Genetik Kavramlar Ve Terimler Sözlüğü (A-Z)

Genetik Kavramlar - Terimler Sözlüğü (A-Z)

A

Adaptasyon: Canlının yaşama ve üreme şansını artıran çevreye uyumunu sağlayan ve kalıtsal olan özellikleri
Adenin: Adenintimin protein çiftinin bir azotlu bir bileşeni
Alel: Bir karakter üzerinde aynı yada farklı yönde etkili olan iki veya daha fazla genden herbiri
Aminoasit (aa): Proteinlerin yapı taşıdır Bir aminoasit, amino grubu (NH2) ile bir karboksil grubu (COOH) taşıyan bileşiklerdir Çok sayıda aminoasit peptid bağları ile bağlanarak proteinleri oluşturur 20 ayrı türü vardır Vücudumuzdaki proteinlerin hangi aminoasitlerden oluşacağını genlerimiz belirler
Antikodon: tRNA'daki üçlü baz dizilişi
B

BAC (Bakteriyel yapay kromozom): DNA parçacıklarını kopyalamakta kullanılan ve bir cins bakteride bulunan bir madde
Biyoteknoloji: Özellikle DNA ve hücreyle ilgili konularda kullanılan biyolojik tekniklere verilen ad

C

Cenin: Gelişmenin erken dönemindeki embriyoya verilen ad
Crossing-over: Eşey ana hücrelerinde gerçekleşen mayoz bölünmenin profaz-I safhasında oluşan tetratların kromatitleri arasındaki parça değişimi
CDNA: Tamamlayıcı DNA Haberci RNA şablonundan sentezlenerek elde edilen DNA şeklinde de tanımlanabilir
D

Deoksiribonukleik asit (DNA): Canlılardaki yönetici molekül Genetik bilgileri içeren ve hücre çekirdeğinde yer alan ikili sarmal molekül
Deoksiribonukleotid: DNA'nın yapıtaşı olan molekül
Deoksiriboz: C5H10O4 bileşiminde olan ve DNA'nın yapı birimlerinden biri olan şeker Genel adı pentoz olan monosakkarit
Dihibrit: İki karakter bakımından melez olan bireylere verilen ad
Dominant: Baskın gen
Döllenme: Yumurta ve spermin birleşmesi
Domain: Bir protein içerisinde bulunan ve kendine ait bir fonksiyona sahip bölüm Tek bir protein içindeki domain bölümleri, hep birlikte proteinin total fonksiyonunu belirler
E

Enzim: Hücre içinde üretilen ve bütün hayat olatlarını başlatan, hızlandıran, protein yapısındaki katalizör proteinlere verilen ad Biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşme sürecini hızlandırır, ancak sürecin oluş biçimini etkilemezler
Eşeyli üreme: Farklı iki eşey hücresinin birleşmesiyle bir canlı oluşması
Eşeysiz üreme: Bir canlının özelleşmiş üreme hücrelerini meydana getirmeden tıpatıp atasına benzer canlıların oluşmasını sağlayan üreme şeklidir
Elektroforesis: DNA parçacıkları ya da proteinler gibi iri molekülleri, benzeri moleküllerle bir arada bulunduğu karışımlarından ayrıştırmakta kullanılan bir yöntem
Fiziksel harita: DNA'daki kalıtıma bağlı olmayan, yani her DNA'da bulunan tanımlanabilir nirengi noktalarını gösteren tablo İnsan genleri için en ayrıntısız fiziksel harita 23 kromozomun eklemlenmelerini gösterir En ayrıntılısıysa kromozomlardaki nükleotid dizilerini gösterir
F

Fosfodiester bağı: DNA'daki fosfat ile şeker arasındaki bağ
G

Gamet: Erkek ve dişi üreme hücresine verilen ad
Gen: DNA molekülünün ortalama 1500 nükleotitten oluşmuş canlının kalıtsal özelliklerinden herhangi birini taşıyan parçası Kalıtımın temel fiziksel ve işlevsel birimi Her gen, protein veya RNA molekülü gibi özel bir işlev taşıyan kromozomların belli bir noktasındaki nükleotid dizilerinden oluşur
Gen Ailesi: Benzer ürünler veren ve birbiriyle yakından ilintili genlerin meydana getirdiği grup
Gen Haritalaması: Bir DNA molekülündeki genlerin göreceli konumlarının belirlenmesi Bu haritalamada hangi genin bir diğerine göre molekülün neresinde yar aldığı ve aralarında neler bulunduğu belirlenir
Gen Tedavisi: Kalıtsal bozukluğun düzeltilmesi için sağlıklı DNA'nın, hastalıklı hücrelere doğrudan zerk edilmesi
Genetik Kod: mRNA boyunca üçlü gruplar halinde bulunan ve protein sentezleme sırasında üretilen aminoasit dizilerinin düzenini belirleyen nükleotid dizileri
Genetik: Belirli kalıtsal özelliklerin örüntüsünü inceleyen bilim dalı
Genom: Her bir canlının kromozomlarında yer alan kalıtsal malzeme
Genom Projesi: İnsanın ya da başka canlıların genomlarının tamamının ya da bir kısmının haritasını ve diziliş biçimlerini saptamayı hedeflemeye yönelik araştırmalar
H

Haploid: Olgun bir üreme hücresinde bulunan kromozom sayısı, vücut hücrelerinin sahip olduğu kromozom sayısının yarısına sahiptir Kromozom sayısının yarıya inmesi sonucu oluşan "n" sayıda kromozom taşıyan hücrelere haploid hücre denir
Heterosis: (melez gücü) Melezlerin atalarına göre kazandıkları üstünlük
Hibrit: Melez
Hibridizasyon (Melezleme): Birbirini bütünleyen iki DNA zincirinin bir araya gelerek ikili sarmal biçimindeki molekülü oluşturması
Homolog kromozom: Biri anneden, diğeri babadan gelen aynı gen çiftine sahip kromozomlar
I

