İç Ayaklanmalar Ve Bunlara Karşi Alinan Tedbirler

İÇ AYAKLANMALAR VE BUNLARA KARŞI
ALINAN TEDBİRLER

Ulusal Kurtuluş Savaşı boyunca Anadolu’ nun çeşitli yerlerinde birçok ayaklanmalar çıkmıştır Bu isyan hareketlerini ikiye ayırmak gerekir Bunların bir bölümü Türk topraklarını parçalayarak ya yeni bir devlet kurmaya ya da önce bir devlet olarak ortaya çıkıp daha sonra başka bir devletin egemenliğini benimsemeye yönelik amaçlarla diğer bölümü ise saltanat ve hilafete geleneksel ve dinsel bakımdan bağlı olanlarca çıkarılmış isyan hareketleridir
İsyancılarda ortak olan ve halkı isyana sürükleyen kanı ulusal mücadeleyi başlatan yöneten ve sürdüren kişilerin hilafete şeriata saltanata karşı gelen kişiler olduğuydu Ulusal bilincin gelişmediği toplumlarda en etkin bağlayıcı öğenin din olduğu göz önüne alınırsa isyancıların tavır ve davranışları daha da kolayca anlaşılır İsyanı yönlendirenler uzun savaş yıllarının yarattığı yoksulluktan halkın eğitim düzeyinin düşüklüğünden yaşam koşullarının güçlüğünden halkın dinine ve geleneklerine bağlılığından yararlanmaya çalışmışlardır
Anadolu’ da oluşan Kuvayı Milliye’ nin varlığını sürdürmek için halktan aldığı paraları soygunculuk olarak niteleyen Mustafa Kemal ve arkadaşlarını bolşevik ittihatçı asi olarak tanıtan Yunan ordusunu hilafet ordusu olarak gösteren Osmanlı yönetiminin temel amacı; kendi otoritesine alternatif olarak ortaya çıkan ulusal uyanışı önlemekti Bunun için her türlü yola başvurmaktan çekinmemiştir İsyanı yönlendirenlere etkin görev yapanlara rütbe para vererek onları ödüllendirmişler işgalci güçlerle işbirliği yapmışlardır
Düşmana karşı durabilmek için cephe gerisinin güvencede olmasını zorunlu gören Atatürk öncelikle iç isyanların bastırılmasına ülkede iç güvenliğin sağlanmasına son derece önem vermiştir
Bu konuda sert önlemler almıştır Bir yandan vatana ihanet yasası çıkarılırken öbür yandan da iç isyanları bastırmada kullanılmak üzere Seyyar Jandarma Müfrezeleri adı altında örgüt oluşturulmuş halkın milli mücadelenin yanında yer almasını sağlamak için propaganda harekatına büyük bir önem vermiştir Anadolu’ daki müftülere ulusal eylemin şeriata aykırı olmadığını belirten bir fetva yayınlatılmıştır
Alınan önlemler kısa sürede sonuçlarını vermiş daha fazla kanın akıtılması önlenmiş ve isyanlar bastırılmıştır

1) Şeyh Eşref Ayaklanması
( 26 Ekim - 24 Aralık 1919 )
Bayburt’ un Hart bucağında kendisini şeriat sahibi ve beklenen mehdi diye çevresine ve köylülere tanıtan sahte peygamber Şeyh Eşref’ in çıkardığı çirkin bir gericilik olayıdır Şeyh’in çalışmalarının 1908’ lere dayandığı anlaşılmaktadır Etkisi Bayburt Sürmene ve Erzurum dolaylarına kadar yayılmıştır
24 Aralık’ ta tenkil müfrezesi Hart önüne geldi ve aynı gün bucağı kuşattı Şeyh ve müridleri müfrezeye şiddetle karşı koymaya ve saldırmaya başladılar Yapılan çarpışmalar ertesi gün öğleye kadar sürdü Bir top mermisinin isebet etmesi sonucu Şeyh Eşref ile oğulları ailesi ve yanında bulunan beş müridi bir anda havaya uçuruldu
Bu olay diğer müritlerin inanç ve morallerini tümden yıkmış daha fazla direnmelerine imkan bırakmamıştır ve teslim olmak zorunda kalmışlardır

