Bilişsel öğrenme

Bilişsel yaklaşım

Bilişsel öğrenme;bir insan yada hayvanın geçirdiği yaşantı sonucu,bilgiyi işleme tarzında meydana gelen değişikliktirDiğer bir deyişle,bilişsel öğrenme;geçmiş yaşantılar sonucu olayların anlam değiştirmesidir(Erden;Akman,1997,s99) Öğrenme bireyseldirBireyin yeni gelen bir bilgiyi öğrenebilmesi için öğrenme işlemine etkin olarak katılması,diğer bir deyişle kendisine sunulan uyarıcıları seçmesi,bunları kendisi için anlamlı hale getirmesi ve en uygun tepkiyi üretmesi gerekir(Morgan,1995,s147)


Bilişsel öğrenmenin başlıca ilkeleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:



1 Öğrenen,dış uyarıcıların pasif bir alıcısı değil,onların özümleyicisi ve davranışların aktif oluşturucusudurDiğer bir deyişle birey öğrenme için çaba göstermelidir


2 İnsanın,zihnin kazandığı davranışları depolama ve yeri geldiği zaman hatırlayıp kullanabilme yetisi vardır



3 Birey,karşılaştığı yeni uyarıcıları eski bilgileriyle karşılaştırarak öğrenir(Erden,2001,s115) Bilişsel Öğrenme Çeşitleri: *Yer Öğrenme: Öğrenecek kişiye birbirine bağlı olan olaylar gösterilir,fakat belirli davranışlar için pekiştirme yapılmazBu durumda öğrenme olur mu?Bu sorunun cevabı “evet”tirBu çeşit deneyler genellikle çevredeki nesnelerin mekan içindeki yerleriyle ilgili olduğundan deneğin çevreyle ilgili bir mekansal harita yada bilişsel harita(cognitive map) oluşturduğu söylenirBu tür öğrenmeye yer öğrenme(place learning) de denir


Menzel (1973) yer öğrenmeyi ve bilişsel haritanın oluşumunu örnekleyen şöyle bir deney anlatmaktadır: Dört şempanze çitle çevrili geniş bir alanın kenarındaki bir kafeste yaşamaktadırAlan onların oyun alanıdır ve daha deney başlamadan bu alanı iyice tanıma olanakları olmuştur Deney,bir deneycinin şempanzelerden birini kucağına alarak alanı dolaştırmasıyla başlarBu arda başka bir deneyci de onların yanında yürür ve kucaktaki şempanze gözlerken alanın çeşitli yerlerine 18 parça yiyecek saklarDaha sonra şempanze kafese,diğerlerinin yanın konurDeneycilerde gözleme kulesine çıkarlarBirkaç dakika sonra kafesin kapısı otomatik olarak açılır ver şempanzelerin kafesten çıkarak alanı araştırmaları sağlanır



Kucakta dolaşmış olan şempanze,hemen,yiyecek saklanan yerlerden en yakın olanına koşar,kısa bir süre o çevreyi araştırır ve yiyecek parçasını bulurDaha sonra hayvan,çeşitli yerlere saklanmış yiyecek parçalarını buldukça hareketleri yavaşlamaya başlarFakat,hiçbir zaman rasgele dolaşmaz;bir saklama yerinden diğerine gider


Deneycinin yiyecek parçalarını sakladığı yeri görmemiş olan şempanzeler ise rasgele araştırmaları sonucunda çok az sayıda yiyecek bulurlar *Taklit ve Örnek Alma: İnsan öğrenmesindeki yeri çok önemli olan diğer bir bilişsel öğrenme türü de başka bir bireyi taklit etme(imitation) yada türün başka bir üyesinin davranışlarını örnek almaktır Neyin taklit edilebilir olduğu türe özgü yeteneklerle belirlenirBazı kuşlar,örneğin papağan,insanların konuşmasını taklit edebilirBazı kuşlarda ötüşlerini türlerimin daha yaşlı üyelerini dinleyerek geliştirirlerÇocuklarda,kelimeleri söylemeyi,bir ölçüde,ana-babayı ve diğer çocukları duyarak öğrenirler *Kavrama Yoluyla Öğrenme: Tipik bir kavrama deneyinde bir problem sorulur,görünürde hiçbir ilerleme olmadan bir süre geçer,sonra çözüm birdenbire gelir



Kavrama olayı şempanzelerde yapılan birçok deneyle gösterilmiştirAşağıdaki alıntı Nueva adlı bir şempanzeye yapılan bir deneyi betimlemektedir Nueva bir kafeste tek başına kalmaktadırKafesine küçük bir sopa sokulurNueva bu sopayla yerleri kazır,muz kabuklarını iterek bir yığın haline getirir,sonrada önemsemez bir tavırla sopayı kafesin parmaklıklarından dışarıya,yaklaşık 75 santim dışarıya atar


On dakika sonra kafesin dışına ve Nueva’nın ulaşamayacağı uzaklığa bir meyve konurHayvan önce meyveye uzanmaya çalışır fakat başaramazBunun üzerine şempanzelere özgü sızlanmalara başlar;dudaklarını özellikle alt dudağını sarkıtır,gözlemciye yalvaran bakışlarla bakar,ağlama sesleri çıkarır ve son olarakta kendini yere atarBöylece geçen bir süreden sonra birden bire sopaya bakar,yakınmalarını keser,sopayı alır