûlü mefâîlü mefâîlü teûlün kalıbıyla yazılmış şiir
*
Kıta-ı Kebire: Beyit sayısı ikiden fazla kıt'a
*
Leb Değmez: Dudak ünsüzlerini (b,f,m,p,v)kullanmadan yazılan şiir
*
Letaifname: Güldürü öğeleri bulunan anı-fıkra nitelikleri taşıyan eserlerdir
*
Lugaz(Muamma): Divan şiirinde bilmeceye verilen addır
*
Mahlasname: Bir şaire mahlas vermek için yazılan şiir
*
Makta: Gazel ve kasidenin son beyti
*
Matla: Gazel ve kasidenin ilk beyti
*
Mazmun: Bir dizenin bir ifadenin taşıdığı ve onlardan herkesin anladığı gerçek ya da mecaz anlama, asıl anlamı yanında taşıyan bir isme, bir atasözüne, âyete, hâdise, olaya, bir şeyi onun özelliklerini çağrıştıracak sözcük ya da sözcük gruplarının veya dizelerin içine yerleştirmeye mazmun denir
*
Mektup: Divan edebiyatında pek yaygın değildir En bilinen örneği Fuzuli?nin Şikâyetnamesi?dir
*
Menakıpname: Din büyüklerinin, ermişlerin yaşamlarını anlatan eserler
*
Menkıbe: Din büyüklerinin, ermişlerin başlarından geçen olayları anlatan eserler
*
Mısra-i Azade: Tek başına anlamı olan ve hiçbir manzumenin parçası olmayan tek dizelere denir
*
Mısra-i Berceste: Yüksek bir anlamı olan ve kolayca ezberlenen, ligi çekici dizelere denir
*
Muaşşer: Musamatların on dizeden oluşanları
*
Musarra: Dizeleri uyaklı olan beyitlerdir
*
Müfred: Dizeleri uyaklı olmayan beyitlerdir Bağımsız beyit
*
Münşeat: Nesir yazılarının toplandığı kitap
*
Münşi: Nesir yazarı
*
Müsebba: Musamatların yedi dizeden oluşanları
*
Müseddes: Musamatların altı dizeden oluşanları
*
Müsemmen: Musamatların sekiz dizeden oluşanları
*
Mütekirrir: Murabba, muhammes gibi bentlerle kurulan manzumelerin birinci bendin sonunda kullanılan dizenin diğer bentlerin sonunda nakarat halinde kullanılması
*
Müzdeviç: Murabba, muhammes gibi bentlerle kurulan manzumelerin birinci bendinin sonunda kullanılan dizenin diğer bentlerle aynı kafiyeyle ancak değişerek kullanılması
*
Nazire: Bir şairin şiirine başka bir şair tarafından aynı şekil, vezin, kafiye ve redifle yazılan şiir Divan edebiyatı nazım türüdür Alay ve şaka yollu yazılmış nazirelere tezhil veya hezl denir
*
Ramazaniyye: Ramazanın gelişini kutlamak için yazılan kaside
*
Redd-i matla: Gazelde matladan sonra gelen beyit
*
Risale: Mektup veya mektup biçiminde yazılmış küçük kitaplardır
*
Sakıname: İçki dağıtan kişileri övmek için yazılmış şiir
*
Sâliyye: Yeni yılı kutlamak için yazılan kaside
*
Satranç: Halk edebiyatında hecenin 4+4 kalıbı ya da aruzun müfteilün müfteilün kalıbıyla yazılmış biçim düzeni koşma olan şiirdir
*
Sebk-i Hindi: Divan edebiyatında kullanılan bir üslup Terim, "Hint tarzı, Hint üslûbu" anlamına gelir Türk edebiyatına XVII İran şairlerinin etkisiyle girdi Bu nedenle sebk-i isfahanı diye de bilinir İran edebiyatına ise Hindistan'dan geçmiştir
