Madencilik Terimleri Sözlüğü İ

Madencilik Terimleri Sözlüğü İ

İBRAHİM ETHEM PAŞA (1818-1893), İlk Türk Maden Mühendisi Miralay rütbesiyle önce Darı Şura-yı Askeriyede ve Sarıyer bakır madeninde görevlendirilmiş, sonra Gümüşhacıköy maden müdürlüğüne, 1845te de Keban ve Ergani madenleri başmühendisliğine tayin edilmiştir Ethem Paşa, siyasi hizmetlerinden çok, ilmi hizmetleri ile faydalı olmuştur Darülfünuna tabiat dersleri için kıymetli koleksiyonlar hediye etmiştir İÇE DÖMKE, Çalışmakta olan bir açık işletmenin, madeni alınmış kesimine pasanın boşaltılması

İÇERİ (A) RANDIMANI, Yeraltı randımanı, —> Randıman

İÇ KUYU, —> Kör kuyu Kelebe

İHBAR, 1) “ 3213 sayılı Maden Kanunu”nda kullanılan bir deyim olup, arama ve ön işletme ruhsat sahasında olmamak kaydı ile evvelce tesbit edilmemiş bir maden zuhurunun “ETKB Maden İşleri Genel Müdürlüğü “ ne bildirilmesi 2) Genel anlamda, yasa dışı bir iş yapanı ele vermek amacıyla gizlice bildirim, haber verme

İHMALİ FENNİ, Bilimsel olarak gereken ilginin gösterilmemesi

İHRAÇ, Ocaktan maden, taş, vb çıkarma işlemi

İHRAÇ HALATI, İhraç tesisinde kullanılan halat

İHRAÇ KULESİ, —> Şövelman

İHRAÇ KUYUSU, İçinde madencilikle ilgili her türlü taşımanın yapıldığı kuyu

İHRAÇ SİSTEMİ, Kuyu kafesini ocak içine indirip yeryüzüne çıkaran çelik halatlı sistem İhraç sisteminde halat ya tambura sarılır veya halatın tambura sürtünmesi suretiyle kaymadan kafesin hareketini sağlar Bunlardan birincisine tamburlu, ikincisine de köpe ihraç sistemi denir

İHRAÇ VİNCİ, İhraç sisteminde hareketi sağlayan *****izma İhraç vinci elektrik, buhar veya su gücünden yararlanılarak tahrik edilir

İHZARAT, Maden üretimine başlamadan yapılan büyük hazırlıktan sonra maden rezervi içinde (panoda) devam eden kısa ömürlü her türlü hazırlık çalışmaları İhzarat tamamlandıktan sonra üretime geçilebilir Belirli faz farkı ile hazırlık ve üretim birbirini takip eder —> Büyük hazırlık Developman

İHZARAT GALERİLERİ İHTİYACI, 1000 ton satılabilir maden elde edilebilmesi için gerekli galeri boyu veya hacmini ifade eden kavram (m/1000 t veya m3/1000 t) Bu ihtiyaç, damar kalınlığına, ayak boyuna ve ihzarat galerilerinin kullanılma sıklığına göre değişir

İHZARAT LA¦IMI, Kullanma süresi beş yıldan az olan hazırlık lağımı Bu lağımlarla ilgili harcamalar lağımın ömrü dikkate alınarak amortismanlar dışında itfaya tabi tutularak maliyete intikal ettirilir

İHTİRA BERATI, —> Patent

İKAZ DİNAMOSU, Elektrik üreten bir dinamonun statorundaki bölümlere verilecek doğru akımı üreten dinamo

İKİ ŞEKİLLİ MİNERALLER, —> Polimorf mineraller

İKİNCİL ALUMİNYUM, Yeni ve / veya eski hurdadan elde edilen alüminyum

İKİNCİL HAVALANDIRMA, —> Tali havalandırma

İKİNCİL PERVANE, —> Tali havalandırma

İKİZ, Mineralojide bir mineralin aynı veya daha fazla kristallerinin belirli bazı kaideler altında ve değişik doğrultularda yan yana, bitişik veya iç içe girmiş bir halde teşekkül etmiş olması

İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLÜ (İDT) , Ekonomik alanda ticari esaslara göre etkinlik göstermek üzere kurulan ve sermayesinin tamamı devlete ait olan Kamu İktidadi Teşebbüsü 233 sayılı KHKye göre İDT sayılan KİTler :

Türkiye İhracat Kredi Bankası AŞ (EXİMBANK), TC Ziraat Bankası, Sümerbank, Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikaları İşletmesi (SEKA), Türkiye Çimento Sanayii TAŞ (ÇİTOSAN), Türkiye Demir Çelik İşletmeleri AŞ (TDÇİ), ETİBANK, Türkiye Petrolleri AO (TPAO), Petrokimya AŞ (PETKİM), Türkiye Gübre Sanayii AŞ (TÜGSAŞ), Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK), Devlet Malzeme Ofisi (DMO), Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ , Halkbank, Ağır Sanayi ve Otomotiv Kurumu (ASOK), Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ), Et ve Balık Kurumu (EBK), Toprak Mahsülleri Ofisi (TMO), Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu (SEK), Yem Sanayii TAŞ, Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK), Orman Ürünleri Sanayii Kurumu (ORÜS), TC Turizm Bankası AŞ , Türkiye Emlak Bankası AO (KONUTBANK), Türkiye Gemi Sanayii AŞ, Türkiye Denizcilik İşletmeleri (TDİ) ve Denizcilik Bankası AO (DB)

Özelleştirme ve uygulamalarının düzenlenmesine ve bazı kanun ve kanun hükmünde kararnameler-de değişiklik yapılmasına dair 24111994 tarih 4046 nolu kanunla KİK başlıklı bölümde yer alan kuruluşlardan “Türk Hava Yolları AŞ (THY), Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAY-KUR), Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü(TİGEM) “ bu bölümden çıkarılarak İDT bölümüne eklenmiş ve 233 sayılı KHK ekinde belirtilen KİKler TC Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü (TCDD), Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü (DHMİ), Tütün, Tütün Mamülleri Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü, TC Posta İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Türk Telekominikasyon AŞ olarak yeniden düzenlenmiştir

İLMENİT, —> Titanyum, titan

İLERİ TEKNOLOJİ MERKEZİ, —> Tekno-park

İLERİDEN KESTİRME, Yanına gidilemiyen bir noktanın yerini belirlemek için, aralarındaki mesafe hassas olarak ölçülen iki noktaya alet kurup bu şekilde oluşan üçgenin aletlerin bulunduğu noktalardaki açıları ölçülüp gidilemeyen noktanın yerinin saptanması

İLERLEME, 1) Galeri sürülmesinde her bir ateşleme sonunda elde edilen ilerleme miktarı 2) Sondajda delme işlemi

İLERLEME HIZI, Kazı yapılan işyerlerinde (lağım, taban, ayak, kuyu, kelebe, kılavuz, sondaj) günlük veya vardiyalık ilerlemeyi metre cinsinden belirten bir ölçü kavramı —> Kesme hızı

İLERLEME YÖNÜ, Ayakların ilerlediği yön Bu yön damar istikametinde, damar meylinde ve damar meyli aksine olabilir —> İşletme yönü

İLERLETİMLİ AYAK, —> Uzun ayak

İLETKENLİK ANİZOTROPİSİ, —> Jeoelektrik maden arama metotları

İLK ÇUKUR, —> Ön dekapaj

İLK YARDIM, Hasta veya yaralı bir kimseye, tıbbi müdahale derhal yapılamadığı takdirde, doktor gelinceye kadar veya hasta yahut yaralı doktora veya hastahaneye götürülünceye kadar tatbik edilen acil hal tedavisi Doğru tatbik edildiği takdirde ilk yardım, ekseri hallerde tabii teneffüsü yeniden sağlar; kan kaybını azaltır; şoku hafifletir veya izale eder; yaraların ve yanıkların mikrop kapmasına, kırık ve çıkıkların hareketine mani olur; ızdırabı azaltır; hastaya kuvvet kazandırır ve sıhhi yardım temin edildiği zaman hastanın veya yaralının iyileşme ihtimalini çoğaltır

