Dünden Bugüne &Quot;Hoşap&Quot;

Van'ın Gürpınar ilçesi ikiye bölünmeye hazırlanıyor, Gürpınar sınırları içinde yer alan Güzelsu Köyü'nün ilçe olması ve isminin de Hoşap olarak değiştirilmesi teklifi önceki gün Van Genel Meclisi'nde BDP'li ve AK Partili İl Genel Meclis Üyelerinin oy birliği ile kabul edildi
Van Valisi Münir Karaloğlu, tarihi İpekyolu üzerinde bulunan Hoşap'ın ilçe olmayı çoktan hak ettiğini belirterek, İl Genel Meclisi'nin aldığı kararın olumlu yönde Ankara'ya bildireceğini söyledi Son karar TBMM'ye ait TBMM yapılan teklifi onaylarsa Hoşap Türkiye'nin en genç ilçesi olacak
Hoşap denilince, ilçeyi gören bilen hemen herkesin aklına önce tek bir mekan geliyor hiç şüphesiz Hoşap Kalesi Van Valisi Münir Karaloğlu'nun davetiyle gittiğim şehirde en etklendiğim yer Hoşap Kalesi oldu 26 Eylül Cumartesi günü öğle saatlerinde bölgeye girdiğimizde karşıdan gördüğümüz kalenin azameti karşısında büyülenenlerden biri de bendim



Kaleyi gördüğüm anda tarihi efsaneler anlatılırken gözümüzde canlandırdığım mekanların yer yüzünde var olduğunu gözlerimle görmüş olmanın şaşkınlığını ve sevincini yaşadım
Uzun süredir, Hoşap Kalesinin azametini sizlere nasıl bir haber formatı içinde sunabileceğimi düşünüp duruyordum kafamda Bu konuda saygıdeğer bilim adamı Doç Dr Mehmet Top ile görüşmeler yapıyor ve fırsat kolluyordum 1998 yılında Kültür Bakanlığı yayınevi tarafından basılan "Hoşap'taki Mahmudi Beylerine ait mimari eserlere imza atan ve Hoşap Kalesi'nin arkelojik kazılarının başkanlığını yaparak, tarihin gün ışığına çıkması için büyşük çaba sarf eden sayın Top'tan bölge ve kale hakkında hayli bilgi derlemiştim
Bu köyün ilçe olma yolunda önemli bir haber attığını duyunca fırsat bu fırsattır dedim ve Türkiye'nin müstakbel ilçesini tüm yönleriyle kısaca tanıyabileceğiniz bu haberi kaleme aldım Sürçü kalem ettiysek affola diye girelim mevzuya

AZERBAYCAN'DAN GELEN KÜRT BEYLERİ
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yerel beylerin bölgede güçlü devletlerin hakimiyeti altında yönetim sergiledikleri bilinmekledir Bunlardan biri olan ve Osmanlı lehine İran'a karşı savaşlarda ve seferlerde büyük yararlılıklar gösteren Mahmudi Beyleri idi Mahmudi Beyleri son olarak "Mahmudi Hükümeti" adı altında Van Beylerbeyine bağlı olarak Hoşap ve çevresini yönetmişlerdi Bu beylik, sırasıyla Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı Devletleri'ne tabi olarak Hoşap ve çevresini yönetmiş
Mahmudi Sülalesi Yrd Doç Dr Mehmet Top'tan edindiğimiz tarihi bilgilere göre, Azerbaycan havzasından gelip buraya yerleşmiş bir Kürt Aşireti
1406 yılında Karakoyunlu Hükümdarı Kara Yusuf, Timur'un Anadolu seferinden sonra ülkesine dönüyor ve Van Gölü'nden Tebriz'e kadar olan topraklarda hakimiyeti tekrar sağlıyor Bu esnada Azerbaycan'da kendisine katılan Şeyh Mahmut ve aşiretini Hoşap'a yerleştiriyor Mahmudiler olarak adlandırılan aşiret, Karakoyunlular'a bağlı Kürt aşiretleri arasında yer almakta Mahmudilerin Hoşap'ta kurduğu yönetim, Mahmudi Beyliği veya Mahmudi Hükümeti adıyla biliniyor



