Pamuk - Pamuk Nedir?

Pamuk nedir? pamuk hangi şartlarda yetiştirilir? Pamuğun işlenme aşaması nasıl gerçekleşir? işte tüm bu soruların yanıtı ve daha fazlası bu içeriğimizde mevcuttur

PAMUK, lifleri için yetiştirilen değerli bir tarım bitkisidir Dokuma sanayisinin en önemli hammaddelerinden biri olan pamuk lifleri, ucuzluğunun yanı sıra kolayca eğirile bilen doğal bir büküme sahip olması, dokun*madan önce özel bir işlem gerektirmemesi, yıkanmaya karşı dayanıklılığı ve yünden daha sağlam olması gibi üstün niteliklerinden ötürü gerek kumaş, gerek öbür dokumaların üreti*minde yaygın olarak kullanılır Her ne kadar günümüzde, naylon, reyon ve polyester gibi yapay lifler dokumacılık alanında önemli bir yer tutuyorsa da, dünyada hâlâ milyonlarca insan geçimini pamuk tarımından ya da pa*mukla ilgili bir işten sağlamaktadır Pamuk çok eskiçağlardan beri bilinen ve yetiştirilen bir bitkidir Bugün Pakistan sınır*ları içinde yer alan, İÖ 3000'den kalma, tarihi Mohencodaro kenti kalıntılarında bükülmüş pamuk iplikleri bulunmuştur İÖ 1500'de yazılmış bir Hindu ilahisinde de pamuktan söz edilir Eski Yunanlı tarihçi ve gezgin Herodot yaklaşık İÖ 450'de yazdığı yapıtlarında Hintli kadınların pamuk liflerini tohumlarından ayırdıktan sonra eğirerek bunlardan tezgâh*larda bez dokuduklarını anlatır Ortaçağa kadar pamuğu tanımayan Avrupalılar pamu*ğu ilk gördüklerinde bunun bir tür yün olduğunu sandılar Afrikalılar ise pamuk tarı*mını ve pamuktan iplik yapımını Hindistan'la ticaret yapan Araplar'dan öğrendiler
İspanyol kâşif Kristof Kolomb 1492'de Batı Hint Adaları'nı keşfettiği zaman adalarda pamuk yetiştiriliyordu Daha sonraları ise Meksika'ya giden Hernán Cortés ve Peru'ya çıkan Francisco Pizarro gibi bazı gezginler de buralarda halkın pamuk ipliğinden bez doku*duklarını gördü

Amerika'nın keşfiyle birlikte Yenidünya'ya gelen Avrupalı göçmenler de kısa bir süre sonra pamuk yetiştirmeye başladılar Giderek artan pamuk üretimine karşılık, liflerin to*humlardan ayrılması işleminin hâlâ elle yapılı*yor olması pamuğun işlenip satılmasını çok yavaşlatıyordu Sonunda, 1793'te Eli Whitney adında bir Amerikalı mühendis "çırçır" denen bir makine geliştirerek pamuk liflerinin elle ayıklanmasına son verdi Bu makinenin üst kısmından, ayıklanacak tohumlu pamuklar doldurulur ve yandaki çıkrık kolu çevrilerek üzerinde sıra sıra met@l dişler bulunan bir ağaç silindir döndürülürdü Bu dişler karşıla*rındaki bir yüzeyde bulunan oluklardan döne*rek geçerken pamuk liflerini de kaparak çeker, bu arada tohumlar oluklardan daha büyük olduğundan üstte kalır, böylece lifler*den ayrılmış olurdu Tek bir kişinin çalıştırdı*ğı bu makineyle 50-60 işçinin elle yapabileceği iş kolayca yapılabiliyordu Whitney'in çırçır makinesi sayesinde pamuk üretiminin hızla artması, elde edilen pamuğu eğirmek ve dokuyabilmek için daha hızlı ve daha nitelikli tezgâhlara gereksinim doğurdu; bu alandaki yenilikler ve buluşlarla pamuklu dokuma sanayisi dünyanın en büyük sanayi dalların*dan biri durumuna geldi Pamuklu dokuma sanayisi 18 yüzyılda İngiltere'de gerçekleşen Sanayi Devrimi'nin öncü sanayi kollarındandı