İMALAT HARİTASI, 1) İşletilmekte olan bir maden damarının ve damar çevresindeki madencilik yapılarının muayyen bir ölçekle plan düzlemi üzerine çizilmesi suretiyle elde edilen harita Bu haritada ramble edilmiş kısımlar farklı tarama çizgileriyle ifade edilir Damar istikamet ve yatımı, senklinal ve antiklinaller, tektonik arızalar özel işaretlerle belirtilirler İmalat haritası, ocak emniyeti bakımından yangın çıkan kısımları, yeraltı suyu sahalarını, barajları, emniyet topuklarını ve ruhsat sınırlarını da gösterir 2) İşletmelerde üretim yapılan yerleri, miktarları ve yapılış şeklini gösterir, ölçekli, beyan niteliğinde harita

İMALAT PLANI, Yeraltı madenciliğinde sürülen galerileri, taban yollarını ve üretim ayaklarında yapılan çalışmaları, açık işletmelerde de dekapaj ve kömürde, basamakların ve alınların durumunu gösterir harita

İMALAT YÖNÜ, —> İşletme yönü

İMLA HAKKI, 1) Galerilerde veya üretim yerlerinde istenen kazıyı yapmak için, lağım deliklerine konması icap eden patlayıcı madde miktarı 2) Barut hakkı 3) Doldurma hakkı

İMPEDANS, Ohm - alternatif akım direnci

İMPULS YÖNTEMİ, Bir katod lambasında, impulsların gidiş-gelişi arasında geçen zaman farkını dikkate alarak yapılan uzunluk ölçme yöntemi Bu yöntemde modüle edilmiş bir dalga; verici tarafından ölçülecek mesafenin diğer ucuna gönderilir, oradan kuvvetlendirilerek geri yansıtılır ve geçen zaman tesbit edilerek cihaz tarafından mesafe olarak gösterilir

İMRARİYE, 6309a göre Devlet Hakkı ödenerek üretilen madenin nakil ve satış müsaadesi İmrariye ödenince imrariye tezkeresi alınmasına hak kazanılır Yürürlükten kalkan 6309 sayılı Maden Kanununa göre mecburi imrar taahhüdü İR, İİ, sahaların sözleşmelerine konurdu Bu durumda imrariye tezkeresi alınmadan maden sahasından çıkartılan (nakledilen) maden kaçak sayılır; imrariye 1,5 misli tahsil edilir ve hakimin takdirine göre de ceza verilirdi

İNCE KIRMA, —> Kırma

İNCE KİLLİ DAMAR, Mermer işletmeciliğinde kalınlığı çok az olan killi damar

İNCE KÖMÜR, —> Satılabilir

İNCE YONU, Mermer işletmeciliğinde, taş yüzeyinin imalât yüzeyine paralel olarak, yanlarının 5-10 cm derinliğine kadar kalem, tarak, mucarta ve midizle işlenmesi

İNCO FLAŞ İZABE YÖNTEMİ, Kanadanın inco firması tarafından geliştirilmiş saf ticari oksijenin (~% 95 O2) kullanıldığı, pirometalurjik prensiplere dayanan blister bakır üretim yöntemi İnco flaş izabe gazları otokumpu fırınına nazaran daha yüksek oranda SO2 içerir Bu oran birincisinde % 10-15 olmasına karşın, ikincisinde % 80 civarındadır ve bu nedenle ınco yönteminde sıvı SO2 ve hatta elementer kükürt üretimi mümkün olur Inco teknolojisinde cüruftaki bakır oranı daha düşük olduğu için, cüruf atılır —> Bakır üretimi

İNDİKATÖR KRİGİNG YÖNTEMİ, Maden yataklarının sınırlarının koşullu olasılık dağılımlarının kestiriminde kullanılan parametrik olmayan jeoistatistiksel bir teknik

İNDİRGEÇ, —> Redükleyici

İNDİRGEME, 1) Döndürme, dönüştürme, irca 2) Redükleme Redüksiyon

İNDİRGENME, —> Elektroliz

İNFİLAK, Patlama —> Detonasyon Şiddetli patlayıcı maddeler Patlayıcı madde

İNFİLAKLI FİTİL, Dış yapısı çeşitli renk-lerde, özü de trotil denilen sarımtrak ve beyaza yakın patlayıcı madde ile dolu olan ateşleme fitili Yanma hızı saniyede 7-9 kmdir Yanması infilak şeklinde olur Kangal halinde bulunduğu zaman infilakı halinde toplu patlayıcı madde tesiri gösterir