2) Ali Batı Ayaklanması
( 11 Mayıs – 18 Haziran 1919 )
Bu ayaklanma Güney Doğuda İngilizlerin teşviki parası ve bölgede bir Kürdistan kurma propagandasının yapılmasıyla meydana çıkmıştır
Ayaklanma Midyat – Nusaybin – Ömerkan çevresinde cereyan etmiştir Ayaklanmanın başlangıç tarihi Anadolu’ nun Mondros Mütarekesi’ nden sonra en hassas zamanına rastlamaktadır Midyat güneyindeki aşiretlerden birinin başı olan Ali Batı bu nazik zamandan ve karışıklıklardan yararlanarak Cizre – Nusaybin – Savur ve Mardin bölgesine hakim olmak istiyordu Bu amaçla 11 Mayıs 1919 günü bir kaç yüz atlı ile Nusaybin’ e geldi
İsyan haberini alan Mardin 5 Tümen Kumandanlığı 3 Tabur Kumandanı Yüzbaşı Yusuf Ziya’ yı Nusaybin’ e gönderdi Yusuf Ziya’nın müfrezesi Karakurt Köyü yakınlarında Ali Batı’ nın askerleri ile çatışmay tutuştu ve kaçan Ali Batı’ yı saklandığı Medah denilen yerde kıstırarak iki saat süren çarpışma sonunda ölü olarak ele geçirdi
Bu sonçtan sonra Güney Doğu bölgesinde asayiş normale döndü ve halk huzura kavuştu Milli kuvvetler duruma hakim oldular ve İngilizlerin bölge üzerinde oynamak istedikleri oyunun fiili kısmı söndürülmüş oldu

3) Haçin Ayaklanması
( 13 Temmuz – 15 Ekim 1920 )
Haçin büyük bir ilçeydi 30 – 40 binlik nüfusunun ancak %30’ u Türkdü O sırada Ermeni çetelerinin ayaklanma merkezi Ermenistan hayalinin beslendiği yerdi Fransızların Adana ve Maraş bölgesinde destekledikleri Ermeniler çok şımarık davranışlar içine girmişler Türk halkına inanılmaz zulümler yapıyorlardı Milli gururu kırıcı hareketlerini her gün biraz şiddetlendiriyor azıtıyorlardı
Ayaklanma sonucu kaymakamlık makamını Haçin’ li Çavdaryan işgal etmişti Yaptığı bir törenle ve büyük bir Ermeni topluluğunun söylediği Ermeni marşından sonra ilçenin ortasında Türk bayrağını direkten indirmiş yerine Ermeni bayrağını çektirmişti
Bu bölgede kurulan Kuvayi Milliye’ den Tufan Bey binbaşı Kemal ve yüzbaşı Osman emrindeki müfrezeler 13 Temmuz 1920 de Haçin’ e taarruz ettiler İlçeyi ele geçirmek mümkün olmadı fakat sıkı bir çember altına aldılar Ayaklanmanın önem kazanması üzerine 13 Kolordudan milli müfrezelere top ve cephane gönderildi Müfrezelerimiz 14 Ekim 1920 günü tekrar Haçin’ e taarruz ettiler Bir gün sonra Haçin milli kuvvetlerce işgal olundu ve durum normale döndü

4) Bozkır Ayaklanması
( 27 Eylül – 4 Ekim 1919 20 Ekim – 4 Kasım 1919 )
Kurtuluş Savaşı sırasında Bozkırlı Zeynel Abidin tarafından iki defa çıkarılan ayaklanmadır Konya Valisi Cemal Bey ve İngilizlerin İstanbul’ da bulunan papazı ile sıkı ilişkiler kurarak işe başlayan Bozkırlı Zeynel Abidin bunlardan aldığı yardım ve direktiflerle Bozkır’ a girmiş karşı koyanları öldürerek jandarmaların ellerinde bulunan silah ve malzemeleri ele geçirmiştir Bu sırada Beyşehir’ den gelen süvari kuvvetlerini de esir eden asiler Konya’ dan gelen uyarıcı konuşmalar sonunda dağılmışlardır Fakat asiler Konya’ nın güvenlik altına alınacağını duyunca tekrar harekete geçerek başlarında Bozkırlı Zeynel Abidin Hoca Abdullah Hoca Sabit ve Hoca Abdülhalim Efendiler bulunan asiler Bozkır’ ın güneybatı sırtlarına kadar gelmişlerdir Kasabaya haber göndererek Milli Kuvvetleri istemediklerini bildiren asiler kendilerine tatmin edici bir cevap verilmediği gerekçesiyle tekrar Bozkır’ a girmişlerdir Asilerin isyanını bastırmak görevini alan Yarbay Arif Bey bütün kuvvetleri ile isyancıları Adana’ da kıstırmış ve hemen hepsini yok etmiştir İsyanın elebaşları daha sonraları çeşitli yerlerde yer yer ayaklanmalar çıkarmışlarsa da Milli Kuvvetler tarafından ezilmişlerdir

