Asyada Sovyet Sömürgeciliği

I ORTA ASYA

Orta Asya, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Kırgız Bozkırları ve Altay Dağları, doğuda Moğolistan ve Doğu Türkistan (Sincan) Özerk Bölgesi’nin batısı ve güneyde ise Tibet Platosu, Karakurum-Hindikuş-Kopet Dağları ile sınırlanmış olarak Asya Kıtası’nın orta kesminde yer alır Orta Asya adından da anlaşılacağı gibi anakara Asya'nın merkezinde yer alır Bu bölge, bir çok halkının Türk kökenli olmasından dolayı eski zamanlarda Türk toprakları anlamına gelen “Türkistan” olarak bilinirdi

II TÜRKİSTAN’IN RUSLAR TARAFINDAN ELE GEÇİRİLİŞİ

Ruslar’ın Türkistan ile ilgilenmeleri XIX yüzyıldan çok daha öncesine gitmektedir Ruslar üç yüzyıla yakın Altın Orda Devleti’nin hakimiyeti altında yaşamışlardır Bu devletin 1480 yılında tamamen parçalanması ile öncelikle istiklallerine kavuşmuşlar ve sonra da Altın Orda’dan sonra kurulmuş olan hanlıkları bir bir yenerek, Orta Asya’ya doğru ilerlemeye başlamışlardır Ruslar, ilk büyük başarılarını 1552 yılında, Kazan Hanlığı’nı işgal ederek göstermişlerdir Bu başarı Ruslar’a Asya’nın kapılarını açmıştır Bu başarının ardından Hazar Denizi’ne kadar olan tüm İtil Vadisi Ruslar’ın hakimiyeti altına girmiştir 1556 yılında Astarhan’ı işgal ederek Orta Asya Müslümanları ile Osmanlı Devleti arasındaki bağlantıyı kesmişlerdir Bu işgalin neticesi bu bölgede daha rahat hareket olanağı bulmuşlardır

Bu sıralarda, Kossakların Rus hakimiyetine alınması ile Ruslar, Türkistan’ı kuzeyden tehdit eder bi duruma geldiler Ruslar bundan sonra ülkelerini işgal edecekleri Kazaklar’ın, Tatarlar’ın ve Başkurtlar’ın durumunu öğrenmek için bir dizi keşif hareketi yapmışlardır Bu keşif hareketleri sırasında gördükleri iki şey vardı; ilki bu insanlar zamanına göre çok ilkel denebilecek silahlar kullanmaktaydılar ve ikincisi ise aralarında bir birlik bulunmamaktaydı

Bundan sonra Ruslar çeşitli savaş bahaneleri üreterek önce Tatarlar’ın sonra da Başkurtlar’ın topraklarını işgal ettiler Başkurtlar’ın topraklarının işgalinden sonra ise sıra Kazak topraklarına gelmişti Zamanla birlikte hareket etmeye çalışan bu Türkler arasında Rus politikaları etkili olmaya başladı ve onların birlikte hareket etmelerini engelledi Bu politika tahmin edilebileceği gibi: pek çok kere çeşitli zamanlarda ve çeşitli devletler tarafından Türkler’e karşı uygulanmış olan “Böl ve Yönet” politikası idi Bu politika sonucu birlik dağılmıştı Hatta birbirine düşen bu gruplardan bazıları yardım için Ruslar’a başvurmuşlardı Bundan kısa bir süre sonra da Tatarlar ve Başkurtlar Rus hakimiyetine girmişlerdi Rus hakimiyetinden kısa bir süre sonra da bu bölgeler Rus göçmenlerinin akınına uğramaktaydı Türkler’in bunlara karşı isyan etmedikleri sanılmamalı, fakat bu isyanlar Ruslar tarafından sert bir şekilde bastırılıyordu

