Madencilik Terimleri Sözlüğü U

Madencilik Terimleri Sözlüğü U

UÇ, 1) Sondaj tekniğinde formasyonu delen, kesen, aşındıran vb fonksiyon icra eden bütün takımlara verilen müşterek ad 2) Matkap 3) Kron 4) Rimer
UÇUCU MADDE, 1) Katı yakıtların, taze hava verilmeksizin, kapalı bir yerde 900½C ısıtılması durumunda, serbest bıraktıkları organik ayrışma ürünleri Uçucu maddeler kömürleşme derecesini gösteren unsurlardır 2) Mevadı tayyar
UFALAMA, Taş, cevher veya kömürün; kaba kırma, ince kırma, öğütme gibi işlemlerin tümüne veya birisine tabi tutulması suretiyle boyutlarının küçültülmesi diğer bir deyişle; tane yüzeylerinin arttırılması Cevher zenginleştirme işlerinde ufalama sonucunda mineral tane-ciklerinin serbestleşmesi sağlanmış olur
UFALAMA ORANI, Kırıcı veya değirmene giren malın ortalama tane iriliğinin, çıkan malın ortalama iriliğen oranı Bu oran, kırıcı ağız açıklığının, çıkış açıklığına oranı olarak da ifade edilebilir
UFKİ, Genişliğine
ULTRABAZİK, Kayacın kimyasal bileşimine ait SiO2 içeriği % 45ten az olan kayaçlar için kullanılan terim Bazı meteorlarda varlığı gözlemlenen bu magmatik kayaç, bünyesinde kuars ve feldispat ihtiva etmez; esas unsuru Fe-Mg silikatlarla metal oksitleri-sülfürleri-nabit metalleri teker teker veya her üçü birden bulunur
ULTRAMETAMORFOZ, Metamorfoz olayı sırasında normalin dışında sıcaklığın ve basıncın artması sonucu meydana gelen başkalaşım —> Metamorfoz
ULTRAVİYOLE IŞIN, Dalga uzunlukları gözle görülemeyecek kadar kısa olup gözle görülemeyen ışık Bazı mineraller ültraviyole ışığa maruz kaldıkları zaman ayırt edilirler Yani ültraviyole ışık altında ayırt edilebilen mineraller ültraviyole ışığını yutar ve bunları daha uzun dalgalı ışınlar halinde meşrederler (yayarlar), bu ışınlar gözle renk olarak görülür Bu çeşit minerallere “ flüoresan” mineral denir Bazı minerallerde ise bu flüoresan olayı, yalnız ışıklandırıldığında değil, ondan sonra karanlıktada bir süre devam eder Bu olaya minerallerin “ fosforesan ve luminesan” özelliği denir Luminesan özellikle katod röntgen ve radyum ışınlarının yaptığı olay olarak ifade edilir Bu olay ısı derecesinin yüksetilmesi ile olursa “ termoluminesan” olayı örnek topaz, elmas ve fluorit gibi mineraller için yalnız el ısısı ve fosforit, kalsit ve bazı silikatler için de yüz derece yahut daha fazla ısı gerektir Luminesan olayı kırılma, vurulma vb *****ik bir yolla olursa bu olay da “ triboluminesan” olarak adlandırılır —> Kuars lambası kısa dalga ultraviyole ışınları veren (1/10000 inç yani 1/394 mm dalga boylu) iyi bir kaynaktır Argon ışığı ise daha uzun dalga boylu ultraviyole ışınları neşreder Ültraviyole ışınlarına maruz kalan her mineral flüoresan değildir Uranyum minerallerinde, şelit (Tungsten cevheri) ve diğer tungsten minerallerinde flüoresan özelliği vardır Bazı mineraller içlerinde katışıklar yüzünden flüoresan olurlar Bir kısım mineraller de bulundukları yere göre bazan bu özelliği gösterebilirler Bu yüzden flüoresan minerallerin aranıp bulunması büyük bir titizlik ister Arazide bu iş için elde taşınan bir kuars lambası kullanılır Flüoresan mineraller güzellikleri dolayısı ile dikkati üzerlerine çekerler, fakat bunların ciddi bir şekilde incelenmesi güç bir iştir
