Çerkeslerin Dramı İşgal, Soykırım, Sürgün Ve Göç

Çerkeslerin Dramı
İşgal, Soykırım, Sürgün ve Göç

Kafkasya ve Çerkezlerle ilgili bir yazı yazılırken, bu konuların, özel olarak ilgilenmeyenlerce bilinmediği ya da yanlış bilindiği göz önüne alınarak, kısa da olsa bazı önbilgilerin verilmesi gereği ortaya çıkmaktadır
Bu nedenle, bilenlerce tekrar niteliğinde olmasını da göze alarak, bazı açıklamalarda bulunmayı yararlı gördük
Önce Kafkasya ve Çerkesler hakkındaki tanımlara değindikten sonra Kafkasya ile ilişki kuran toplumlar, Kafkasya'nın Ruslar tarafından işgali, soykırım, sürgün ve göç hakkında daha geniş bilgiler vermeye çalışacağız

Kafkasya Neresi?
Kısa ve yalın bir anlatımla Kafkasya'yı şöyle tanımlayabiliriz "Kafkasya, Karadeniz'den Hazar'a kadar uzanan ve geçit vermeyen Kafkas Sıradağları ile bu omurganın iki yanında yer alan ülkelerdir"
Kafkasya, güney ve kuzey olmak üzere ikiye ayrılmaktadır
Güney Kafkasya denilince Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan anlaşılmakta ise de Ermenistan'ın Kafkasya ile bir ilişkisi olmaması nedeniyle bu anlayış gerçek konuma uygun düşmemektedir Anadolu'nun doğusunda bulunan bir ülke denilmesi daha yerinde olabilir Gürcüler ve Lazlar, Güney Kafkasya'nın yerli halklarıdır Ermeniler, Hint-Avrupai bir halktır
Türkiye basınında ve siyasal söyleminde Kafkasya sözü ile bu ülkeler anlaşılmakta, Kuzey Kafkasya göz ardı edilmektedir Kuzeyden bakıldığında ise Kuzey Kafkasya asıl Kafkasya olarak kabul edilmekte, Güney Kafkasya'ya "Trans-Kafkasya: Kafkas Ötesi" denilmektedir Demek ki bakış açısına göre farklı anlamlar ortaya çıkmakta, bu da kavram kargaşasına neden olmaktadır
Kuzey Kafkasya, Abhazya'yı da içine alacak şekilde, Kafkas sıradağlarından başlayarak Kuban ve Terek nehirlerinin ötelerine kadar uzanmaktadır (Çerkeslerin bir kabilesi olan Bjeduğlar, Rus işgali öncesinde kuban Nehrinin kuzeyinde oturuyorlardı)
Abhazlar, Abazinler, Çerkesler (Wubıhlar ve Adığeler), Çeçenler, Dağıstanlılar, Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarıdır Hint-Avrupa kökenli olup iki bin yıl önceleri gelen Osetler (Alan-Asetin), Asya kökenli olup Kuzey Bozkırları yoluyla gelen Karaçay-Balkar, Nogay ve Kumuklar, aynı ülkenin kaderini paylaşan yerli halkları durumuna gelmişler ve ülkenin eski halklarıyla birlikte ortak Kafkas Kültürü'nü ve kimliğini yaratmışlardır

Çerkesler Kimdir?
Çerkesler, Kuzey Kafkasya'nın yerli halkıdır "Çerkes" adı, Grekler tarafından Batı Kafkasya'da yaşayan halklara verilmiş "Kerket" ya da benzeri bir adın değişerek bugünkü şeklini almasıyla oluşmuştur Çerkez halkı, kendine kendi dilinde "ADIĞE" demektedir
"Çerkes" adı, kullananlara göre, değişik kapsamda anlamlar taşımaktadır Bunları şöyle açıklayabiliriz:
En geniş anlamda, Karadeniz'den Hazar'a kadar bütün Kuzey Kafkasya halklarını kapsamaktadır Örneğin Evliya Çelebi, gezi notlarında "Çerkes" adını bu anlamda kullanmıştır Ancak bütün Kuzey Kafkasya halkları "Çerkes" adını bu kadar geniş anlamda kabul etmezler Karaçay-Balkarlar, Osetler, Çeçenler, Dağıstanlılar kendilerine "Çerkes" demezlerDaha da dar anlamda: Adığe'lere ve Wubıhlara "Çerkes" denilir En dar anlamda: Sadece Adığelere "Çerkes" denilirBir adım daha atarsak, hiçbir Kafkas halkı kendine "Çerkes" demez, kendi dilinde kendine verdiği bir ad vardırTürkiye'de "Çerkes" adı, Kuzey Kafkasya'dan göç etmiş olan halkların tümü için kullanıla gelmiştir Bunun nedeni, Rus işgali sonunda Osmanlı ülkesine göçerek yerleştirilmiş olan halkların çoğunu Çerkeslerin (Adığelerin) oluşturmuş olmasıdır

