İki Nobelli Vitamin B1

1800?lü yıllarda sağlıklı bir hayat için gerekli olan protein, karbonhidrat ve yağlar biliniyor; fakat dengeli beslenen insanların her gün aldığı vitaminler bilinmiyordu

Araştırma heyecanı

Hollandalı Christian Eijkman (1858-1930), çocukluğunda doktor olmak ister; ama ailesinin maddî imkânsızlıkları sebebiyle ilk zamanlar buna fırsat bulamaz Eijkman, Hollanda?nın sömürgesi olan Java (Endonezya) ve Batavia?ya (Jakarta) doktor gönderileceğini duyunca, askerî akademiye hemen kayıt yaptırır Burada eğitimini tamamlayan Eijkman, askerî cerrah olarak Java?ya gönderilir Vazifeye başladıktan kısa bir süre sonra sıtmaya yakalanır İki yıl sonra hastalığı iyice artar ve tedavi için memleketi Hollanda?ya gönderilir Daha sonra tıbbî çalışmalarına devam etmek için Berlin?e geçen Eijkman, orada tüberküloz mikrobunu bulan, bu yüzden Nobel Mükâfatı alan Robert Koch ile tanışır O günlerde sıtma ve vereme sebep olan mikroplar bilinmediği için, bu hastalıkların tedavi imkânı da yoktu 1880?li yıllarda beriberi yaygınlaşır Askerler arasında da hastalıklar artınca Batavia?da bir araştırma merkezi kurulur O sıralarda sıtma ile mücadele eden Eijkman, araştırma merkezine gidip beriberiye sebep olduğunu düşündüğü mikrobu bulmayı gâye edinir On yıllık çalışmaları neticesinde beriberi faktörünü bulur; ama bunun adını koyamaz Pastor ve Koch?un çalışmalarındaki ?mikrop? düşüncesi, bu dönemlerde beriberinin de mikrobik bir hastalık olduğu kanaatini uyandırmıştır 1886?da Batavia?da çalışmalara başlayan Eijkman, beriberi hastalığına polyneuritis galinarum adını verir Bu buluşları ile 1929?da Nobel Tıp Mükâfatı?nı arkadaşı Frederick Hopkins?le paylaşır

Beriberi

Uzun yıllardan beri bilinen bu hastalık, 1870?li yıllarda Uzak Doğu?da oldukça yaygınlaşır Hattâ, bazı köylerde, çocukların yarısı bu hastalık sebebiyle ölür Kilo kaybı, kas krampları, iştah azalması, zihin bulanıklığı, kalb yetmezliği, görme refleksi eksikliği, güçsüzlük, ödem, kusma ve iştahsızlık gibi belirtilerle kendini gösteren, sinir sistemini yıkıcı ve bazen de ölümcül olabilen beriberi, Sri Lanka dilinde (singhaleses) aşırı derecede hâlsizlik demektir Beriberi kelimesinin kökü mahallî dildeki ?koyun?dur Beriberi hastalarının hâlsizlik sebebiyle, koyun gibi yürüdüğünden bahsedilir 1870?li yıllarda beriberi vakalarının artması, Sanayi Devrimi?nin bir yan tesiri olarak görülebilir Pirinç işleme ve parlatma makinelerinin icadıyla işlenmiş ve kabuğu çıkarılmış pirinç tüketimi artar Bu durum beriberi vakalarının artmasına yol açar Beyaz ve daha lezzetli olduğu için tercih edilen bu pirinç; kabuklu ve kepekli pirince göre daha az B1 vitamini ihtiva etmektedir

İşlenmemiş buğdayın 100 miligramında 0,4 mg B1 vardır Sadece kepeğin 100 miligramında ise, 2-4 mg B1 bulunur Günlük ihtiyacımız ise ortalama 1 mg?dır Kafein ve alkol alımı ile hamilelik gibi durumlarda bu vitamine duyulan ihtiyaç miktarı artar Günümüzde işlenmiş pirinç yenildiği hâlde beriberinin ortaya çıkmamasının sebebi, pirince dışarıdan B1 vitamini ilâvesidir 1940?lardan itibaren pirinç, un, makarna gibi ürünlere B1 vitamini ilâve edilmeye başlanır Yakın bir zamana kadar bilinmeyen B1 vitamininin katkısı ile bugün milyonlarca insan sağlıklı şekilde hayatını devam ettirmektedir