UMKİ, Derinliğine
UMUMİ DEPRESYON, —> Total depresyon
UMUMİ RANDIMAN (A+B), Ocaktan yapılan üretim miktarının (kg veya ton), üretimle ilgili olarak yeraltı (içeri A) ve yerüstü (dışarı B) için yapılan işçi yevmiyeleri topl***** bölümüyle elde edilen değer
URAL ZÜMRÜTÜ , —> Grena
URANYUM, Demir görünüşünde , radyoaktif etkenliği olan, atom ağırlığı 238,3 yoğunluğu 18,6 ergime noktası 1132½C, kaynama noktası 3818½C olan bir element
URANYUM - TORYUM-KURŞUNLA TARİHLEME, Kayaçların yaşının içerdikleri adi kurşun miktarının ölçülmesi yoluyla belirlenmesi yöntemi Adi kurşun, bol miktarda kurşun ile az miktarda kurşun oluşumuna yol açan radyoaktif madde (örn uranyum -235 ve uranyum -238 izotopları ve toryum -232 izotopu) içeren bir kayaç ya da mineralden elde edilen kurşundur Herhangi bir kayaç ya da mineraldeki kurşun izotopları bileşimi, kayaç ya da mineralin yaşına ve içinde oluştuğu ortama bağlıdır; yani ana malzemedeki uranyum ve toryum miktarları toplamının kurşun miktarına oranı suretiyle belirlenir
URGAN, 1) Kalın ip 2) İnce halat
USTABAŞI, Üretim, hazırlık ve sondaj ünitelerindeki çeşitli işlemlerde çalışan işçilerin çalışmalarını denetleyip koordine eden usta
UYGULAMALI JEOLOJİ, —> Jeoloji
UYGULAMA PROJESİ, Ön projede belirtilmiş tesisin kurulması için gerekli, kabul edilmiş ilkelere uygun nitelikte ayrıntılı açıklama, şema, plan ve resimlerle bunların düzenlenmesine dayanak olan hesap, keşif ve şartnamelerin tümü yani işletmeci mühendis veya madencinin; fiilen çalışabilmesi için gerekli ayrıntıları ihtiva eden proje
UYGUN TABAKALAŞMA, 1) Tabakaların seri halinde düzenli ve paralel olarak birbirlerinin üzerinde çökelmiş durumu Tabakaların bu durumu, çökelme olayının aynı fiziksel şartlar altında, devamlı olarak meydana geldiğini gösterir Tektonik hareketler etkisi ile seri halindeki uygun tabakalar eğimli veyadik duruma da gelebilir 2) Konkordans
UYUM BÖLMESİ, Basıncı veya temperatürü farklı iki ortamın arasında özel olarak yapılmış olan veya bırakılan ve bir ortamın etkisini azaltarak, diğer ortam için uyum sağlanmasına yarayan yer
UZAKTAN ALGILAMA, 1) Fiziksel temas olmaksızın bir madde hakkında bilgi toplamak, toplanan bilgileri kaydetmek ve bunları işlemek gibi iki ana aşama ile gerçekleştirilen çalışma Uzaktan algılayıcılar elektromanyetik spektrumun görünür ve görünmez dalga boylarında çalışan göz ya da yapay algılayıcılardır Farklı dalga boyu aralıklarında çalışan uzaktan algılayıcılara örnek olarak da lazer, radyofrekans alıcıları, radar, radyometre, kızılötesi tarayıcılar vb cihazlar gösterilir Uzaktan algılama aktif ve pasif olmak üzere iki biçimde yapılabilir Aktif algılamada, algılayıcı sistem bir alıcı vericiden (radar veya lazer gibi) oluşur Pasif algılamada, algılayıcı sistem bir alıcıdan oluşur (fotoğraf kamerası ve göz gibi) Algılanan enerji ise gözlenen ortam tarafından yapılabileceği gibi güneş, ay vb kaynaklardan yayılan enerjinin gözlenen ortamdan saçılan bileşeni de olabilir Her iki durumda da algılanan enerji gözlenen ortam hakkında bilgi taşır Kamera, radyometre ve kızılötesi algılayıcılar bu türdendir 2) Remote sensing
