Yaşlılık Ve Fizyoterapi

Yaşlılık ve fizyoterapi

İçinde bulunulan her yaşın, kendine göre ayrı bir güzelliği vardır Bu güzellik kavranabildiği ölçüde, geçen her yıl yıkıma neden olacak bir etken olarak değil, insanı olgunlaştıracak süreçler olarak düşünülür

Geçen her yıl, geceye atılan adımlardır Karanlığa varılacağı kesindir Ve gece olduğunda yapılması gereken, ışıkları yapıp geceyi aydınlatmaktır

"Yaşlıların sorunları çalışmaktan uzaklaşmak, bedensel çöküntü, zevk yoksunluğu ve ölüme yakınlıktır" ÇİÇERO

"İhtiyarlık çağı onu iyi kullanmasını bilen için güzellikler ve mutluluklarla doludur" SENECA

"İhtiyarladığımı hissetmekteyim Vücudum değişmekte, yüz çizgilerim derinleşmekte Ama ruhum, yıkık bir mabedin sütunlarını aydınlatan güneş gibi, bu harabeler üstünde berraklığını saklamaktadır" IOCARDIE

Yanlış Mitler

“Yaşlandım, artık sahneden çekilmeliyim”

“Yaşlanıyorum O zaman mutlaka kendimde güçsüzlük hissetmeliyim”

Geriatrik rehabilitasyonun temel amacı, en az yardımla kendi işlerinin yapabilmesinin sağlanmasıdır Bunların başında yıkanma, giyinme, transfer ve tuvalet aktiviteleri gelir

Yaşlı bir hastanın rehabilitasyon öncesi genel değerlendirmesi

Rehabilitasyon programını planlamadan önce, hastanın tüm yönleriyle değerlendirilmesi zorunludur Sistemik bakı, mental durum, beslenme, kullandığı ilaçlar, sosyal ve fiziksel çevrenin değerlendirilmesi rehabilitasyonun başarısı için gereklidir Klinik bakıyı basit laboratuvar incelemeleri izlemelidir Anemi varlığında ileri araştırmalar ve tedavi yapılmalıdır Hipopotasemi ve kalsiyum metabolizması bozuklukları dikkate alınmalıdır EKG ve akciğer grafisi değerlendirilmelidir

Sistemik fizik bakı

Tüm sistemlerin temel fizik bakısı yapılmalıdır Özellikle mobilite bozukluğu ile ilgili olan nöromotor sistem, egzersiz toleransını sınırlayacak kalp ve akciğer bakılarına önem verilmeli, görme ve işitme de mutlaka değerlendirilmelidir

Kardiyovasküler
Kan basıncı (yatarken ve otururken), kalp yetmezliği kanıtları

Solunum
Havayolu obstruksiyonu

Gastrointestinal
Bağırsak hastalıkları

Genitoüriner
İnkontinans

Kan
Anemi

Lokomotor
Eklem, kemik hastalıkları, ayak bozuklukları

Sinir sistemi
Kas güçsüzlüğü, duyusal defisit

Görme

İşitme

Mental durum :

Hastanın mental durumunun ayrıntılı ve uygun şekilde değerlendirilmesi, fizik bakı kadar önemlidir Bunun için, rehabilitasyon öncesinde basit psikometrik testleer uygulanmalıdır

Yaşlı hastalarda demans, deliriyum gibi entellektüel bozukuklar yaygındır Bunlar, rehabilitasyonu ve düzelme hızını önemli derecede etkiler Hafif dereceli demans önemli sorun yaratmazken, daha şiddetli hastalar şaşkın ya da saldırgan olabilirler

Depresif hastaların motivasyonu ve rehabilitasyona katılımı bozuktur Bu hastalarda psikiyatrik yardım ve antidepresan ilaçlar yararlı olabilir

Beslenme :

Yaşlıların büyük kısmı yeterince beslenirler ve bunlarda temel beslenme sorunu şişmanlıktır

Obeziteyle birlikte ve bunun neden olduğu ya da arttırdığı osteoartroz (özellikle diz ve kalçada), bu durum rehabilitasyona daha fazla kötü yönde etki yapar

Yaşlılarda zayıflama, orta yaşlardan daha zordur Diyetisyen denetiminde yapılacak bir zayıflama rejimi çok önemlidir Özellikle gonartrozlu yaşlı hastaların orta derecede kilo vermesi bile temel semptomları azaltabilir ve mobiliteye yardımcı olur

Bazı yaşlılarda, özellikle alkoliklerde, yetersiz beslenme, kalori, protein ve vitamin alımında yetersizlik olabileceği de akıldan çıkarılmamalıdır

İlaç tedavisi :

Rehabilitasyona başlanmadan önce, hastanın kullandığı tüm ilaçlar sorgulanmalı, bu ilaçların yararları ve zararları iyice karşılaştırılmalıdır Hastalar, rehabilitasyon sırasında da ilaç yan etkileri açısından dikkatle gözlenmelidir

Sedatif ve hipnotikler minimum doza indirilmelidir

Güçlü diüretikler, uzun ve orta etkililere değiştirilebilir Kalp yetmezliği kontrol altındaysa ve sinüs ritmindeyse digital tedavisi kesilebilir Kesin endikasyon yoksa, vitamin/mineral desteği sürdürülmemelidir Parkinson hastalığı ya da hipertansiyon tedavisinde yüksek doz ilaç kullanmaktan kaçınmalıdır

Bu nedenlerle, geriatrik rehabilitasyondai uygun ilaç tedavisi çok önemli bir rol oynar Sürekli akılda tutulması gereken bazı noktalar vardır :

İlaç tedavisi gerçekten gerekli midir ?