Günümüzde dünyada pamuk en çok SSCB'de üretilir Onu Çin, ABD, Hindistan, Brezilya ve Pakistan izler Mısır ve Meksika gibi sıcak ülkeler ile Türkiye ve bazı Ortado*ğu ülkeleri de öbür önemli üreticilerdir

Türkiye'de ilk kez 19 yüzyıl başlarında Çukurova bölgesinde ilkel yöntemlerle başla*yan pamuk üretimi 1833'te Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın oğlu İbrahim Paşa' nın Çukurova yöresini ele geçirmesiyle geliş*meye başladı 1864'te Fransızlar'ca kurulan ilk çırçır fabrikasını İngilizler'in Adana, Mer*sin ve Tarsus'ta kurdukları öbür fabrikalar izledi ve daha sonra başka pamuk işleme tesisleri kuruldu Bunun doğal sonucu olarak gittikçe artan pamuk ekim alanları 1920'lerin sonunda yaklaşık 100 bin hektara ulaştı Toplam pamuk ekim alanlarının yaklaşık 600 bin hektarı bulduğu günümüz Türkiye'sinde bu alanların yüzde 57'si Akdeniz, yüzde 36'sı Ege, yüzde 4'ü ise Güneydoğu Anadolu bölgelerine dağılmıştır Akdeniz Bölgesi'nde Adana, İçel, Hatay, Antalya, Kahramanma*raş ve Gaziantep; Ege Bölgesi'nde İzmir, Aydın, Manisa ve Muğla; Güneydoğu Ana*dolu Bölgesi'nde Diyarbakır, Şanlıurfa, Mar*din ve Adıyaman pamuk tarımının en yaygın olduğu yörelerdir Türkiye'de toplam saf pa*muk üretimi 500 bin ton dolayındadır

Pamuğun Özellikleri, Ekimi ve İşlenmesi

Pamuğun, ebegümecigiller familyasının Gossypium cinsinde yer alan birçok türü vardır Anayurdu Güney Afrika, Endonezya ve And Dağları olan bu türlerin yabanilerinin, yani doğada kendiliğinden yetişenlerinin çokyıllık olmasına karşılık, tarımı yapılanlar biryıllık bitkilerdir Yetiştirilen çeşide, toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak boylan 1-2 metre arasında değişir Pamuk bitkilerinin asma yaprağı gibi dilimli yaprakları ve beyaz, sarı ya da morumsu pembe iri çiçekleri vardır Bazı türlerde taçyaprakların dibi mor lekeli*dir Taçyapraklar döküldükten sonra gelişme*ye başlayan pamuk meyveleri birkaç sert kapakçığın bitişerek kapanmasından oluşan bir kılıf biçimindedir "Koza" denen bu mey*velerin içinde üzeri sanmsı beyaz liflerle kaplı tohumlar (çiğit) bulunur Koza olgunlaşıp çatladığında içindeki lif yığını ortaya çıkar Bu yüzden de, kozaların hepsinin birden çatladığı dönemlerde pamuk tarlaları karşı*dan kar yığınlarını andırır Bu tohumlu lif yumaklarına "kütlü" denir

Pamuk ekimi zaman açısından çeşitli bölge*lere göre değişiklik gösterirse de, genellikle ortalama sıcaklığın 15°C olduğu mart-nisan aylarında yapılır Ekildiğinde az ama sık yağışlı bir dönem gerekir Buna karşılık hasat döneminde kesinlikle yağış istenmez Çünkü yağmurlarla ıslanan ürün kirlenip lekelenir
Pamuk ekildikten bir süre sonra, yani pamuk bitkileri yeni gelişmeye başlarken birbirine yakın olanlar sökülerek seyreltilir, böylece geride kalanların topraktan yeterince besin alarak daha iyi gelişmesi sağlanır Ayrı*ca, tarla yabancı otlardan arındırılır, hastalık ve zararlı böceklere karşı ilaçlama yapılır Pamukta büyük zararlara yol açan böceklerin başında pamuk hortumluböceği ve pamuk yaprakkurdu gelir
Genellikle yaz sonuna ya da sonbahara rastlayan pamuk hasadı elle ya da makinelerle yapılır Örneğin, ülkemizde pamuk hasadında makine kullanılmaz, onun yerine insan gü*cünden yararlanılır Oldukça özen ve dikkat gerektiren hasat işlemi sırasında, kütlüler yaprak, çöp, koza kabuğu gibi bitki artıkları ile karıştırılmadan toplanır ve henüz olgunlaş*mamış kozalar daha sonra toplanmak üzere örselenmeden bırakılır

