Türk Ekonomisinin İlk Yazılı Belgeleri

ORTA ASYA’DA TÜRK EKONOMİSİ DÜŞÜNCESİNİN
İLK YAZILI BELGELERİ

Göktürklerin 730-735 yıllarında Ötüken yakınlarına yerleştikleri Orhun Kitabeleri Göktürk tarihinin şimdilik en eski yazılarıdır 1893’de okunabilen Orhun alfabesi ve kitabeler Türkoloji biliminin en önemli anahtarı olmuşlardır
Orhun anıtlarında Göktürk İmparatoru Bilge Kağan Türk milletine tarihte ilk defa olarak Türkçe yazılı bir metinle seslenmek ve Göktürk ulusunu “milli ekonomi” düşüncesiyle “tutumlu” olmaya “Çinlilerin altın gümüş ipek ve hediyelerine kapılmamaya” “tatlı sözlerine kanıp” iktisadi bağımsızlığı kaybetmemeye çağırmakta ve Türk toplumunu uyarmaktadır

“Türk ülkesinin bilgelikle tutumla güzel törelerle idare edildiği zaman milletin mutlu ve zengin olduğunu Türk işgalinde olan milletlerin bile rahatça ve refaha kavuştuklarını” kaydeden Bilge Kağan “Kötü İdare” ve “Çin hileleri” yüzünden Türk milletinin zengin ülkelerini kaybettiğini ifade etmektedir ki bu (kötü idare) nin ekonomik “tutumsuzluk” ve “Çin hilesi” nin de “Çin iktisadi emperyalizmi” “hediye tatlı söz altın-gümüş ipek” gibi lüks-taktiği altındaki sömürgecilik tuzakları olduğu anlaşılmaktadır

Bilge Kağan devlet başkanı olarak çalışıp didindiğini ve “yoksul milleti zengin ettiğini” belirtiyor milli zenginliğin önemini belki tarihte ilk defa bir imparator olarak yazılı bir belge ile milletine ve milletin gelecek kuşaklarına duyuruyor

Bilge Kağan’ın Orhun kitabeleriyle Türk milletine armağan ettiği bu “uyarmalar” Türk tarihinin ilk milliyetçilik şuuru olayı değildir Daha evvel MÖ birinci yüzyılda Hun İmparatoru Çiçi Yabgu Çin kaynaklarında kayıtlı bir nutukta “atalarından miras olarak sadece ülaaai ve imparatorluğu değil hürriyet ve bağımsızlık ülküsünü de aldığını” söylemiştir Sözü geçen Çin kaynaklarını inceleyen Alman Bilgini Hirth: “Dünya tarihinde milliyetçilik şuurunu ve bağımsızlık ülküsünü politikaya temel yapan ilk devlet adamının Çiçi Yabgu olduğunu” kaydediyor

Bu milli şuur ve devlet idaresinde ekonomik sosyal politik milliyetçilik ilkelerine önem veren yazılı esereler arasında Orhun kitabelerinden sonra Karahanlılar devrinde büyük Türk bilgini Kaşgarlı Mahmut’un “Divan-ı Lügat-it-Türk”ü ve gene Karahanlılar vezirlerinden Has Hâcip Yusuf’un “Kutadgu-Bilig”i ilginç belgelerdir

Bunlardan Kutadgu-Bilik ve Divan-ı Lügati-t-Türk eski Türklerin devlet yapısından yaşama tarzlarından ekonomik sosyal hayatından misaller vermektedirler Kutadgu – Bilig’te “halkın refahı ve zenginliği için âdilane kanunlar yapılması gerektiği” yolunda adalet ilkeleriyle öğütler bir siyasetnâme üslûbu içinde devlet adamlarının istifadesine sunulmuştur

Karahanlılar’a yani bu eserlerin kaleme alındığı çağlara ulaşmadan önce Göktürkler’in ekonomik sosyal duyumlarına ait bilgileri Çin kaynaklarından alıyoruz Bu kaynaklar tetkik edildikçe bilgilerimizin artacağı ve Orhun kitabelerinden öncesine ait Türkçe metinlere de rastlanacağı şüphesizdir

İncelenmiş Çin kaynaklarından bugün bilgilerimiz arasına karışan hususlar arasında Göktürkler’in ve daha önceki atalarımızın devlet teşkilâtında büyük rütbe taşıyan memurlardan birinin de maliye işlerine bakan “Tudun” olduğu yolunda kayıtlar bulunmaktadır ki vergi ticaret sanayi ve tarım gibi ekonomik kurumların tanziminde gözetilen sistemin hukuki bir sonucudur

Nitekim bu ciddi başlangıç Uygurlar ve daha sonra ki Türk topluluklarında bir gelişme zemini ve sistemli ekonomik ve mali gelişmenin hareket noktası olmuştur