Yanardağ Nasıl Oluşur?

yanardağlarla ilgili bilgi - yanardağlar nasıl oluşmuştur - yanardağlar nasıl meydana gelir - yanardağların oluşum şekli - yanardağların oluşum şekilleri - yanardağların olumlu etkileri

Dünya'nın iç kesimlerindeki erimiş kayaçların yüzeye çıktığı yere yanardağ ya da volkan denir Bu tür yerler, her zaman olmasa da genellikle dağ biçimindedir Henüz yüzeye ulaşmamış erimiş kayaçlara magma, dışarı akanlara ise lav denir Magma yukarı doğru yükselirken açtığı bir bacadan yada yerkabuğu parçalarının arasındaki yarıklar*dan dışarı çıkar Lavların sıcaklığı 1200°C dolayındadır Yanardağlarda, özellikle de ilk oluşum evrelerinde sık sık lav patlamaları olur Patlama sonucunda lavlar parçalar ha*linde çevreye saçılır Bu parçalar ince toz yada küllerden, "yanardağ bombası" denen büyük bloklara kadar değişen çeşitli biçim ve büyüklüklerde olabilir Birçok patlamaya, lavın yüzeye çıkmadan önce deniz suyu ya da bir yeraltı suyuyla temas etmesi neden olur Lavın içinde çözünmüş halde bulunan kızgın buharların ve karbon dioksit gazının neden olduğu öteki patlamalar ise son derece tehli*kelidir Çok değişik biçim ve kıvamda lav vardır; bazıları ince ve akışkan, bazıları ise ağdalı ve yapışkandır İnce ve akışkan lavların en sık rastlanan türü, soğuyup sertleştiğinde ağır ve siyah bir kayaç haline gelen bazalt'tu Ağdalı ve yapışkan lavların en çok görülen türü ise, gerçekte erimiş granitten başka bir şey olma*yan, çok açık kahverengi riyolit'tir Akışkan bazalt lavı 600 metreye kadarı yükselebilen fıskiyeler halinde püskürür Sonra da yamaç*lardan aşağı akarak geniş bir çevreye yayılır ABD'nin kuzeybatı kesimlerinde ve Hindis*tan'ın Dekkan Yaylası'nda, lav akıntılarının üst üste birikmesiyle oluşmuş çok kalın bazalt katmanları görülür Kuzey İrlanda'nın Devler Yolu adıyla anılan kesiminde görülen lav akıntısı oluşumları da son derece ilginçtir

Yanardağlarda lav püskürmelerinden önce çoğunlukla patlamalar olur ve dışarı büyük miktarlarda kül ve cüruf fışkırır Koni biçi*mindeki bir yanardağın gövdesi, üst üste binmiş kül ve lav katmanlarından oluşur Lavlar ve küller koninin tepesindeki krater boşluğundan dışarı püskürür Birikintiler ar*tıp koni iyice büyüdüğünde lavlar ana koninin yamaçlarında yer alan daha küçük konilerden püskürebilir
Yapışkan riyolit lavları ise fazlaca akışkan olmadığından yanardağ krateri çevresinde kubbe biçiminde kütleler oluşturur Bunlar çok tehlikelidir Gazlı riyolit lavı bu kubbele*rin tabanından, sıkıştırılmış bir kabarcık gibi yanlara doğru patlar Bunun sonucunda, nuée ardente yada "kızgın bulut" olarak adlandırı*lan yakıcı bir gaz kütlesi püskürür Havada asıltı halinde duran akkor sıcaklığındaki sayı*sız tanecikten oluşan lav, yoluna çıkan her şeyi yok ederek hızla yamaçtan aşağı iner Bu arada püsküren ince küllerin oluşturduğu büyük bulutlar da çevreye yayılır Yanardağlar normal olarak kısa bir süre püskürür, sonra uzun bir süre sessiz kalır Sessizlik dönemlerinde lavlar kraterde bir lav gölü halinde kaban kaynayabilir yada katılaşabilir Katılaşma, yanardağ etkinliğinin ar*tık son bulduğu, yani yanardağın söndüğü anlamına gelebilir Ama çoğunlukla yanardağ hâlâ etkindir ve bir sonraki püskürmesi bir patlama biçiminde olur Çünkü, yanardağın boğazındaki katılaşmış lavın oluşturduğu tı*kaç ancak büyük bir gaz basıncıyla patlatı*lıp atılabilir Birçok yanardağ iki püskür*me arasında kalan dönemlerde "tüter"; çıkan duman, alttaki lavdan kaçan kızgın buharlardır

Dünya maddesinde açıklandığı gibi, yerkabuğu "okyanus kabuğu" ile "kıta kabuğu" olmak üzere iki aynı bölümden oluşur ve bunların her ikisinin de altında manto katmam bulunur Mantodaki erimiş kayaçlar sıkışıp okyanus ortası sırtlardan dışarı akar ve böyle*ce sürekli olarak yeni okyanus kabuğu oluşur Okyanus ortası sırtlarda ve okyanus çukurlarında birçok yanardağ yer alır Bu okyanus yanardağlarının en yüksekleri, Hawaii Adaları ve İzlanda gibi adalar biçiminde suyun üstüne çıkmıştır Okyanus yanardağlarındaki lavlar hemen hemen tümüyle bazalttır Okya*nus kabuğu Büyük Okyanus'u çevreleyen kıyılarda ve Hint Okyanusu'nun kuzeydoğu*sunda, derin okyanus çukurlarında yeniden Dünya'nın iç kesimlerine doğru yönelir Bu*ralarda, okyanus kabuğunun dibe dalan okya*nus levhasının üstünde bir yanardağlar zinciri oluşur Bu tür yanardağ zincirleri, Büyük Okyanus'un kuzeyindeki Aleut Adaları gibi bir adalar dizisi yada kıtaların kenan boyun*ca uzanan, Güney Amerika Andlan gibi bir sıradağ oluşturabilir Batan okyanus kabuğu üzerindeki yanardağlarda, özellikle de kıta kenarında yer alan yanardağlarda lav püskür*meleri genellikle patlamalı biçimde gerçekle*şir Son dönemlerde oluşan Krakatoa, Katmai ve Pelee püskürmeleri bu türdendi