Doldurulmuş ve sıkılanmış birden fazla deliğin ateşlenmesinde kullanılır Emniyet bakımından; hiçbir zaman kangal halinde iken; yeteri kadar fitil açılıp kesilmez Kesilecek uç bir tahta üzerine konulur, keskin bir bıçakla vurulmak suretiyle kesilir Bıçağı sürterek infilaklı fitil kesmek tehlikelidir İkinci bir kesiş tahtanın aynı yerinde yapılmaz

İNGOT, Kütük, çubuk, külçe veya blok halinde, ingot kalıbına dökülerek elde edilen, yeniden ergitme, dövme, haddeleme vb işlemler uygulanmamış metal veya alaşım kitlesi

İNHALASYON CİHAZI, —> Pulmotor

İNHİDAM, —> Tasman

İNKLİNASYON, 1) Arzın manyetik alanının yatay düzleme göre eğimi 2) Serbest asılmış bir mıknatıs iğnesinin arzın manyetik alanında yatay düzlemle yaptığı açı 3) Bir planet yörünge düzleminin arzın yörünge düzlemiyle meydana getirdiği eğim açısı 4) Düzgün bir maden yatağının genel eğimi

İNNOVATİON CENTER, —> Teknopark

İNSAN GÜCÜ İLE NAKLİYAT, Madencilikte insan gücü kullanarak (manuel) kürek, el arabası veya küçük ocak arabasından yararlanılarak yapılan taşıma —> Nakliyat

İNSET, Kuyunun dibinden veya herhangi bir yerinden yapılan lağım girişi

İN-SİTU-METODU, 1) Uçucu madde, kömür ve bitüm ihtiva eden şistlerin içindeki enerji hammaddelerinin yerinde gazlaşmaları yoluyla enerji hammaddesi elde edilmesi yöntemi 2) Tabii yerinde yapılan işlem

İNTİFA HAKKI, Başkasına ait bir maldan yararlanma, başkasına ait bir malı kullanma hakkı —> Orman irtifak hakkı

İNTİKAL, —> Devir

İNTERNET, Birbirine bağlı bilgisayarların ağlarından oluşan ağların ağı olarak tanımlanan bilgisayar iletişim sistemi

İNTRÜSİF KAYAÇLAR, —> Derinlik kayaçları

İRADEİ SENİYE, Maden işlerine taalluk eden ahvalde çıkarılan “Bakanlar Kurulu” kararı

İPEK CİLA, İnce kılımsı minerallerin verdiği görünüm olup; kılımsı jips, kılımsı barit vb minerallerde vardır

İRİ KÖMÜR, —> Satılabilir

İRSAL, Gönderme, yollama irsaliye

İRSALİYE, Malı nakledenin veya naklettirenin, irsalatçıdan (göndericiden) almış olduğu ve malın sevk edildiğini ve durumunu gösteren ve ispata yarayan belge Diğer bir ifade ile bir yere gönderilen eşyanın listesi, gönderme belgesi

İRSALİYE MEKTUBU, —> Nakliye senedi, İrsaliye

İRTİFAK HAKKI, Bir taşınmaz üzerinde diğer bir kimse veya taşınmaz lehine tesis edilen yararlanma ve kullanabilme hakkı —> İndifa hakkı

İS, Yakıtların bünyesinde bulunan CnH2+2in yanma esnasında parçalanması nedeniyle serbest halde çıkan karbon zerreleri

İSLİM, Bir işte kullanmak için hazırlanan buhar

İSTALYA, —> Starya

İSTARYA, —> Starya

İSTİF, 1) Çeşitli litolojideki kayaçların bir arada (birlikteliği) bulunması 2) Maden direklerinin stok sahasına yerleştirilmesi