Türkistan’ın işgal edilmesi politikaları daha Çar Deli Petro (salt 1682-1725) vaktinde uygulanmaya başlanmıştır Bozkırı ve bu bölgenin haklarını iyi tanıyan iki kişi bu konuda Petro’ya yardım etmekteydiler Bunlardan biri XVII yüzyılda Urallarda Petro tarafından kurulmuş olan endüstiri tesislerinin başında olan Devlet Konseyi Üyesi İvan Kirillov, bir diğeri ise Ruslar’ın hizmetine giren Ufalı Başkurt Prensi Aleksey İvanoviç Tevkelev (Kutlu Mehmed Tevkelev) idi Petro, 1711 yılında Prut Savaşı’nda Osmanlı Devleti karşısında yenilince, artık Orta Asya yönüne doğru ilerlemeyi hedeflemiştir Gönderdiği ordular yenilince, 1723 yılında, Tevkelev’e şu emri veriyordu: “Her ne kadar Kazaklar ile Kırgızlara güvenmek mümkün değilse de, onların memleketini mutlaka himayemiz altına sokmak zorundayız Zira, Kazak ve Kırgız bozkırları, bütün Asya’ya açılan en önemli kapılardır” demektedir

Daha sonra Ruslar Kazakistan’ın bölünmüş durumundan istifade ederek, Küçük Orda Hanı Ebu’l-Hayr ikna edip 1734-1735 yıllarında, Or ile Ural nehirlerinin birleştikleri yerde bir tahkim elde etmeyi başardılar Tabii ki bu konuda Tevkelev ve Kirillov’un büyük katkısı olmuştu Bu kalenin inşası çok önemli bir olaydır Böylece, Ruslar Kazakistan ve Türkistan’ı işgal etmek için çok önemli bir bölgede bir tahkim kurmuş oldular Artık bölgeye yapılacak olan tüm harekatlar bu merkezden yönlendirilecek idi Bir dizi olay sonunda 1734 yılında, Küçük Orda Rus hakimiyeti altına girmiştir Bunu da 1740-1742 yılları arasında Orta Orda’nın, 1847 yılında da Büyük Orda’nın Rus hakimiyeti altına alınması takip etmiştir Bu bölgelerin hakimiyet altına alınması neticesi Ruslar 1854 yılında, Almata Nehri üzerinde Vernoye adında bir tahkim kurdular Bu tahkim onların Yedisu Bölgesinde hakimiyet kurmalarını sağladı 1867 yılında burada bir Rus idaresi kurularak ‘Yedisu (Semireçye) Eyaleti’ adını verildi Sonuç olarak XIX yüzyılın ortalarında Issık Göl’den Sir-Derya’ya kadar olan bölge Rus hakimiyeti altına girmiş oldu Artık Ruslar bundan sonra Türkistan’ın içlerine doğru ilerleyeceklerdi

Türkistan Hanlıkları Ruslar tarafından 30 yıl gibi kısa sürede işgal etmişlerdir Bunun bu kadar hızlı olmasının sebeblerinden biri Türkistan’ın güney kısmları ile İngilizler’in alakadar olması idi İngilizler 1838 yılında Pamir’e kadar ilerleyip, 1839 yılında da Kandahar ve Kabil şehirlerini işgal etmişlerdi İngilizler’in Türkistan’a yaklaşmaları üzerine 1839 yılında Ruslar da Hive’yi ele geçirmek için bir hamlede bulundular Fakat başarılı olamadılar Ruslar 1847 yılında Sir-Derya’nın aşağı kısmında Raim’e bir tahkim kurdular Bundan sonra bölge ile Ruslar’ın ilişkileri oldukça gerildi

Ruslar’ın Türkistan’a doğru olan ilerleyişlerine asıl engel ise; Hokand Hanlığı’na ait olan Akmescit Kalesi idi Bu kale Sir-Derya boyundaydı ve Yakub Bey tarafından korunmaktaydı Fakat bu kale de 1853 yılında düştü Artık Sovyetler’in bölgeye ilerleyişinde yeni bir dönem açılmaktaydı Ruslar bundan sonra Türkistan Hanlıkları’nı işgal için hazırlıklar yapmağa başladılar