B1 vitamini

Eijkman, önceleri tavşan ve maymunlar üzerinde deneyler yapar; ama bunlardan bir netice alamaz İşlenmiş pirinç verilen tavukların beriberiye yakalandığını keşfeder Bu çalışmalar on yıl sürer Eijkman, tam teşhis edemese de, beriberiye pirinçle beslenmeye bağlı bir şeyin sebep olduğunu bulur ve buna ?beriberi faktörü? der 1906 yılına ait notlarında şöyle der Eijkman: ?Pirinçte protein ve tuzlardan farklı bir şey var Bu madde sağlık için vazgeçilmezdir? Buna bağlı olarak Eijkman, işlenmiş pirincin zehirli olabileceğini bile dile getirir

Eijkman?ın çalışmalarını sürdüren Gerrit, pirincin zehirli olmadığını, ama hayatî öneme sahip bir maddenin pirinçten eksildiğini keşfeder 1906?da Eijkman?ın Nobel?den arkadaşı Frederick Hopkins, bu hayatî maddenin protein, karbonhidrat yağ ve tuzlardan farklı bir şey olduğunu keşfeder ve buna ?aksesuar faktör? der 1912?de kimyacı Casimir bu maddeye ?vitamine? ismini verir Vital (hayatî) ve amine kelimelerinden müteşekkil bu kelime, ?hayatî öneme sahip aminler? demektir Casimir, aslında nicotinic asidi kristalize etmiştir Bulunan madde yanlıştır; ama ?vitamine? ismi kalır 1926?da hakiki B1 vitamini bulunur Bu ilk B vitaminine önceleri ?Aneurin? ismi verilir Fakat araştırmacılar kükürt atomu olmayan eksik bir formülü yayımlarlar 1936?da thiaminin yapısı anlaşılır, formül yenilenir ve lâboratuvarda sentezlenir Bu sefer de isim tartışması çıkar Çünkü beriberi faktörü, antiberiberi, antineuritic vitamin, vitamin B, B1 vitamini gibi birçok isim vardır En son Amerikan Kimya Derneği?nin de katkılarıyla ?thiamine? isminde karar kılınır

Böylece 1880?lerde başlayan araştırmalar, 1936 yılında sona erer 56 yıl süren bu çalışmalar, iki Nobel Mükâfatı getirir, milyonlarca insanın hayatının kurtulmasına vesile olur Burada şu hususu da belirtmek gerekir: Japon doktor Takaki, Eijkman?dan önce, daha az pirinç yiyerek beriberi hastalığından uzak kalınabileceğini bulmuştur; fakat o günkü muhabere imkânları sebebiyle Eijkman?in bundan haberi yoktur O, Java?ya doğru yola çıktığında, Japon donanması da beriberi hastalığına çözüm arıyordu 1880?lerde Japon deniz kuvvetleri baştabibi Takaki, askerlerin öğününde azotlu besinlerin az olduğunu fark eder Pirinçle beslenen askerlerin ilâve olarak sebze, buğday ve balık ile beslenmelerini emreder Altı yıl içinde beriberi vakaları ortadan kalkar 1890?de bu diyet ?Takaki diyeti? ismiyle kanunlaşır
Thiamin

B1 vitamini pirimidin ve thiazol halkalarından yapılmıştır Bu iki halka karbon köprüsüyle bağlanmıştır Thiazoldeki azot +1 yüklüdür, bu azot atomu thiaminin katıldığı kimyevî reaksiyonda elektron kaynağı olarak kullanılır Thiamin molekülündeki atomların kombinasyonu, çok net olarak plânlı bir yaratmayı gösterir Bu iki halkanın bir köprü ile bağlanması, elektron alışverişine, kimya, fizik ve elektrik kanunlarına tam uyumu, akıllara mühendislik hesaplarını getirmekte ve tefekkür ufuklarımızı aydınlatmaktadır Matematik hesaplarına göre böyle muhteşem ve çözülmez bir mekanizmanın tesadüfen oluşma ihtimali imkânsızdır Meselâ, 40 bin atomlu bir proteinin rastgele oluşma ihtimali 10160?ta birdir Matematikte 1050?den sonraki ihtimaller sıfır kabul edilir

Enerji üretimindeki misyon

Yakıtı biten aracın yol alamaması gibi, insan da enerji olmadan hayatını devam ettiremez Vücudumuzda en modern kimya fabrikalarını geride bırakan olağanüstü enerji üretim merkezleri mevcuttur Hücrelerimizde yer alan bu mikro enerji santrallerine mitokondri denir Thiamine, buradaki enerji üretim faaliyetlerinde önemli roller verilmiştir Bu vitamin vesilesiyle kolumuzu kaldırır, topa vurur, göz kapaklarımızı açıp kapatabiliriz