İSTİHDAM, Hizmette kullanma

İSTİHLAK, Tüketim, yoğaltım

İSTİHRAÇ, 1) Kazılmış madenin ocaktan çıkarılması 2) Çıkarma 3) İhraç

İSTİHSAL, 1) Madenin, maden yatağı içerisinden kazılıp çıkarılması işlemi 2) Üretim

İSTİHSAL (ÜRETİM) METALURJİSİ, Cevher veya konsantrenin kurutma, kavurma, eritme ve redükleme proseslerine tabi tutularak metal veya alaşımları elde etmek için yapılan metalurji işlemleri —> Metalurji

İSTİKAMET, Damar veya tabaka düzlemi ile yatay düzlemin ara kesiti, diğer bir ifade ile tabaka yatımına dik ve damar düzlemi üzerinde olan doğru parçası —> Direksiyon

İSTİKŞAF, Keşfetme, yoklama

İSTİM, —> İslim

İSTİSMAR, 1) İşletme, yararlanma 2) Sömürme

İSTİSMARLI MADENCİLİK, İlerisi için tedbirler almadan ve işletme zayiatı dikkate alınmadan maden yatağının kolay üretilebilir ve zengin kısımlarının işletilip geri kalan kısmının bırakılması şeklinde yapılan madencilik

İSTMAN (EAST MAN) CİHAZI, Geniş lâğım (çapı 50-350mm olan) eğimini kontrol etmekle kullanılan cihaz Her ölçü noktasında lâğımın eğimi ve eğimin azimut değeri bir film üzerine tespit edilir —> Klinometre, sondaj inklinometresi

İŞARETÇİ, 1) Sinyalci 2) Çancı

İŞARETLEŞME, Vinç, varagel, kuyu vb ihraç tesislerinde vinç dairesi ile rösetlerdeki görevliler arasında belirlenen ve ihraç sisteminin yapması gereken fonksiyonunu açıklayan akustik (kampana veya zil), optik (sesli ve ışıklı) sinyallerle (anlaşma) haberleşme şekli Buna göre: 1 vuruş: Stop, 2 vuruş: Çek (vira), 3 vuruş: Bırak (laçka), 4 vuruş: Adam geliyor, 5 vuruş: Adam geldi anlamındadır Bu işaretleşme telefon aracılığı ile de yapılabilir

İŞÇİ, 1) Bir akde bağlı olarak diğer bir kimsenin işyerinde bedenen veya fikren veya hem bedenen hem fikren çalışan kimse 2) Sendikalar ve Sosyal Sigortalar kanununa tabi, fakat “Devlet Personel Kanununa” tabi olmayan kişi

İŞÇİLİK, 1) İşçiye yaptığı iş karşılığı verilen ücret 2) İşçi emeği 3) İşleme (yapım) niteliği 4) Üretim maliyeti hesaplamada o üretim için çalışan işçilerin tümüne ödenen para veya bunun % olarak ifadesi

İŞ DE¦ERLENDİRME, Bir işyerindeki işlerin, önceden tespit edilmiş, belli faktörler (kriter) açısından birbirlerine oranla taşıdıkları değerlerin, ücret tesbitine esas olmak üzere, rakamlar halinde ortaya konması

İŞGÜNÜ, Tatil, genel ve ulusal bayram günleri çıkarılmak suretiyle yıl içinde çalışılan günleri ifade eder Tatil günlerinde de işyerinde çalışma yapılıyorsa, bu günler de işgünü olarak kabul edilir

İŞ KAZASI, 1) İşverenin otoritesi altında sayılan bir zaman kesimi içinde, iş veya işin gereği meydana gelen, fizyolojik bir arıza ile sonuçlanan kaza durumu 2) Çalışanların iradesi ve suç sayılan bir kusuru olmaksızın yapılan işten ileri gelen ve geçici veya sürekli işgöremezlik yahut ölümle sonuçlanan travmatizm veya hastalık hali 3) İş gücünü doğrudan doğruya tehdit eden, bir yerde Sosyal Sigortalarla ve öncelikle korunan meslek riski

