Türkler’De Devlet Adamı Özellikleri

TÜRKLER’DE DEVLET ADAMI ÖZELLİKLERİ
1- Bilge olmalı

Asya Hunlarından beri bilinen ve “siyaset ve idârede hakim” tâbirinin karşılığı olan “Bilge” sözü, Türkçe’nin köklü kelimelerindendir Türk hükümdar, devlet adamı ve hatun’una “bilge” sıfatının verilmesi, bigelik’in Türk idârecilerinden istenen başlıca şart olduğunu gösterir

“Bilge kagan imiş cesur kagan imiş Buyruku yine bilge imiş” (Kitâbeler)

2- Akıllı ve bilgili olmalı

3- Cesaretli, kuvvetli ve kahraman olmalı

4- Asil soydan gelmeli
“İki türlü asil insan vardır: biri bey, biri alim, bunlar insanların başıdır” (Kutadgu Bilig)

5- Dürüst olmalı, doğruluktan ayrılmamalı

Hükümdarlığın temeli doğruluktur Hükümdarlar doğru olursa, dünya huzura kavuşur Güneşe bak, küçülmez, bütünlüğünü daima muhafaza eder, parlaklığı hep aynı şekilde kuvvetlidir Hükümdarın tâbiatı da ona benzer, doğruluk ile doludur ve hiç bir vakit eksilmez Saadetle yükselmek için insana doğruluk lazımdır İnsanlık doğruluğun adıdır İnsan nadir değil, insanlık nadirdir, insan az değil, doğruluk azdır Hükümdarın sözü doğru olmalı, tavır ve hareketi itimat telkin etmelidir ki, halk ona inansın ve huzur içinde yaşasın Ey hükümdar, Tanrı seni doğruluk için bu mevkie getirdi, doğru ol, ve doğruluk ile yaşa” (Kutadgu Bilig)

6- Fazilet sahibi olmalı

“Ey hükümdar yatacağın yer, şüphesiz mezardır, onu iyilikler ile süsle Tanrının yarattıklarına karşı iyi ol ve temiz kalple muamele et” (Kutadgu Bilig)

7- Sözünde durmalı ve verdiği sözden dönmemeli

“Sözünde durmayan hükümdara ümit bağlama, ömrün boşuna geçer ve perişan olursun Hükümdarın sözü ve gönülü iyi olursa, onun hizmetinde bulunanlar doğruluk yolunu tutarlar” (Kutadgu Bilig)

8- Hasis olmamalı, eli açık olmalı
“Hizmetkar darlıkta kalır ve muhtaç duruma düşerse, onun sıkıntısını duyan hükümdar ihsan fermanını göndermelidir Hasis bir hükümdar memleketine hakim olamaz, hasislik ile hükümdarlık birbirine düşmandır Hasise karşı her yerde isyan edilir Bu dünyada böyle adet olmuştur: Hasise söğerler, cömerdi öğerler” (Kutadgu Bilig)

9- Yumuşak huylu, alçak gönüllü, himmet ve haya sahibi olmalı

10- İhtiyatlı olmalı

Bir memleketin bağı ve kilidi iki şeyden ibarettir: biri ihtiyatlılık, biri kânun, bunlar esastır Hükümdarlar düşmanı ihtiyat ile vurmuşlar ve ihmalkarlık ile hükümdarlığın bağlarını çözmüşlerdir” (Kutadgu Bilig)

11- Uyanık olmalı

“Gafil olma, gafil olursan, bu hükümdarlık gider, gafil insan her iki dünyada bedbaht olur İnsanı uyutan bu gaflettir Uyuyan insan işini-gücünü bırakır İnsan bu gaflete hiç düşmese idi, o melek olur ve yalnız ibadet ederdi” (Kutadgu Bilig)

12- İhmalkar olmamalı

13- Aceleci değil, sabırlı olmalı,

“Hiç bir işde acele etme, sabret, kendini tut, kul sabırlı olursa, hükümdarlık mertebesini bulur Sabır ve sükûnet hükümdarlık için bir ziynettir, bunlar hükümdarlığın başta gelen meziyetledir Din işinden başka işlerde acele etme” (Kutadgu Bilig)

14- Zalim olmamalı
“Ey hükümdar, eğer her iki dünya hükümdarlığını istiyorsan, harama karışma, zulüm etme, insan kanı dökme, düşmanlık besleme ve kin gütme Eğer devamlı ve ebedi hükümdarlık istiyorsan, adaletten ayrılma ve halk üzerinden zulmü kaldır Zalim adam uzun müddet beyliğe sahip olamaz, zalimin zulmüne halk uzun müddet dayanamaz Zulüm yanar ateştir, yaklaşanı yakar; kânun sudur, akarsa nimet yetişir Zalim olma, zulmü kötülere karşı tatbik et, bütün memleketi kötülerden temizle” (Kutadgu Bilig)