*
Sefaretname: Siyasi görevle gönderilen elçilerin gittikleri yerlerle ilgili yazdıkları eserlerdir İlk örneği Kara Mehmet Çelebi'nin Viyana Sefaretnamesi(l655) En tanınmışı 28 Çelebi Mehmet'in Paris Sefaretnamesi'dir
*
Sehl-i Mümteni: Çok sade gibi görünen fakat benzerinin yapımı çok güç olan eser
*
Selis: Halk edebiyatında aruzun feilâtün feilâtün feilâtün fe'ilün kalıbıyla yazılan şiir
*
Seyahatname: En önemli örnek Evliya Çelebi Seyahatnamesi"dir
*
Sihr-i Helal: Bir sözün veya söz grubunun hem önceki sözün sonuna hem de sonraki sözün anlamca uymasıdır
*
Siyer: Peygamberimizin hayâlını anlatmak üzere yazılan eserlerin ortak adıdır Manzum(mesnevi)olarak da yazılabilir Türk edebiyatındaki ilk örnek Erzurumlu Darir'in Siretü'n Nebi'sidir (14yüzyıl) Düzyazı-şiir karışımı bir eserdir
*
Sûlhiyye: Savaş sonundaki barış için yazılan kaside
*
Suriye: Düğün töreni anlatan kaside
*
Surname: Şehzadelerin sünnet düğünlerini ve "kadın sultan"ların düğün törenleriyle ilgili eserlerdir Manzum (genellikle kaside biçiminde) olanları da vardır
*
Şah beyit: Gazelin en güzel beyiti Beytü'l gazel
*
Şehname: Osmanlı padişahlarının savaşlarının anlatıldığı eserlerin adı
*
Şehrengiz: Bir şehrin(bazen insanların ve özellikle kadınların özellikleri de katılarak)güzelliklerin anlatıldığı eserlerdir Manzum da olabilir
*
Şitaiye: Kış mevsimi için yazılan kaside
*
Tac beyit: Kasidede şairin mahlasını geçtiği beyit
*
Tarih: Divan edebiyatında tarih türünde tarih türünde epey eser verilmiştir Bunlarının önemlilerini şöyle sıralayabiliriz:
*
Aşıkpaşazade Tarihi (I5yüzyıI)
*
Tacü't-Tevarih: Hoca Saadettin Efendi ( 16yüzyıl)
*
Peçevi Tarihi: Peçevi İbrahim Efendi(16yüzyıl)
*
Naima Tarihi: (18yüzyıl)
*
Cevdet Paşa Tarihil9yüzyıl)

*
Tecnis: Cinas
*
Tehzil: Alay etme amacıyla yazılan nazirelerdir
*
Terane: Rubainin diğer adıdır
*
Tezkire: Çeşitli mesleklerden önemli kişilerin hayatlarını anlatmak üzere düzenlenen eserlere tezkire, şairleri tanıtan tezkirelere şuara tezkiresi denir Batı edebiyatındaki biyografinin karşılığı gibidir İlk örneği Ali Şir Nevai' nin Mecalisü'n Nefais?dir Anadolu?daki en önemli örnek Sehi Bey Tezkiresi'dir (Asıl adı Heşt Behişt)
*
Vakanuvist: Osmanlı imparatorluğunda resmi devlet tarihçisi
*
Velâyetname: Evliyaların hayatlarını anlatan eserlerdir (Menakıpname)
*
Vez-i âhır: Tasavvufla ilgili halk edebiyatında aruzun müstef ilâlün kalıbıyla yazılan şiir
*
Yek ahenk: Divan şiirinde beyitleri arasında anlam ilişkisi olan gazel
*
Yek avaz: Divan şiirinde her beyti beytü'l gazel değerinde olan gazel(Beyitlerinin tümünün aynı ses birliği ve kalitesinde olması)
*
Ziyade: Müstezatla uzun dizeden sonra gelen kısa dize