Mahmudi Beylerinin merkezi durumunda olan Hoşap; bunlardan kalma bir çok eseri üzerinde barındırarak Van Gölü çevresindeki önemli tarihi yerleşimlerden biri olma özelliğini taşıyor Bu eserlerin başında, uzaktan görenleri hayrete düşüren ve büyüleyen "Kartal yuvası" gibi kayalıklara kondurulmuş kalesi gelmekte
Kale şu anda ziyarete resmi olarak kapalı Buna rağmen bizler özel izinle sizler için bu kalenin kapalı kapılarını aşıp, özel görüntüler ve fotoğraflar çekme imkanı bulmuştuk
Şimdilik bu görüntüler ve fotoğraflarla o görkemi hissedebilirsiniz ama üzülmeyin çok yakında bir turiest olarak giderek o masalsı atmosferi yaşama şansınız da olacak Çünkü restorasyonun büyük kısmı tamamlanmış olan Hoşap Kalesi 2010 yılı içinde kısmi olarak turizme açılmaya hazırlanıyor
2005 yılından kazılar nedeniyle ziyarete kapalı olan kalenin, resmi olarak açılması ile birlikte önemli ölçüde turist çekmesi bekleniyor
Bugün dış surlarının büyük bölümü ayakta olan kale, Osmanlı orduları tarafından iki kez kuşatılmış ve saldırıya uğramış Bu saldırılarda top atışları ile tahrip görmüş, 1850'lerde ise stratejik önemi kalmadığı için terkedilmiş Terkedildikten sonra yağmalanmış ve bu şekliyle günümüze gelmiş

HOŞAP'IN COĞRAFİ KONUMU
Hoşap (Güzelsu), Doğu Anadolu Bölgesi'nde Van İli Gürpınar ilçesine bağlı bir bucak merkezi Güneyden Hakkari, doğudan Başkale, batıdan Çatak ve Gevaş, kuzeyden Van'ın Merkez, Özalp ve Saray ilçeleriyle çevrili İran'la bağlantılı Van-Hakkari karayolu üzerinde bulunan Hoşap; Van'a 60, Gürpınar'a 39 kilometre uzaklıkta



Her ne kadar adı kalesi özdeşleşmiş olsa da Hoşap adını içinden geçen akarsudan almakta Günümüzde Hoşap'ı içerisinden geçen Hoşap nehri ikiye bölüyor
Havali, Hoşap suyunun içinden geçtiği Kuh Dağı, Başet Dağı Kapir Dağı ve Norduz Yaylası'nın bir kısmı ile çevrili geniş düzlükleri bulunan bir platodan oluşmakta Platonun genişliği 180 kilometrekareyi bulurken yüksekliği 2000-3500 metre arasında değişmekte
Hoşap ve çevresinde kara iklimi görülmektedir Bu yüzden yaz ve kış aylan arasında sıcaklık farkı çok fazla Kışları kar yağışlı ve soğuk, yazları ise sıcak geçmekte Arazi genelde çıplak ve ormandan yoksun Sadece akarsu kıyılannda kavak ağaçları görmek mümkün
Hoşap'ın yerleşim alanı, kalenin etrafına yayılmış Nüfusu 1500 kişi civarında İçerisinden Van-Hakkari-Iran karayolu geçmesine rağmen bu imkanın doğurması beklenen gelişmeden nasibini alamamıştır Halkı geçimini, tarım, hayvancılık ve ticaret yaparak sağlıyor Tarihi eserlerin bulunması ve özellikle kalesinin görkemi turizm potansiyeli barındırmakla birlikte bu alanda şimdilik beklenen verim alınamamakta

TARİH ÖNCESİ VE İLKÇAĞDA HOŞAP
Hoşap ve çevresinin geçmişi tarih öncesi devirlere kadar İnmekte Hoşap'ın 20 kilometre güneyinde bulunan ve MÖ 15000 ile 8 binli yıllar arasında yapıldığı sanılan Yedisalkım (Put) Köyü Kızların mağarası resimleri bunun tarihi delilleri
Bu mağara resimleri bölgenin tarih öncesi kültürünü aydınlatması açısından önem taşımakta Hoşap'ı da içine alan Van Bölgesi'nin neolitik yerleşmeleri hakkındaki mevcut bilgiler yetersiz
Fakat kalkolitik devirden itibaren kesintisiz devam eden bir kültürün mevcudiyetini Van Tilkitepe Höyüğü, Dilkaya Höyüğü ve Ernis Mezarlığı ile arkeolojik kazılannda elde edilen bulgular göstermekte



