İbni Haldun

İbni Haldun:

1332-1406 yılları arasında yaşamış ünlü İslam tarihçisi ve düşünürü Temel eseri Mukaddime olan İbni Haldun, bir tarihçi olarak, deneyime, gözleme dayanan, konusu kültür varlıkları ve toplumsal yaşam olan, toplumun geçimini, kültür aşamalarını, iç yapısını, geçirdiği değişim ve dönemleri inceleyen bilim olarak tanımladığı tarih biliminde, önemli bir kilometre taşı oluşturur


İnsanın alışkanlıklarının, doğuştan getirmeyip, sonradan kazandıklarının ifadesi olduğunu, aynı şekilde toplumların ve kavimlerin bir karakteri varsa, bu karakterin de onların alışkanlıkları ve kazandıklarının eseri olduğunu ve dolayısıyla, geleneklerin, adetlerin in-san doğasını değiştirdiğini savunan İbni Haldun, toplumu ve uygarlığı incelemek için, İnsan toplumuna etki eden olguların nedenlerini aramak gerektiğini belirtmiştir Temel ve açıklayıcı ilkeyi İnsan toplumunun şekil değiştirmesinde arayan İbni Haldun, İnsan toplumunun öz olduğunu ve bu özün ilineklerinin türlü toplum kategorilerini meydana getirdiğini öne sürmüştür


İbni Haldun’a göre,



1- Bilimler ve sanatlar İnsanı hayvanlardan ayıran en temel özelliklerdir


2- İnsanların tek başlarına varolamama ve dolayısıyla birlikte yaşama ihtiyaçlarından, devlet ve hükümdarlık doğmuştur


3- Mekanik sanatlar, gıdayı bölme zorunluluğunun sonucudur


4- Topluma bağlılıktan işbirliği zorunluluğu doğmuştur Toplumsal yaşam, işte bu durumun bir sonucudur


İnsan, İbni Haldun’a göre, yaşadığı toplum içinde birçok alışkanlık kazanır Bunlar, onun genel niteliklerini yaratır Başka bir deyişle, İnsanın özü, kazandığı alışkanlıklara bağlı olarak biçimlenir İbni Haldun’un, sosyoloji alanında deneyime dayanan, İnsan doğasının sonradan kazanılmış olduğunu dile getiren bu görüşü düşünce tarihinde oldukça özgün sayılabilecek bir görüştür O, toplumun temelinde olduğunu söylediği dayanışmayı üçe ayırır Buna göre, göçebelerde birliği sağlayan temel ilke olan kan bağı, kentlerde toplumsal bağlılık şeklinde ortaya çıkar Buna karşın İnsanlar arasında, daha çok duygulara dayanan geçici ve köksüz bir dayanışma vardır Dayanışmanın en gelişmiş şekli, toplumu devlete dayalı bir organizasyona götürür


Devletle toplum arasındaki bağ, ona göre, maddeyle form arasındaki ilişkiye benzer Nasıl ki madde formdan, form da maddeden ayrı olarak varolamazsa, aynı şekilde devlet ve toplumdan birinin olmadığı yerde, diğeri de olamaz Bundan dolayı, toplumda başlayan dağılma devlete, devletteki dağılma da topluma yayılır Devlet, yapısı gereği bir organizmaya benzer; küçük birimlerin bir araya gelişiyle doğar, ilk çocukluk ve gençlik çağlarını yaşadıktan sonra, olgunluk dönemine erişir Devletin en güçlü dönemini gösteren bu çağdan sonra gelen yaşlılık döneminde, kaçınılmaz olarak çözülme ve dağılma başlar İbni Haldun, kökünü tarih, coğrafya, iktisat ve psikolojiden alan bu determinist devlet ve tarih görüşünü, tavırlar ya da aşamalar teorisiyle ifade etmiştir


Devleti doğuştan çöküşe götüren bu aşamalar, ona göre beşe ayrılmak durumundadır:


1- Toplumsal dayanışmadan doğan zafer tavrı



2- Yönetimin tek elde toplanması ve dolayısıyla baskıyla belirlenen istibdat tavrı



3- Toplumun barış ve mutluluk içinde yaşamasıyla belirlenen ferağ tavrı



4- Devlet yönetimini elinde bulunduranlarda, kurumlar ve ailede çözülmenin başladığı, çöküş aşaması



5- İsraf aşaması