İki tip enzimin koenzimi olacak şekilde yaratılmış olan thiamin, vücudumuzda fosfat bağlanmış hâlde (thiamin pyrofosfat olarak) bulunur Bu işlemlerde vazifelendirilen diğer bir molekül Mg iyonudur

TTP başta glikoz olmak üzere karbonhidrat metabolizmasında önemli roller verilen bu vitamin, enerji üretimine katılır

Sinir sistemindeki misyonu

Biyolojik sistemlerin sağlıklı çalışmasında bütün unsurların gerektiği miktarda, en uygun yerde, tam vaktinde bulunması gerekir Bu açıdan vitaminler de kendi üzerlerine düşen vazifeye uygun olarak hususi bir miktarda gereken yerde, gereken zamanda olmalıdır Hem beyinde, hem de vücuda dağılan sinirlerde bulunan thiamin, sinir hücrelerinin normal vazifelerini aksamadan yapabilmeleri için hayatî öneme sahiptir Thiamin eksikliğinde nörolojik hastalıklar meydana gelir Ancak bütün teknolojik ve ilmî gelişmelere rağmen thiaminin sinir hücre metabolizmasında nasıl bir rol oynadığı henüz tam olarak bilinmiyor Suda çözündüğü için depolanamayan ve her gün alınması gereken thiaminin beyindeki yoğunluğu beslenmedeki değişikliklere rağmen çok fazla değişmez; böylece thiaminin beyindeki yoğunluğu dengede tutulur Eğer bu mükemmel denge olmasaydı, en küçük bir gıda eksikliğinde veya beslenme bozukluğunda bütün beyin ve sinir sistemimiz alt-üst olurdu Beyindeki thiamin miktarı normalin altına düşünce otomatik bir sistem devreye sokulur ve hemen beyne ilâve thiamin gönderilir Diğer bir teoriye göre de thiamin, sinir iletiminde sodium-potasyum kanallarının çalıştırılmasında rol alır

Alkol-B1 vitamini münasebeti

Bazı kişiler sağlıklı bir hayat için, günde bir kadeh şarabın içilmesini tavsiye ederler Hattâ buna ?bilimsel? bazı açıklamalar da getirirler(!) Ama gerçek bilgilerle konuştuğumuz zaman alkolün zararlı olduğu inkâr edilemez Wernicke Korsakoff sendromu, beyin ve adaleleri tutan ciddi ve tehlikeli bir hastalıktır; yürüme problemine, hafıza kaybına ve kişilik değişikliklerine sebep olur Bu sendroma beriberi hastalığının alkoliklerde rastlanan tipidir denebilir Thiamin eksikliğine alkoliklerde fazla rastlanmasının üç sebebi vardır:

1 Alkoliklerin beslenmesi sağlıksız ve yetersizdir

2 Alkol; karbon ve hidrojen bakımından zengindir Bu durum thiamin ihtiyacını artırır

3 Alkol, bağırsaklardaki ATPase enzimini tesirsiz kılar Bu durumda thiamin emilimi zarar görür Hastalığın ağır seyrettiği durumlarda komaya girilebilir Hattâ bu hastalık ölümle de neticelenebilir

Allah?ın gıdalara yerleştirdiği vitaminler, hayatımızı devam ettirmek için olmazsa olmaz fonksiyonlarını haberimiz olmadan yerine getirmektedir Biz onların kıymetini ancak hasta olduğumuzda veya eksikliklerinde anlıyoruz Bu cansız molekülleri bulan bilim adamlarına Nobeller veriliyor, iltifatlar yağdırılıyor Acaba bu sanat harikası eserlerin Sanatkâr?ını ne kadar hatırlıyoruz? Bir vitaminin unsurları teker teker ele alındığında görülecektir ki, ona yerleştirilen hiçbir şey, lüzumsuz ve abes değildir Bununla alâkalı olarak Bediüzzaman Hazretleri şöyle der:

?Sâni?-i Âlem olan şu kâinatın ustası, iş başında olarak Şems ve Kamer?i hangi çekiç ile yerlerine çakıyorsa; aynı çekiç ile, aynı anda zerreleri yerlerine -meselâ zîhayatların gözbebeklerinde- yerleştiriyor Semavatı hangi ölçü ile, hangi mânevî âlet ile tertib edip açıyorsa; aynı anda, aynı tertib ile gözün perdelerini açar, yapar, tanzim eder, yerleştirir Hem Sâni?-i Zülcelâl mânevî kudretin hangi mânevî çekici ile yıldızları göklere çakıyorsa, aynı o mânevî çekiç ile, beşerin sîmasındaki hadsiz alâmet-i farika noktalarını ve zâhirî ve bâtınî duygularını yerlerine nakşediyor?