İŞ MAKİNELERİ ÇALIŞMA VERİMİ, İş makinelerinin çalışmalarından sağlanan fayda derecesi Çalıştırılan iş makinesinin verimi, taşınan veya kazılan malzemenin cinsine, operatörün becerisine, makinenin çalışma ve bakım durumuna göre E=0,4-0,8 arasında değişebilir

Yükleyici kepçesinin dolma faktörü ise; yüklenen malzemenin kolay, orta, oldukça zor ve zor yüklenebilmesine ve yığın halinde, kısmen kazı gerekli, ekskavatör veya dozerle kazılıp hazırlanmamış, patlatılmış ancak yerinden kopmamış büyük sert malzeme olmasına göre kepçe dolma faktörü k= 0,4-1,0 arasında değişebilir

Bu faktörler dikkate alınarak yükleyicinin yapacağı iş miktarı; Q= (gx60xE): D g=g1xk formülleri ile hesaplanır

Q= İş miktarı m3, g1=İş miktarı (m3/sefer-tam dolu kepçe)

D= Gidiş-dönüş ve yükleme zamanı (dakika)

g= İş miktarı (m3/ sefer-normal)

E= Çalışma verimi (—> Çalışma verimi)

İŞ MAKİNESİ ÇALIŞMA VERİMİ, Çalışmada sağlanan fayda derecesi Açık işletme örtükazı işinde çalışan kazıcı makinenın verimi; malzemenin cinsine, operatörün becerisine, makinenın çalışma ve bakım durumuna göre 0,42-0,83 arasında değişir Bu husus aşağıdaki tabloda gösterilmiştir

Kazıcı makinenin bakım derecesi

Çalışma Mükemmel İyi Normal Kötü

Durumu

Mükemmel 0,83 0,81 0,76 0,70

İyi 0,78 0,75 0,71 0,65

Normal 0,72 0,69 0,65 0,60

Orta 0,63 0,61 0,57 0,52

Uygun değil 0,52 0,50 0,47 0,42

İŞLEME, Mermer işletmeciliğinde taş bloktan arzu edilen taş yüzü elde edilinceye kadar yapılan işlemlerin toplamı

İŞLEME SUNDURMASI, Mermer işletmecili-ğinde taş işlemeye mahsus, sadece üstü kapalı mahal

İŞLETİLEBİLİRLİK, 1) Teknik ve ekonomik yönlerden, bir maden rezervinin işletmeye alınabileceğini ifade eden bir kavram 2) Hazırlık, üretim, taşıma ve zenginleştirme giderleri çıktıktan sonra, geride belirli bir miktar kâr bırakabilecek şartları haiz olma

İŞLETİLEBİLİR MADEN YATAKLARI, Etüd yapıldığı sırada bilinen madencilik tekniği, teknolojisi ve ekonomisi bakımından, işletildiği takdirde iktisadi olabilecek veya işletilmesi politik yönden faydalı olacak maden yatakları

İŞLETİLEBİLİR ORTALAMA TENÖR, Bir maden yatağında veya bir maden işletmesinde kabul edilen işletme limit tenöründen daha yüksek tenörde olan cevher oluşumlarının ortalama tenörü

İŞLETİLEBİLİR REZERV, —> İşletilebi-lirlik

İŞLETİLEN (DENGELENMİŞ) ORTALA-MA DAMAR KALINLI¦I, Aynı anda değişik kalınlıktaki damarlarda çalışılan bir üretim ünitesinde her üretim noktasından yapılan üretimin damar kalınlığı ile çarpımlarının toplam üretime bölünmesi ile elde edilen damar kalınlığı —> Damar kalınlığı

İŞLETME, 1) Ekonomik ilkelere göre faaliyette bulunarak, mal ve hizmet üreten teknik ünite 2) Herhangi bir mal veya hizmet üretimi için gerekli araç ve gerecin bu üretimi sağlayacak şekilde yerleştirildiği teknik birim 3) Müesseselerin ve bağlı ortaklıkların mal ve hizmet üreten ve hükmi şahsiyeti haiz olmayan fabrika ve diğer birimleri