UZMAN, 1) Belli bir işte belli bir konuda bilgi, görgü ve becerisi olan kimse 2) Mütehassıs
UZUN AYAK, 1) Tabaka halinde bulunan cevher veya kömür damarlarını iki yerden kesip, (alt ve üst) taban yolları hazırlandıktan sonra, bu taban yollarının damar içinden bağlanması suretiyle teşkil edilen uzun, dar ve yüksek olmayan üretim yeri Taban yolları pano hududuna kadar sürüldükten sonra hazırlanıp geriye doğru çalışılan uzun ayağa dönümlü -(tayrabatan), taban yollarının başlangıcında hazırlanan ve hududa doğru çalışılan uzun ayağa da ilerletimli uzunayak (taysaşan) denir Genel olarak uzun ayak maden yatağının istikametine dik olarak yürütülür Damar meylinin müsait olduğu hallerde uzun ayak damar meyli boyunca aşağı veya yukarı doğru da yürütülebilir 2) Ayak 3) Tay
UZUN HADDE ÜRÜNLERİ, Üretilen çeliğin haddelenmesi suretiyle elde edilen blum, kütük, demiryolu malzemeleri (ray, travers, cebire, seletler), ağır, orta ve hafif profil, nervürlü veya düz betonarme çelik çubuklar, tel ve kangal (filmaşin) gibi ürünler Sıcak haddeleme sonucunda elde edilen a) blumlar, b)ağır ve orta profiller (yüksekliği 80 mm ve üstünde olan |,U vb kesitli profiller, uzun kenarı 80 mm üstünde olan eşitkenar ve çeşit kenar köşebentler ve yüksekliği 100 mm üstünde olan maden direği profilleri ve benzerleri), c) kalın kesitli çubuklar (çapları 60 mm üstünde olan yuvarlak kesitler, genişliği 120 mm üstünde olan lamalar, köşe radyusları 50 mmnin altında ve bir kenarı 60 mm üstündeki dikdörtgen veya kare kesitli malzemeler), d) demiryolu malzemeleri ve, e) bir kenarı 140 mmden az olan kütükler uzun hadde ürünleri olarak isimlendirilir Ayrıca, kütüklerin sürekli, yarı sürekli veya ard arda (Tandem) haddelerde sıcak haddelenmesiyle üretilen a) hafif profiller (yüksekliği 80 mmnin altında olan |,U kesitli profiller ile bir kenarı 80 mmnın (hariç) altında olan eşkenar ve çeşitkenar köşebentler, 50 mmnin altındaki T ve diğer profiller, en fazla 25 mm, en az 1 mm kalınlığındaki lama malzemeler) b) ince kesitli çubuklar (en çok 60 mm çapa kadar dairesel kesitli ve genellikle 12 m uzunluğa kadar olan yuvarlak çubuklar, bir kenarı 60 mmye kadar kare kesitli, paralel kenarları arasındaki mesafe en çok 60 mm olan altıgen, sekizgen gibi geometrik çubuklar); c) filmaşinler (en az 5,5 mm çapında ve kangal halindeki malzemeler) de uzun hadde ürünlerine dahildir Soğuk haddeleme ile de biçimlendirilmiş uzun ürünler elde edilir Genellikle hafif profillere , ince kesitli çubuklara ve filmaşinlere soğuk haddeleme veya soğuk çekme yöntemleri uygulanır Bundan amaç malzemelerin boyutlarını, *****ik özelliklerini veya yüzey durumlarını değiştirmektir Soğuk haddeleme sonucunda ise aşağıdaki uzun hadde ürünleri elde edilir: a) Soğuk çekilmiş çubuklar (40 mmden daha küçük çaptaki çubukların