Toplanan pamuklar taşıtlara yüklenip ya*kındaki çırçır fabrikalarına taşınır Burada makinelerin yardımıyla çırçırlanarak tohum*lardan ayrılan lifler temizlenip kurutulduktan sonra preslerde sıkıştırılarak, yaklaşık 220 kilogramlık büyük balyalar haline getirilir ve satışa sunulur İplik fabrikalarında balyalar açılır, pamuk lifleri temizlenip kabartılarak eğirilir ve ipliğe dönüştürülür
II Dünya Savaşı'na kadar pamuklu doku*ma üretiminde dünyada ilk sırayı olan İngilte*re günümüzde yerini Japonya'ya bırakmıştır Tayvan ve Hong Kong gibi öbür bazı Uzakdo*ğu ülkelerinde de pamuklu dokuma sanayisi çok hızlı bir gelişme göstermiştir ABD, Almanya Federal Cumhuriyeti, SSCB, Fran*sa, Hollanda ve Hindistan ise öbür önemli üreticilerdir

Ülkemizde ise, cumhuriyetin ilk yıllarında nerdeyse tek ve en önemli kuruluşlardan biri olan Milli Mensucat Fabrikası'nı daha sonra Sümerbank'ın kurduğu dokuma fabrikaları izledi Günümüzde, özel ya da devlet tarafın*dan işletilen çok sayıdaki pamuklu dokuma fabrikası, başta Akdeniz Bölgesi olmak üzere Ege, Marmara ve İç Anadolu bölgelerinde toplanmıştır

Pamuklu dokumalar tezgâhtan çıkmış ham haliyle de değerlendirilmekle birlikte, daha çok, beyazlığını lekeleyen katışkıları gider*mek için ağartılarak ya da çeşitli boyama işlemlerinden geçirilip renkli dokumalar hali*ne dönüştürülerek kullanılır Pamuk ya eğiril-meden önce, yani lif halindeyken ya eğirilip ipliğe dönüştürüldükten sonra ya da dokun*duktan sonra boyanır Ayrıca, düz kumaş üzerine çok renkli desenler basılarak "basma" tipi kumaşlar elde edilir Genellikle, kırışma*ması ya da parlak bir görünüm kazanması için pamuklu dokumalara yapay lifler de katılır

Pamuk yalnızca dokumacılıkta değil başka pek çok alanda da kullanılan değerli bir sanayi bitkisidir İplik yapımına elverişli uzun lifler ayrıldıktan sonra tohumların üzerinde çok kısa lifler kalır Bu kalıntılar özel makine*lerle temizlenerek "linter pamuğu" adıyla satışa sunulur Linter pamuğu koltuk, yatak, yorgan ve yastık dolgusu olarak kullanıldığı gibi, aynı zamanda değerli bir selüloz kayna*ğıdır Yapay ipek (reyon), selofan, patlayıcı madde, cila ve plastik üretiminde selüloz kullanılır

Pamuk tohumlarından ise yağ çıkarılır Bu yağ temizlenip kokusu giderildikten sonra ya sıvı halde ya da margarine dönüştürülerek yemeklik yağ olarak kullanılır Ayrıca mum, sabun ve yer muşambası üretiminde yararla*nılır Tohumların yağı alındıktan sonra geriye kalan proteince zengin küspe ise hayvan yemi ya da gübre olarak değerlendirilir