İŞLETME BÜTÇESİ, 1) İktisadi faaliyet gösteren bir kuruluşun gelecek bir yıl içinde yapacağı işletmecilik faaliyetleri için insan gücü, üretim, pazarlama ve parasal yönden yapılan tahminlerin tümünü gösteren belge 2) İş Programı İşletme bütçelerinden karşılaştırma bakımından geçmiş yıllara ve içinde bulunulan yıla ait bilgilere de yer verilir Yatırım ve finansman programları da işletme bütçelerinin eklerini teşkil eder Bu itibarla yatırım ve finansman programı kesinleşmeden işletme bütçesi de kesinlik kazanmaz

İŞLETME ÇUKURU, Madeni alınmış açık işletmelerin geride bıraktığı topoğrafik görünüm

İŞLETMEDE YER BELİRLEME, Maden işletmelerinde çalışılan veya çalışılacak işlerlerinin veya ünitelerin (kuyu, desandri, lağım, taban, damar, ayak, pano, bölüm, kat, kartiye vb) adreslenmeleri için uygulanan usül Genel olarak açık işletmelerde tektonik hatlarla sınırlanmış panolar maden yatağının durumuna göre yer rümuzu, basamaklar da kotları ile birlikte bir sıra numarası verilerek belirlenir Yeraltı işletmelerinde ise lağımlar, tabanlar ve başyukarılar sürüldükleri yöne ve kotlarına göre adreslendirildikleri gibi, birçok işletmeleri olan bir kuruluşta standart bir uygulama yapmak için yer, bölge, işletme, kat, kartiye gibi yerlere kodlar, lağım, damar, kuyu, desandri gibi yerlere de numaralar verilerek sözkonusu işyeri veya ünitelerin seri halindeki rakamlarla yerleri ifade edilir

İŞLETME FAALİYET RAPORU, Maden-cilik faaliyetlerinin, yönetmeliğinde belirtildiği üzere, fenni nezaretçi tarafından hazırlanan takdim metni

İŞLETME HAKKI, Herhangi bir sahada madencilik yapmak üzere İşletme Ruhsatı (İR) ve İşletme İmtiyazı (İİ) almış özel veya tüzel kişilerin doğan hakları

İŞLETME HUDUDU, 1) Yeraltında bulunan madeni ekonomik olarak alabilmek için, kaldırılması gereken pasanın sınırını düşey ve çevresel yönde gösteren ayırım çizgisi 2) Ruhsat sahasının sınırları

İŞLETME İMTİYAZI (İİ), Yürürlükten kaldırılan 6309 sayılı Maden Kanununa göre işletme yapabilme hakkı İşletme imtiyazı, ilgili bakanlıkça aktedilecek bir mukaveleye istinaden Bakanlar Kurulu kararı ile 40-90 yıl süre için Limited, AŞ veya İDTlere verilebilir veya bu imtiyaz hakkı kanunda belirtilen bazı durumlarda gene Bakanlar Kurulu kararıyla feshedilebilir 3213 sayılı yeni maden yasasında İİ terimi ve kavramı mevcut değildir

İŞLETME İZNİ, 1) Ruhsat sahibine sahasında işletme yapabilmesi için, Maden Kanununa uygun olarak hazırlanmış işletme projesinin ilgili daireye tevdii üzerine işletme ruhsatı ile birlikte verilen izin 2) Bir tesisin işletmeye alınabilmesi ve işletilmesi için “Resmi Makamlarca” verilen izin

İŞLETME METODU, Doğal konumda bulunan madenin en az zayiatla ve emniyetli olarak ekonomik şekilde çıkarılması için uygulanan sistem Madenin büyüklüğü, şekli, yatımı ve istikameti, tavan ve tabanının özellikleri, ekonomik değeri, fiziki ve kimyevi özellikleri işletme metodunun seçiminde önemli faktörlerdir Temel işletme metodları —> Kapalı (yeraltı) ve —> Açık (yerüstü) işletme metodları olarak iki ana gruba ayrılabilir Yeraltı işletme metodları uygun şartlarda deniz, göl ve ırmak altlarında da uygulanabilir

İŞLETME PLANI, Maden kanununa göre işletmenin bir sonraki yılda maden ocağında yapacağı hazırlığı ve üretimi gösteren ocak planı Bu plan “Maden Dairesi” tarafından onaylanır ve maden ocağı bu planda gösterildiği şekilde çalıştırılır