yüzeylerinin temizlenmesi, çap toleransının düşürülmesi için yüzeysel soğuk biçimlendirme yapılan ürünler); b) Soyulmuş çubuklar (Çapları 20 mm den büyük olan çubuklarda, talaş kaldırmak suretiyle yüzeylerin temizlenmesi ve çap toleranslarının düşürülmesi ile edilmiş ürünler); Tavlı teller (Filmaşinlerin inceltilerek istenen çapa indirilmesi ve daha sonra yumuşatma tavına veya ısıl işlemine tabi tutularak yumuşatılması ile elde edilen ürünler) d) Sert teller (Belirli bileşimlerdeki filmaşinlerin hadde veya lokmalardan soğuk biçimlendirilmesiyle istenen çapa indirilmesi ve böylece sertliği ve dayanımının artırılması suretiyle elde edilen ürünler) e) Patentli teller (Orta ve yüksek karbonlu filmaşinlerin hadde veya lokmalardan geçirilerek soğuk biçimlendirmeyle istenen çapa indirilmesi, daha sonra patentleme ısıl işleminin uygulanması ile elde edilen ürünler)
UZUN MEHMET, Taşkömürünü Türkiyede ilk keşfeden 19 yüzyılda yaşamış Zonguldaklı Türk
Türk bahriyesinin İngiliz kömürüne bağımlılığını gidermek için halkın katkısını sağlama gayretleri, Uzun Mehmetin 1829 yılında Zonguldak kömürünü keşfiyle sonuçlanmıştır Bugün Zonguldakta Uzun Mehmet adına bir anıt dikilmiştir Ayrıca taşkömürünün ilk defa 1822 yılında Karadeniz Ereğlisi Kestaneci köyünden gemici Hacı İsmail tarafından bulunup II Mahmuta götürüldüğü ve beş kese altınla mükafatlandırıldığı da rivayet edilir

Ü

ÜÇGEN METODU, —> Poligon metodu
ÜÇGENLERE AYIRMA YÖNTEMİ, Küçük arazi parçalarının ölçülmesinde kullanılan yöntem
ÜÇGENLERİN AĞIRLIK MERKEZ-LERİNDEN HACİM HESABI, P1 (X1 , Y1 , Z1), P2 (X2, Y2, Z2) ve P3 (X3, Y3, Z3) üçgenin ve S (Xs, Ys, Zs) kütlenin ağırlık merkezinin koordinatları, yani
X1+X2+X3
Xs = ————————
3
Y 1+Y2+Y3
Ys = ————————
3
Z1+Z2+Z3
Zs = ————————
3
Fi ve FÜ= Üst ve alt üçgen yüzeylerinin taban alanları, m= Üçgenlerin oluşturduğu sistemin ağırlık merkezi ise hacimin;
n
VF= İ Fi m = Fü m formülü ile bulunması
k=1
ÜÇGEN DAMARLI HALAT, Çelik halatı teşkil eden damarların en kesitleri yaklaşık olarak üçgen biçiminde olan düzene sahip halat Üç köşe demetli halat, öncellikle kaldırma işlerinde kullanılmak üzere geliştirilmiş olup, makaralar üzerinde tellerin aşınmasını azaltmak amacıyla geliştirilmiştir Üçgen demetli çelik tel halat 6 torunludur ve genellikle kendir öz üzerine istinad-ederler
ÜÇ GÖZLÜ TUMBA, —> Tumba
ÜFLEYİCİ, 1) Üfleyerek havalandırmayı sağlayan aygıt 2) Üfleyici pervane 3) Suflan pervane —> Vantilatör
ÜLEKSİT (Na CaB5O98H2O), Doğada masif, karnabahar şeklinde, lifsi ve sütun şeklinde bulunan bir bor minerali İpek parlaklığında olanları da vardır Genelde kolemanit, hidroborasit ve probertit ile birlikte (bulunur) teşekkül eder B2O3 içeriği % 43 olup, Türkiyede Kırka, Bigadiç ve Emet yörelerinde, dünyada ise Arjantinde bulunur
ÜNİTE, 1) Metallerin fiat ve terönü ile ilgili terim 2) Yüzde bir tenörlü farzedilen bir ton cevherin ihtiva ettiği saf metal miktarı
ÜRETİM, 1) Toplumun varlığı ve gelişmesi için gerekli olan nesnelerin elde edilmesi 2) —> İstihsal