Tam bu noktada Van Müzesi'nde bulunan tarihi eserlerden söz etmek gerekiyor Van Müzesi Müdürlüğünü yürütmekte olan Fütühat Özkaynak, müzede halen sergilenebilen eserlerin yanı sıra depoda sergilenme şansı bulamayan yaklaşık 5-6 katı kadar tarihi eser olduğunu belirtmişti Ki Van müzesi gerek açık havada gerekse kapalı mekanda sergilenen eserleriyle ülkemizin pek çok müzesinden çok daha büyük ve değerli eserler barındıran müzelerden Kısmet olursa oradaki tarihi eserleri de bir vesile ile sizlerle paylaşmak isterim Ama şimdilik tarihi karanlıkları yırtacak pek çok değerli eserin depolarda çürüyor olmasından duyduğum üzüntüyü dile getirmekle yetineyim
***
Doğu Anadolu, Batı İran, Kafkasya ve Filistin'e kadar geniş coğrafi sahaya yayılan Hurriler, MÖ IV binin ortalanndan itibaren Hoşap civarında da varlık göstermişler Erken Hurri Kültürü veya Erken Transkafkasya Kültürü olarak adlandırılan bu kavme ait kültürün MÖ Üçüncü binyıllardan itibaren bölgede etkili olduğu görülüyor Bunu belgeleyen somut bulgular, Van Dilkaya Höyüğü'nden elde edilmiş durumda
MÖ IIbinyıllardan itiraberen hakimiyeti ele alan Hurri Mitanni Krallığı, MÖ XIV yüzyıl ortalannda Hititler tarafından yıkılınca Van bölgesinde feodal beylikler hakimiyet kurmaya başlıyorlar MÖ XIII yüzyıl başlanndan itibaren çivi yazılı Asur kaynaklannda Uriatri' ve ' Nalri adlanndaki beyliklerden bahsedildiğini görüyoruz
MÖ IX yüzyılda Uriatri ve Nairi Beylikleri Asur saldırılan karşısında birleşerek Urartu Krallığını kuruyorlar O ünkü adıyla Tuşba'yı yani Van'ı Merkez seçen Urartu Krallığı, ikiyüz yıl boyunca Doğu Anadolu ve Batı Asya'nın en güçlü devleti oluyor
Van Gölü Havzası içerisinde Urartu Devletl'nc ait birçok yerleşme yeri ve kale bulunmakta Van, Toprakkale, Çavuştepe, Anzaf ve Ayanıs o kaleler arasında yer alıyor

Bölgede Ermeni varlığının başlangıcı
O dönemde adı sayılan kaleler kadar önemli yapıya sahip olmasa da Hoşap Kalesi'nin de Urartular vaktinde güneydoğuya açılan Tuşba-Kelişin ordu yolu üzerinde askeri bir tesis olarak kurulduğu kabul edilmekte
Asurlular'ın saldırıları sonucu zayıflayan Urartu Devleti, MÖ VI yüzyıl başlannda İskit ve Med akınları sonucu yıkılıyor Medler'in egemenliğinin ardından batıdan göç eden Ermeniler bölgeye yerleşmeye başlıyor ve gelecekte kuracakları uzun ömürlü devletin temellerini atıyorlar
Bölge MÖ 529 yılından Persler'e boyun eğiyor Pers Kralı Darius I (MÖ 521-486) vaktinde oluşturulan örgütlenmede Van Bölgesi 'Armenia' adındaki 13 satraplıktan biri olarak tarih sahnesine çıkıyor
M Ö 331 yılında Mekadonyalı İskender, Persleri yeniyor Büyük İskender'den sonra Selevkid, Roma, Part, Bizans ve Sasani istilaları birbirini kovalıyor Bu devletlerin hakimiyeti sırasında bölgede yaşayan Ermenilerin vasal veya yan bağımsız olarak varlıklannı sürdürdüklerini görüyoruz

Bölgeye yönelik ilk Müslüman akınları
Doğu Anadolu Bölgesi'ne HzOsman'ın hilafeti vaktinde Müslümanlar Habib b M esleme komutasında birçok akın düzenledi, Daha sonra Emeviler bölgeyi feth ederek, "Ermeniye eyaleti" adıyla yönettiler Bu eyaletin dahili idaresi Ermeni prenslerinin elinde bulunmaktaydı Emevi Halifeleri tarafından tayin edilen valiler ancak eyaletin merkeze bağlılığını sağlamış ve vergilerin toplanmasıyla meşgul olmuşlardır
Ermeniye eyayetinde yer alan Vaspurakan, İslâm hakimiyetine tam olarak Abbasiler devrinde girmiş Vaspurakan Prensliği'nin başında bulunan Andrusi prensleri, Halife'ye tabi olarak bazen bağımsız, bazen de yarı bağımsız şekilde bölgeyi yönetmişlerdir Erneniye Eyaleti'nin en büyüğü olan Vaspurakan şehirleri arasında Maku Tebriz Van Bargiri Erciş ve Hakkari ile birlikte Hoşap da yer alıyordu