15- Merhametli ve şefkatli olmalı

“Halk koyun gibidir, hükümdar onun çobanıdır, çoban koyunlara karşı merhametli olmalıdır Ey hükümdar, memleketinde gözünü ve kulağını keskin tut, merhametini herkese ulaştır” (Kutadgu Bilig)

16- Yalancı olmamalı ve yalandan hoşlanmamalı
17- Siyasette mahir olmalı

“Hükümdar memleket ve kânunu siyaset ile düzene koyar, halk hareketini onun siyasetine bakarak tanzim eder” (Kutadgu Bilig)

18- Suçluları affetmeli

Avrupa Hun hükümdarı Attila 448 yılında kendisine suikasd maksadı ile gelen Bizans elçilik heyetinin hiçbirine dokunmayarak affetmişti

19- İnatçı olmamalı

20- Temiz olmalı

21- Takva sahibi olmalı

22- Dili yumuşak (tatlı dilli) olmalı

“İnsanın gönlü bir bahçedir, onu yetiştiren su, hükümdarların sözleri ve nasihatleridir Hangi bahçe devamlı sulanırsa, orada binlerce renkli ve kokulu çiçek açar Hükümdar onun hakkında iyi sözler sarfederse, halkın gönlü açılır ve yüzü güler” (Kutadgu bilig)

23- Mağrur ve kibirli olmamalı

“Hükümdar mağrur, kabadayı ve kibirli olmamalı, gurûr insanı doğru yoldan çıkarır” (Kutadgu Bilig)

24- Tok gözlü olmalı

25- Gönlü temiz ve kalbi doğru olmalı

26- Anlayışlı olmalı

27- Misafirperver olmalı

28- Nefsine hakim olmalı
hükümdar, nefsine kuvvetle karşı koy: onun arzusunu yerine getirip, ona zevk sürdürme En kötü düşmanın budur Bu dünya bir düşmandır, nefsin ise, başka bir düşmandır; bu iki düşmanın her yerde tuzağı hazırdır” (Kutadgu Bilig)

29- Harama el uzatmamalı

30- Tanrı’ya kulluk etmeli, ibadet etmeli

“Ölüm gelmeden sen ölüme hazırlan, hayatta iken Tanrı’nın emirlerini yerine getir, ibadette kusur etme” (Kutadgu Bilig)

31- İçki içmemeli, kumar oynamamalı ve fesattan uzak durmalı

“Hükümdar içki içmemeli Hükümdarlar şarabın tadına alışırsa, memleketin ve halkın bundan çekeceği çok acı olur” (Kutadgu Bilig)
32- Kan dökmemeli, düşmanlık besleyip kin gütmemelidir

33- Kılıcı elden bırakmamalı

“Hükümdarlar kılıç ile memleketine hakim olurlar Kılıç ile balta memleketin bekçisidir Kılıç sâyesinde memleketler ele geçirilir Kılıç kımıldadığı müddetçe düşman kımıldayamaz Kılıç kınına girerse, hükümdarın huzuru kaçar” (Kutadgu Bilig)

34- Dünya malına değer vermemeli, dünyaya aldanmamalı ve varlığının fani olduğunu unutmamalıdır
Ölüm olmasa ve insan baki kalsa idi, hükümdarlık ne güzel bir şey olurdu Ey hükümdar ölüm gelmeden sen ölüme hazırlan, ölüme gafil avlanma Ey hükümdar, sen saray ve köşkler yaptırma, kara toprak altında senin evin hazırdır Bu dünya bir zindandır, zindan içinde endişeden başka bir şey bulunmaz Zindanda sen fazla sevinç bekleme, sevinme ve avunma yeri ancak cennettir Bu dünya çok eski, ihtiyar bir dünyadır Bu haşin dünya çok hükümdarları görüp-geçirdi Senin gibi yiğit bir çok hükümdarları ihtiyarlattı, seni de uzun müddet yaşatmaz Dünyaya nail olan nice cihan hükümdarlarını ölüm yakaladı ve onlar gözleri ile etrafında dua dilenerek gittiler” (Kutadgu Bilig)

35- Güler yüzlü, yakışıklı, saçı-sakalı düzgün ve orta boylu olmalı

Doç Dr Abdülkadir Donuk