5) Anzavur Ayaklanması
( 1 Ekim - 25 Kasım 1919 16 Şubat – 16 Nisan 1920 )
Kurtuluş Savaşı’ nın başladığı günlerde Osmanlı Padişahı’ nın ve İngilizler’ in kışkırtmaları ve teşviki ile Milli Kuvvetler’ I yok etmek için hilafet ordusu adı ile kurulan Kuvva-I İnzibatiye tarafından çıkarılan ayaklanmalardır
Anzavur halkın huzursuzluğundan faydalanarak Çerkes köylerinde milli teşkilatı kötüleyici konuşmalar yapmaya başladı Bu kışkırtma üzerine Pomaklardan Gavur İmam ve Şah İsmail etrafına topladıkları kuvvetlerle Anzavur’un yanına gelmişlerdir Anzavur da topladıkları adamları Gavur İmam’ a bırakarak Yenice’ye hareket eder Bu sırada gerek İngilizler ve gerekse saray Anzavur’ aulaştırılmak üzere bir çok silah cephane ve parayı hep birlikte İstanbul’ dan yola çıkardılar Bu suretle İstanbul hükümetinden para yardımı alan Anzavur arkadaşları ile birlikte Biga ve Gönen ilçelerini ele geçirmek için plan hazırlamaya başlamışlardır Durumu haber alan Ankara Hükümeti Süleyman ve Rahmi Bey’ in kumandasındaki kuvvetler ile Biga’ ya doğru yola çıkmışlardır 14 Kolordu komutanı Yusuf İzzettin Paşa bütün milis kuvvetlerinin Balıkesir’ de toplanmasını emretmiştir Bu sırada Biga’ yı yağmalayan Anzavur Ahmet Balıkesir’ den Susurluk ve Gönen yönüne geçmiştir 16 Nisan 1920 de Anzavur kuvvetleri Susurluk’ un güneyindeki Yahya köyde sıkıştırılmış ve yapılan çarpışmada bozguna uğratılmıştır Bu yenilgi üzerine Anzavur Ahmet önce Karabiga’ ya sonra da deniz yolu ile İstanbul’ a kaçarak canını kurtarmıştır

6) Bolu ve Düzce Ayaklanmaları
( 13 Nisan – 31 Mayıs 1920 )
Kurtuluş Savaşı sırasında gerek İstanbul Hükümeti’ nin ve gerekse İngilizlerin kışkırtması ile milli kuvvetlere karşı girişilen ayaklanmalardır İstanbul Hükümeti tarafından desteklenen Kuvva-i İnzibatiye Kuvvetleri Düzce’ de ayaklanma çıkarmışlardır Asiler ilçenin dışında bulunan Müfreze Karargahı’ nı basarak Müfreze Kumandanı’ nı esir almışlardır Asilerin elebaşları arasında Berzak Sefer Çerkez Koçi Bey Maan Ali gibi kimseler bulunmaktadır Düzce ayaklanması kısa sürede Bolu’ ya da sıçramış Beypazarı’ ndan bir kısım halk da bunlara katılmıştır Bolu boğazını tutan jandarmalar asileri durdurmayı başaramayınca ayaklanma Gerede ve Mucur taraflarına da sıçramıştır Kısa zamanda bütün bölgeyi etkisi altına alan bu ayaklanmayı bastırmak üzere Binbaşı Şemsettin ve Kaymakam Arif Beyler kumandasında milli kuvvetler harekete geçirilmiştir Kısa zamanda çeşitli yerlerde yapılan çarpışmalar sonunda Bolu Beypazarı Nallıhan Çarşamba Mudurnu Düzce Hendek ve Gerede kasabaları asilerden temizlenmiş halkı kışkırtan elebaşları idam edilmişlerdir Birinci Düzce isyanından hemen sonra milli kuvvetlerin Yozgat isyanını bastırmak için görevlendirilmesi üzerine bu durumdan yararlanmak isteyen Abaza ve Çerkezler iknci defa Düzce ve Hendek dolaylarında ayaklanmışlardır Bolu dağına gönderilen birlik gece yarısı asiler tarafından pusuya düşürülmüş ve asiler bir çok milli kuvvet subayını şehit etmişlerdir Bu durum üzerine görevlendirilen yeni milli kuvvetler bir buçuk ay sonra ikinci defa bu bölgede çıkan ayaklanmayı bastırmışlardır