ÜRETİM KAYBI, Damar içinde mevcut kömürün üretilememiş olan kısmı, çalışma ve işyeri güvenliği için topuklarda ve fay civarlarında yerinde bırakılan kömürler Yangının ve heyelanın önlenmesi için alınmayan veya kalite yetersizliği nedeniyle üretilmeyen kısımlar da üretim kaybıdır Üretim kaybı, uygulanan yöntem ve kullanılan teçizata bağlı olarak değişir Genel olarak bu kayıp kömür üretiminde yeraltında %25 ve açık ocakta %10 civarındadır

Burada kömür açık işletmeciliğinde karşılaşılan başlıca üretim kayıpları örnekleri gösterilmiştir Son iki şekilde gösterilen emniyet topukları projede öngörülmüş ise yerinde bırakılan kömürler, rezerv kaybı olarak dikkate alınır
ÜRETİM MALİYETİ, Üretim için harcanan gider toplamının, üretim miktarına bölünmesi ile elde edilen değer Gider türleri: Hammaddeler, yardımcı maddeler, işletme malzemesi, yakıt, elektrik, su, işçilik ve personel giderleri, amortismanlar, lisans anlaşması bedeli, rödavans bedeli, bakım ve onarım, genel giderler (Kira, sigorta, vergi, resim ve harçlar, taşıma haberleşme, aydınlatma) —> Ticari maliyet, Satılabilir
ÜRETİM METALURJİSİ, —> Metalurji
ÜRETİM NAKİL ARACI, Üretilen madenin taşınmasında kullanılan araç Başlıcaları: Yeraltında; sallantılı ve sabit oluk, zincirli konveyör, ocak arabası, bantlı konveyör; açık ocakta; kamyon, vagon, bantlı konveyör, pipe-line, havai hat vb
ÜRETİM PANOSU YOLLARI, 1) Yeraltında üretim yapabilmek için pano içinde sürülmesi gerekli yolların genel tanımı Ayağın alt kısmında ve ayak uzunluğuna dik olarak sürülen yola —> “Alt taban yolu”, ayağın üst kısmında sürülen yola ise “ Üst taban yolu “ denir Bu yollar, üretilen kömürün nakli, ayağın havalandırılması ve ayak içine malzeme gönderilmesi amacı ile kullanılır 2) Açık işletmede üretilen cevher veya kömürün naklinde kullanılan veya servis ve irtibatı sağlayan yolların tümü
ÜRETİM YERİ, Maden yatağı içerisinde bulunan ve faydalı madenin kazılarak bir taşıma aracına verdiği (yüklendiği) yer
ÜST DERİN KAZI, Açık kömür işletmesinde kazıcının çalışma düzlemine göre üst kademede yaptığı “ Üst kazı “, alt kademede yaptığı “ Derin kazı “ İş makinesi döner kepçeli kazıcı veya dragline olabilir —> Şekil
ÜST ISI DEĞERİ (ÜID) , Tartımı yapılmış katı yakıt numunesinin, standart koşullarda bir kalorimetre bombasında oksijen ortamında yakılıp kalorimetre kabı, içindeki suyun sıcaklık derecesinin artımına ve sistemin ortalama gerçek ısı sığasına göre ısı değeri hesaplanıp, ateşleme fitilinin verdiği ısı, termo-kimyasal düzeltmeler ve kalorimetreden su gömleğine geçen ısı kayıpları hesaplara katılarak elde edilen netice Alt ısı değeri (AID) ise üst ısı değerinden, kayıpların düşülmesi suretiyle hesaplanan ısıdır
ÜST MADENCİ, —> Nezaretçi
ÜSTTABAN YOLU, Uzun ayak üretim sisteminde; ayak içine malzeme naklini sağlayan, panonun üst kısmında sürülen galeri Üst tabanyolu aynı zamanda, insan çıkışına yarar ve hava dönüşümünü sağlar
ÜSTÜPÜ, Atölyelerde temizlik işlerinde kullanılan pamuk ipliği artığı
ÜST KÖMÜR TABAKASI, Bir kömür damarında veya kömür horizonunda damarın ara kesme ile ayrılan üst dilimi