Kırgızların Kökeni Meselesi - Kırgız Meselesi

Güney Sibirya Kazakistan Moğolistan ve Çin’in eski gerçekleriyle ilgili olduğu için Orta Asya etnik tarihinin en tartışmalı ve çetrefil meselelerinden birisi Kırgızların kökeni konusudur Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle kullanılacak terminolojinin belirlenmesi gerekir Biz burada eski Orta Asya Kırgızlarının resmi adı “Kırgız”ı kullanacağız “Eski Kırgızlar” terimiyle ise 840 yılında Kırgız Hakanlığı adıyla bilinen devleti kuran ve Minusin çanağı ile Sayanlarda yaşayan halkı kastetmiş olacağız

Kırgızların kökeni meselesi birkaç yüzyıldır bilim adamlarının kafasını ağrıtmıştır ama bugüne kadar bu Kırgızların kim oldukları vahit bir etnik topluluk olarak ne zaman şekillendikleri şimdiki vatanları Kırgızistan topraklarına ne zaman yerleştikleri hususunda bir görüş birliği sağlanabilmiş değil

Eski çağlarda Sibirya’da Yenisey sahillerinde yaşayan “Kırgız” halkının tanımlanması ve bugünkü Kırgızların zati isimleri olan “Kırgız”la kıyaslanması daha yolun başındayken araştırmanın vektörünü belirlemektedir

Bugünkü Kırgızların “Yenisey Kırgızları”yla yakın bağları olduğunu ileri süren ilk araştırmacılardan birisi Rus asıllı Sibirya tarihi uzmanı Prof F Miller’dir Ondan bir süre sonra ise İ E Fişer bugünkü Kırgızların Cungarlar tarafından Yenisey civarından şimdiki Kırgızistan’a XVII Yüzyılda getirildiğini ileri sürmüştürFişer’in bu görüşü Yu Klaprot ve A İ Levşin tarafından da paylaşılmıştır Günümüzde Kırgız tarihiyle uğraşanların tamamı haklı olarak bu görüşün doğru olmadığını belirtmektedir Çünkü Kırgızların Tanrı Dağları’na geçişlerinin XVII Yüzyılın başlarından çok daha önce gerçekleştiği XVII Yüzyılda yalnızca Yenisey Kırgızlarının Cungarlar tarafından getirildikleri hususunda pek çok delil vardır

Konunun önde gelen uzmanlarının yanı sıra Güney Sibirya ve Orta Asya halklarının çoğunun yerli halk olduğu görüşüyle dikkat çeken Rus Sinolog N Ya Biçurin Kırgızların çok eskiden beri Tanrı Dağları’nda ve Doğu Türkistan’da yaşadıklarını kaydetmektedir Kırgızların Usun adıyla bilindiklerini ileri süren N A Aristov da onların kökeni hususunda bu görüşü paylaşmaktadır Aristov şöyle diyor: “Kanaatimce Kırgızların Usunlar olması pek muhtemeldir ve onların halk adı Kırgız Usun adı ise siyasi bir terimdi ve ya bir oymağın veya Kırgızlar M Ö III Yüzyıldan daha evvel Tanrı Dağları’nın batı kesimlerine yönelmeden önce kurdukları kabile ittifakının adıydı6 Kırgız tarihçisi Belek Soltonoyev de XX Yüzyıl başlarında aynı sonuca ulaşmıştır Ona göre Yenisey Kırgızları Usunlardı ve M Ö III Yüzyıldan başlayarak Çingis-han zamanına kadar kademeli olarak Tanrı Dağları’na muhaceret ettiler

Rus tarihçi ve etnologu V V Radloff etnogenez açısından Kırgızların Moğol yayılması döneminde ilk yaşadıkları topraklardan III Yüzyılda güneyde Sayan dağlarından Tanrı Dağları ve Yukarı Yenisey tarafına ve yine Sayanların kuzeyine itildiklerini kaydetmektedir XX Yüzyılın meşhur Kazak bilim adamlarından Ç Velihanov da Sibirya Kırgızlarının Moğollardan önce veya onlar vaktinde Orta Asya’ya muhaceret ettiklerini kaydederek Radloff’un görüşüne destek vermektedir Rus bilim adamlarından G Y Grumm-Grjimaylo Kırgızların Sibirya’dan Tanrı Dağları’na muhaceretini XIII Yüzyılda Büyük Moğol ulusunun oluşum sürecine sokmaktadır Ona göre Kırgızların ilk yerleştikleri yer Baykal açıklarındaki Bargucin-Tokum bölgesiydi: “Bürütlerin (Kırgızların – R A) Barga Bargucin-tokum denilen yerde Buryat [Büret]larla hiçbir şekilde komşu olmadıkları artık kesin Kırgızlar gibi Oyratlar da Bargaların komşularıydılar Oyratlar yeterli etnolojik mesnet olmadan Tanrı Dağları’nda yaşayan Kırgızlara Bürüt adını vermezlerdi Çünkü Barga Kırgızlarda kalabalık bir boyun adıydı” Ç Velihanov’un görüşü O Karayev ve M Kojabekov isimli Kırgız bilim adamlarınca da desteklenmişti Bu iki bilim adamına göre Kırgızlar IX-XIII Yüzyıllarda Tanrı Dağları’nda etno-kültürel ve siyasi süreçlere katılmışlardır Kırgızların sözü edilen yüzyıllarda Tanrı Dağları’na muhaceret ettikleri görüşü Ç D Turdaliyeva tarafından da desteklenmiştir Tarihçi T K Koroyev ise Kırgızları Han hanedanı döneminde Boro-Hoto sıradağlarının bulunduğu bölgeye yerleştiren L A Borovkov’un görüşünden hareketle bu halkın eskiden beri Tanrı Dağları’nın doğusunda yaşadıdığını bilâhare Yenisey’e göç ettiğini daha sonra da ana grupların tekrar Tanrı Dağları’na döndüklerini ileri sürmektedir Koroyev “Kırgız” etnik adını taşıyan ana kütlenin XIII Yüzyıldaki Türk-Moğol göçü sırasındaki büyük üçüncü dalga sonucunda Tengir-Too (Tanrı Dağları)nda göründüklerini kaydetmektedir