Islah: Bitki yada hayvanlarda türün iyileştirilmesi işlemi
K

Klon: Genetik olarak birbirinin aynı olan canlılar
Kodon: Özel bir aminoasiti şifreleyen üç nükleotitten oluşan mRNA üzerindeki birim
Kromotin iplik: Dinlenme halindeki ökaryot hücrenin çekirdeğinde bulunan kromozomların karmaşık hali
Kromozom: Prokaryot ve ökaryot hücrelerde üzerlerinde genleri taşıyan DNA ve nükleoproteinden oluşmuş yapı Hücrenin kendi kendini eksiksiz olarak kopyalanmasına yarayan tüm bilgileri içeren ve hücre çekirdeğinde yer alan DNA molekülleri
Kilobase: 1000 nükleotidlik DNA parçalarını esas alan ölçü birimi
Klon Bankası (Genom arşivi): Bir canlının tüm genomunu temsil eden DNA parçacıklarının klonları
L

Lokus: Kromozomların üzerlerinde genlerin bulunduğu özel yerler
M

Melez: Herhangi bir karakter yönünden farklı iki arı dölün çaprazlanması sonucu oluşan heterozigot döl
Metabolizma: Canlı organizmanın hücreleri içinde meydana gelen ve enzimlerle kontrol edilen olayların hepsi Metabolizma ile enerji üretimi ve madde yapımı gerçekleştirilir ATP üretimi ve protein sentezi iki önemli metabolik reaksiyondur
Modifikasyon: Çevre etkileriyle canlıların fenotiplerinde meydana gelen değişiklikler Monohibrit: Tek karakter bakımından melez
Mutaston: Canlılarda çevre şartlarıyla meydana gelen ve kalıtsal olan DNA dizisinde ortaya çıkan ve kalıtımla aktarılabilen değişiklik
N

Nükleoprotein: proteinlerin nükleik asitlerle kurduğu moleküler birlik
Nükleotid: Nukleik asitlerin (DNA, RNA) yapı birimleri
Nukleus (Çekirdek): Hücredeki genetik malzemeyi barındıran kısım
O

Onkogen: Bazı türleri kanserle de ilişkili olan bir gen Onkogenlerin çoğu doğrudan ya da dolaylı olarak hücrelerin büyüme hızını etkiler
P

Partenogenez: Yumurtanın döllenme olmaksızın gelişerek yeni canlı meydana getirmesi
Plazmid: Bakteri sitoplazmalarında bulunan ve kromozom gibi davranan DNA'lar
Polipeptid: Protein molekülünün yapısında bulunan aminoasit zincirlerinin bir parçası
Protein: Yapısında karbon, hidrojen, oksijen ve azot gibi elementleri bulunduran temel moleküllerdir Aminoasitlerin peptid bağlarıyla birleşmesinden oluşur Belli bir sırada dizilmiş bir veya birkaç aminoasit zincirinden oluşan büyük moleküller Bu dizilişi genetik kodlamadaki nükleotidler belirler Proteinler vücudumuzdaki hücrelerin, dokuların ve organların oluşması, işlevlerini görebilmesi ve bunu uyum içinde yapmaları için gereklidir Her proteinin kendine özgü bir işlevi vardır Sözgelimi hormonlar ve enzimler adlarını duyduğumuz protein türlerinden ikisidir
R

Rekombinant DNA: Farklı biyolojik kaynaklardan elde edilen DNA moleküllerinin birleşmesinden oluşan yapı Hücre sıvısında ve çekirdeğinde bulunan kimyasal bir maddedir Protein sentezlemesi başta olmak üzere hücre içi kimyasal faaliyetlerde çok önemli bir rolü vardır Yapısı DNA'ya benzer Ama her biri farklı işlevlere sahip birkaç cinsi vardır
Rekombinasyon: Mevcut genlerin yeni genotipleri oluşturacak şekilde bir araya gelmesi
Replikasyon: DNA'nın kendini eşlemesi
Resesif gen: Etkisini fenotipte gösteremeyen ve çekinik olan gen
Restriksiyon enzimi: DNA'yı parçalamaya, kesmeye yarayan enzimler
Ribozomal RNA: Hücre ribozomlarında bulunan bir çeşit RNA
Ribozom: Hücrede protein sentezinin yapıldığı yerlerdir Özel ribozomal RNA'larla proteinler içerir
S

Sentromer: Kromozomlarda kardeş kromotidleri bir arada tutan kısım
T

Tetrat: Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomların birbirlerine sarılarak oluşturdukları dört kromotitli yapı
Transgenik canlı: Rekombinant DNA teknolojisiyle yabancı bir genin yerleştirildiği canlı
Transkripsiyon (yazılma): DNA ipliklerinin birinden genetik bilgilerin yeni sentezlenen mRNA'ya aktarımı
Translasyon: (okuma) mRNA'nın sentezlendikten sonra sitoplazmadaki ribozoma bağlanıp aminoasitleri tRNA'lar yardımıyla sıraya koyması
Telomere: Kromozomun bitiş kısmı Bu özel yapı, doğrusal DNA moleküllerinin kendi kendini üretmesi ve dengeli yapısını koruması işlerine yarar
Transkripsiyon: Bir DNA parçasından kopyalanan RNA sentezi
V

Varyasyon: Bir türün bireylerindeki aynı karakterin farklı şekilleri, değişiklik, çeşitlilik
Z

Zigot: Döllenmiş yumurta hücresi