İŞLETME RUHSATI (İR), Arama ve ön işletme ruhsatı süreleri sonunda “Maden Dairesinden” temini gereken izin belgesi

İŞLETME TALEBİ (İT), Yürürlükten kaldırılan 6309 sayılı Maden Kanununun ilgili maddelerine göre, aramanın olumlu sonuç vermesi üzerine AR süresi içerisinde “Maden Dairesine” yapılan müracaat İşletme talebinin olumlu sonuçlanması üzerine ya işletme ruhsatı (İR) veya işletme imtiyazı (İİ) verilirdi 3213 sayılı yasaya göre sadece işletme ruhsatı verilmektedir

İŞLETME YÖNÜ, Hangi işletme metodu olursa olsun; madenin kazısı sırasında, maden yatağı içerisinde yapılan ilerlemenin yönü, yani ayağın genel ilerleme yönü —> Kazı yönü Kapalı işletme

İŞLETME ZAYİATI, Üretim metodu, gereği veya topuk vb nedenlerle genel olarak alınamayan ve yerinde bırakılan kömür veya cevher miktarı Zayiat, üretilmek istenen rezerv kısmının yüzdesi olarak ifade edilir

İŞ PROGRAMI, —> İşletme bütçesi

İŞTİAL KARTUŞU, —> Yemleme lokumu

İTİCİ, 1) Araba ile nakliyatta arabaların veya katarın itmek suretiyle hareketini sağlayan *****ik tertibat (hidrolik, pnömatik, zincirli veya halatlı) 2) Ayak içinde, konveyörü gerektiğinde ayak alnına iten düzen

İTME PİSTONU, Uzun ayaklarda ayak ilerledikçe taşıma ve üretim donatımının komple olarak alına itilmesine veya kuyu nakliyatında arabaların kafese sürülmesi ve kafesten çıkarılmasına yarayan, basınçlı hava veya elektrohidrolik güçle çalıştırılan pistonlar —> Kazı rendesi

İZABE, 1) Eritme 2) Eritilme 3) Ergitme Yüksek tenörlü veya zenginleştirilmiş cevherden metallerin elde edilmesi ile ilgili olarak yapılan işlemler —> Metalurji

İZABE FIRINLARI, Cevherlerin izabesinde kullanılan fırınlar Bunlar:

1 Tekneli Fırınlar

a) Vater Jacket Fırını

b) Yüksek Fırın

c) Kupol Fırını

2 Alev Fırınları

a) Reverber Fırını

b) Simens-Martin Fırını

3 Potalı Fırınlar

4 Elektrik Fırınları

a) Arklı

b) Dirençli

c) Endüksiyonlu (yüksek veya alçak frekanslı) fırınlar olmak üzere çeşitli sistem ve tiplerde kurulur

İZLANDA SPATI, Telemetre ve polarizan mikroskoplarda kullanılan saydam kalsit (CaCO3) kristali —> Kalsit

İZOHİPS BLOK METODU, Damar izohips haritaları üzerinde faylarla sınırlanmış bloklar belirtildikten sonra planimetre ile bu blokların alanları ölçülerek; damar kalınlığı, damar meyli ve madenin yoğunluğu dikkate alınmak suretiyle yapılan rezerv hesaplama metodu Bu metoda göre hesaplanan rezerv miktarının doğruluk derecesi yüzde yüze yaklaşabilir —> Rezerv

İZOJEOTERM, Yeraltında, ortalama sıcaklıkları eşdeğer noktaların oluşturduğu eğri

İZOMORF MİNERALLER, 1) Kimyasal bileşimleri birbirine yakın ve aynı şekilde kristalleşen mineraller 2) Eşit şekilli mineraller

İZOTROP, Belirli fiziksel doğrultulara göre özelliği değişmeyen cisimler

eritme ve ergitme ne demek

İZABE, 1) Eritme 2) Eritilme 3) Ergitme Yüksek tenörlü veya zenginleştirilmiş cevherden metallerin elde edilmesi ile ilgili olarak yapılan işlemler —> Metalurji

Konuya bakmadan soru sormasak çok daha iyi olacak