7) Yozgat Ayaklanması
(15 Mayıs – 30 Aralık 1920)
Kurtuluş Savaşı sırasında Hürriyet ve İtilaf Fırkası reisi Çapanoğlu Edip ve Celal tarafından Yozgat ve yöresinde çıkarılan ayaklanmadır Çapanoğlu Edip ve Celal kardeşlerin kışkırtması ile Yozgat yöresinde Ankara Hükümeti’ ne karşı başlatılan ayaklanma iki ayrı dönemde olmuştur İlk ayaklanma Yıldızeli’ de Erzurumlu Hüseyin Nazım ve Kara Mustafa’nın elebaşılığında çıkarılmıştır Milli Kuvvetler bu ayaklanmayı 30 Aralık’ ta bastırmışlardır İkinci isyan ise avukat Zileli Ali bucak müdürü Naci ve arkadaşları tarafından çıkarılmıştır Kısa sürede yaygın bir duruma gelen ayaklanma Yozgat’ a da yayılmıştır Yozgat isyanını bastırmakla görevlendirilen Çerkez Ethem kuvvetleri ile birlikte Yozgat’ girmiş elebaşlarından bir çoğunu idam ederek ayaklanmaya son vermiştir

8) Zile Ayaklanması
(Mayıs – Haziran 1920)
Kurtuluş Savaşı sırasında Tokat ve Zile yöresinde patlak veren ayaklanmadır Yozgat ve Yıldızeli ayaklanmalarından ve Damat Ferit Paşa’ nın desteğinden cesaret alan Zileli dava vekili Ali Bey görevden alınan eski nahiye müdürü Naci Bey ve İhsan Bey 30 kadar atlıyla Zile köylerini dolaşarak propaganda yapmaya başladılar Bu olayın haber alınması üzerine Ankara hükümeti 3 Haziran 1920’ de Zile’ ye süvari binbaşı Hilmi Bey komutasında birlik gönderdi Bu arada eylemlerine son verenlerin bağışlanacakları duyuruldu Postacı Nazım adında biri Ankara’ ya haber göndererek TBMM Hükümeti’ ni tanımadığını bildirdi Ardından 400 kişilik bir kuvvetle 6 Haziran’ da Zile’ ye saldırdı Olayların büyümesi üzerine Ankara Hükümeti Tokat’ taki 5 Tümen’ i de Zile’ ye gönderdi Ama Cemil Cahit Bey’ in komuta ettiği tümen Zile eşrafının önemli bir bölümünün de ayaklanmacılara katıldığını ve kentteki jandarma birliklerinin Postacı Nazım’ a teslim olduklarını öğrenince kente düzenlemeyi planladıkları saldırıdan vazgeçtiler Zile’ ye Sivas ve Erzurum’ dan yeni birlikler gönderildi Ayaklanma takviye edilmiş 5 Tümen’ in yoğun çatışmalardan sonra 12 Haziran’ da Zile’ ye girmesiyle bastırıldı

9) Konya Ayaklanması
(2 Ekim – 22 Kasım 1920)
Kurtuluş Savaşı yıllarında baş gösteren ve Konya’ nın bir süre isyancıların elinde kalmasına neden olan ayaklanmadır 1919’ daki Bozkır Ayaklanmaları’ nın elebaşlarından olan Delibaş Mehmet Ankara Hükümeti’ ni tanımadığını ilan ederek çoğu asker kaçağı 500 kadar kişiyle Konya’ nın Çumra nahiyesini bastı; nahiye müdürünü tutukladı ve Konya ile haberleşmeyi kesti Ayaklanma kısa sürede Koçhisar Karapınar Karaman Akşehir ve Alanya’ ya kadar yayıldı Ayaklanmayı haber alan Ankara Hükümeti Dahiliye Vekili Miralay Refet Bey’ i ayaklanmayı bastırmakla görevlendirdi Ayaklanmayı bastırmaya gelen Kuvayi Milliye birlikleri kentin kuzeybatısında toplanıyordu 6 Ekim 1920’ de ayaklanmacılar Kuvayi Milliye’ nin olduğu noktaya doğru saldırdı fakat Kuvayi Milliye birlikleri ayaklanmacıları Konya’ dan çıkarttı Kuvayi Milliye’ nin ayaklanmacıları izlemesi Kasım 1920 sonlarına kadar sürdü Demirci Mehmed Efe ve Yarbay Osman Bey’ e bağlı birliklerin de bastırma harekatına katılmasıyla ayaklanmacıların gücü iyice kırıldı Demirci Mehmed Efe’ nin bastırma harekatının son noktası olan Isparta’ ya girmesiyle 22 Kasım 1920’ de Konya ayaklanması tümüyle sona erdi