Kafkasya'dan Kimler Geldi Geçti?
Kafkasya, tarih boyunca çeşitli akınlara ve işgallere uğramış olmakla beraber bunların çoğu kalıcı olamamıştır Ancak yüzyıllarca sürmüş savaşlardan sonra 21 Haziran 1864'te tamamlanan Rus işgali kalıcı olmuştur Diğer işgalciler, ülkenin tamamına sahip olamamış, ancak belli bir bölgesine geçici bir zaman için egemen olabilmiştir İşgal sırasında dağlara ekilen yerli halk, işgalcilerin uzaklaşmasıyla yeniden düzlüklere inmiştir Ancak son savaş olan Rus savaşında, düşman sadece ovaları işgal ile yetinmemiş, son noktasına kadar dağları da işgal altına almış ve bütün ülkeye hakim olmuştur Bugün aynı durum devam etmektedir
Ruslardan önce Kafkasya'dan gelip geçen halklar şunlardır: İskitler, Sarmatlar, Alanlar, Gotlar, Hunlar, Moğol Avarları (Dağıstan Avarları ile karıştırılmamalıdır), Araplar, (Araplar, Kuzey Kafkasya'yı işgal edememişler, ancak Hazar kıyılarını ve Dağıstan'ın az bir kısmını işgal etmişlerdir), Moğollar (Cengiz), Timur ve Kırımlılar
Kafkasya'nın Karadeniz ve Kırım kıyılarında ticaret kolonileri kuran Grekleri ve Cenevizlileri işgalci saymak mümkün değildir Onlarla Kafkasyalılar arasındaki ilişkiler ticaret alanında olmuş, bu arada karşılıklı kültürel etkileşimler de meydana gelmiştir
Osmanlı Devleti'nin Kuzey Kafkasya ile doğrudan ilişkisi olmamıştır Araç olarak, kendisine bağlı olan Kırım Hanlığı'nı kullanmıştır Kırım Hanlığı, 15 yüzyıldan 18 yüzyıla kadar 300 yıl boyunca Kuzey Kafkasya'ya karşı çok zalimce davranmış, akınlar, işgaller ve talanlarda bulunmuştur Fakat bu arada Çerkes kültüründen etkilenmiş, prenslerini küçük yaştan itibaren Çerkes ailelerin yanına vererek Çerkes geleneklerine göre eğitim aldırmaya başlamıştır

Rusya'nın Kafkasya'yı İşgali:
Rusya, Rurik tarafından, Leningrad'ın güneyindeki İlmen Gölü kıyısında, Novgorod kentinde 864 yılında kuruldu (Tarihin ya da talihin cilvesine bakın ki bu devlet, kuruluşundan 1000 yıl sonra, 1864'te Kuzey Kafkasya'yı işgal edecek ve Çerkeslerin varlığına ölümcül bir darbe indirecekti)
Rusya'nın merkezi 905 yılında, bugünkü Ukrayna'nın başkenti olan Kiev'e taşındı 965'te Kiev prensi Svyatislav, Hazarların Don Nehri kıyısındaki Sarkel (Sarkala) kentini alarak yıktı 1016 yılında Bizans-Rus Birleşik ordusu, Volga kıyısındaki başkent İtil'i alarak Hazar Devletinin varlığına son verdi Svyatislav, Taman yarımadasını da işgal ederek Çerkeslerle komşu oldu ve oğlu Mtislav'ı oraya prens olarak tayin etti Çerkeslerin söylencesinde hala yaşayan ve şarkısı söylenen Mtislav ve Ridade'nin teke tek savaşı burada olmuştur
7-10yüzyıllar arasında 300 yıl süresince Slavlarla Kafkaslar arasında tampon durumunda olan Hazar Devleti'nin yıkılışı ile Slavlar ile Çerkesler karşı karşıya gelmiş oldular 250 yıl kadar süren bu temas ve savaşlar, Moğolların Rus steplerini işgali ile sona erdi Bu kez, 1230 yılında kurulmuş olan Türk-Tatar-Moğol karması Altınordu devleti, yıkılış tarihi olan 1556 yılına kadar, yaklaşık 300 yıl, Ruslarla Çerkesler arasında tampon işlevini yapmış oldu
Altınordu devletinin yıkılışı ile tekrar karşı karşıya gelen Ruslarla Çerkesler arasına artık bir daha tampon bir güç girmedi Rus-Kafkas savaşları, aralıklı olarak yüzlerce yıl sürdükten sonra Rusların Kafkasya'yı kesin olarak işgalleriyle 1864'te sona erecekti
Kafkasyalılar, bir yandan Rusya ile savaş halindeyken, diğer yandan Kırım Hanlığı'nın Kafkasya'ya saldırıları da devam ediyordu Bu saldırılara karşı Kabardey Prensi Temıryıko 1567 yılında Rus Çarı İvan Grozni (Korkunç İvan) ile bir dostluk antlaşması yapmış ve kızı Mari'yi de Çarla evlendirmişti 1587'de İvan'ın ölümü ile bu dostluk sona erdi

Değerli tarihçi İsmail Berkok, Tarihte Kafkasya kitabında Kafkas-Rus savaşlarını şu dönemlere ayırmaktadır
Birinci dönem: 968-1230 Svyatislav'dan Altınordu Devletinin kuruluşuna kadar 262 yıl sürdü
İkinci dönem: 1556-1864 Altınordu Devletinin yıkılışından 1864'te Kafkasya'nın kesin olarak işgaline kadar 308 yıl sürdü
Bu ikinci dönem de üçe ayrılmaktadır:
a- Hazırlık savaşları : 1556-1762 206 yıl
b- Kesin savaşlar : 1763-1845 82 yıl
c- Sonuç savaşları : 1846-1864 18 yıl