10) Koçgiri Ayaklanması
(Ekim 1920 – Haziran 1921)
Erzincan ve çevresinde 1920 sonlarında eşkıyalık olayları alıp yürümüştü Bu durumu önlemek üzere Zara’ dan İmranlı’ ya gönderilen süvari alayının varlığı eşkıyayı rahatsız ettiği için İmranlı bucak müdürü Haydar’ ın akrabaları askeri bölgeden uzaklaştırmak amacıyla burada bir ayaklanma hazırladılar Bir yandan da bölgede bağımsız bir Kürt devleti kurulacağı yolunda propaganda yapıyorlardı Nitekim 7 aşiret reisi 8 Nisan 1921’ de TBMM’ ye gönderdikleri bir mektupla bölgede bir Kürt vilayeti kurulmasını valiliğe bir Kürdün atanmasını istediler Ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen Nurettin Paşa komutasındaki Merkez Ordusu Koçhisar Zara Muş Ovacık Kemah Kangal Koçgiri bölgesinde geniş bir tarama harekatına girişti ve ayaklananlarla 15 yerde çarpışmak zorunda kaldı Mayıs sonuna doğru eşkıya grupları sindirilmiş bunlardan bir kısmı teslim olmuş 500 kadar da öldürülmüştü

11) Pontus Ayaklanması
(1920 – 1923)
Kurtuluş savaşı sırasında Yunanlılar’ ın kışkırtmasıyla Kuzey Anadolu’ da Rumlar tarafından çıkarılan ayaklanmadır 1904 yılında kurulan Pontus Cemiyeti Anadolu’ nun düştüğü kötü durumdan faydalanarak harekete geçmiştir İtilaf Devletleri’nin Yunanlılar’ I desteklemesinden cesaret alan Rum çeteleri Anadolu’ nun kuzeyinde yaşlı Türkleri öldürmeye kadın ve çocukları yok etmeye başlamışlardı Samsun Merzifon Tokat Vezirköprü Çarşamba Terme Ladik ve Amasya yörelerinde Ermenilerle birleşerek büyük bir vahşet örneği veren Rumlar’ a karşı Topal Osman Ağa Milli Kuvvetlerle birlik olarak harekete geçmiş ve Pontus Cemiyetine ait Rum çetelerini teker teker ortadan kaldırmıştır Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra Rumlar’ ın hepsi Anadolu’ dan sürülmüş ve böylece Pontus Devleti kurma çabaları da söndürülmüştür

12) Afyon Ayaklanması
Yozgat ayaklanmasının çıktığı sırada Yunanlılar’ ın kışkırtmasıyla Afyon bölgesinde de Çopur Musa çevresindekilerle ayaklandı Çopur Musa din elden gidiyor propagandası yapmaya başlamıştı Kuvayi Milliye birliklerinin Çopur Musa’ nın üzerine gitmesiyle Yunan tarafına sığındı

13) Milli Aşiret Ayaklanması
Kurtuluş Savaşı sırasında İngilizler ve Fransızlar’ ın kışkırtması üzerine Urfa’ da Milli Aşiret tarafından çıkarılan ayaklanmadır Milli Aşiret’ in reisi İsmail ile birlikte Halil Bahur Abdurrahman ve Mahmut adlı elebaşıları doğuda bir Kürdistan Devleti kurmak düşüncesi ile ayaklanmışlardır Büyük bir kuvvetle harekete geçen asiler Viranşehir’ I aldıktan sonra Karakeçi Aşireti’ ne mensup olanları öldürmüşler fakat daha sonra yapılan çatışmada büyük çoğunluğu ortadan kaldırılmıştır

14) Kuvay-i İnzibatiye (Halifelik Ordusu)
Kuvayi Milliye İzmit ve çevresine kadar olan bölgeyi kontrolünde tutuyordu Buralarda Kuvayi Milliye’ nin olması İngilizler’ in işine gelmiyordu Onlar açısından boğazlar tehliaaae düşüyordu İngilizler her tarafta düzeni ve güvenliği sağlamak için İstanbul Hükümeti’ ne Kuvayı İnzibatiye adıyla bir ordu kurdurdular Bu orduyu saraya bağlı paşalar yönetiyordu Bu ordu her bakımdan Kuvayı Milliye birliklerinden üstündü Gevye’ ye saldıran ve halkı kışkırtan Kuvayi İnzibatiye’ ye karşı Kuvayi Milliye birlikleri büyük bir başarı kazandılar