İlaç seçimi uygun is mudur?

Doz uygun mudur?

İstenmeyen yan etkiler nelerdir? Bunlar, beklenen yararlardan daha önemli midir?

Ilaçlar, mümkünse tek doz verilmelidir Katı formları yutma zorluğu varsa, sıvı formlar seçilmelidir İlaç kullanım şeması, hastaya açıkça yazılı olarak verilmelidir, ilaç kutularının üzerine büyük harflerle yazılmalı, her ilacın kullanım amacı açıklanmalıdır Hastaların ilaç kullanımına uyup uymadığı, kalan tabletler sayılarak kontrol edilmelidir

Hastaya, günlük ilaç kutusu sağlanmalıdır Ilacın adı, dozu ve alınma zamanı kutuda açıkça yazılmalıdır Ilaç kutusu, taşıma kolaylığı sağlaması için çok küçük olmamalı, tabletlerin şekli ve renginin görülebilmesi için şeffaf ve sert bir malzemeden yapılmış olmalıdır

İlaç yan etkileri erken tanınarak, rehabilitasyona engel olmamaları sağlanmalıdır

Yaşlı hastalarda sık kullanılan ilaçlara bağlı yan etkiler şunlardır :

Yan etki
İlaç

İştahsızlık
Digoksin, Levodopa

Konfüzyon ve uyku hali
Antikolinerjikler, antikonvülsanlar, antidepresanlar, antihistaminikler, benzodiazepinler, digoksin, hipnotikler, levodopa, metildopa, fenotiazinler, steroidler

Kabızlık
Antikolinerjikler, kodein, morfin

Depresyon
Levodopa, metildopa, reserpin

Dmellitus
Steroidler, tiazidler

Deri döküntüsü
Ampisilin, sulfonamidler,

nadiren bazı öteki ilaçlar

Sıvı retansiyonu
Karbenoksolon, östrojenler, fenilbutazon, steroidler

Orofasiyal diskinezi
Levodopa, fenotiazinler

Postüral hipotansiyon
Antihipertansifler, benzodiazepinler, diüretikler, levodopa, fenotiazinler, trisiklik antidepresanlar

Ağız ülserasyonu
Emepronyum

Bulantı ve kusma
Kotrimoksazol, digoksin, levodopa, morfin, nitrofurantoin, östrojenler

Sosyal ve çevresel faktörler :

Hastanın sosyal ve çevresel sorunlarının değerlendirilmesi, rehabilitasyonun hedeflerinin ya da temel amaçlarının gerçekleştirilmesinde temel rol oynar

Hastanın ailesiyle ilişkileri, geçmişte verdikleri ve verebilecekleri destek belirlenmelidir Bu nedenle, rehabilitasyon takımında sosyal hizmet uzmanı da yer almalıdır

Yaşlı hastaların bir kısmı yalnız yaşarlar ya da akrabalarının bakımından/ilgisinden yoksundurlar Bu hastaların temel gereksinimlerinin karşılayacak beceri düzeyine ulaştırılmaları zorunludur

Hastanın fiziksel çevresi ve evi ayrıntılı olarak öğrenilmelidir Bazan evini ziyaret etmek gerekli olanilir Rehabilitasyon takımının üyesi olan uğraşı terapisti, gerekli donanımın sağlanmasında yardımcı olacaktır Hastanın evi, tüm yönleriyle değerlendirilmelidir Merdivenler, banyo ve tuvalet donanımları, mutfak, ısınma, aydınlanma, havalanma donanımları kullanışlı hale getirilmeli, olası kaza riskleri minimuma indirilmelidir

Hasta tüm konularda bilgilendirilmeli, tüm sorunlarına açıklık getirilmelidir Temizliği kim yapacak, alışverişe kim gidecek gibi önemli konular düşünülmeli ve çözüm getirilmelidir Ancak, yine de dağınık ve mutlu bir yaşlının yaşam kalitesinin, temiz ve mutsuz birinden daha iyi olabileceği, önceliğin kişinin kendini nasıl mutlu hissettiğinde olduğu unutulmamalıdır

Geriatrik rehabilitasyonu kısıtlayan bazı faktörler vardır :

İleri fiziksel özürlülük durumu

İleri duyusal bozukluk (özellikle görme)

Psikiyatrik ve emosyonel sorunlar

Mental düzey düşüklüğü

Başka hastalıkların birlikteliği

Uygun olmayan ilaç tedavisi (ilaçy yan etkileri)

Obesite ya da kaşeksi

Rehabilitasyon için yetersiz olanaklar

Bu faktörlerden düzeltilmesi mümkün olanlar egzersiz programına başlamadan önce düzeltilmelidir Gerekiyorsa, gözlük ve işitme cihazları kullanılmalıdır

GERİATRİK REHABİLİTASYONDA TEMEL KURALLAR

Yaşlıların öğrenmesi yavaş, motor yetenekleri az ve yorulması kolaydır Yaşlı kişilerin egzersiz programlarında bunlar dikkate alınmalıdır

65 yaş üzerinde %5, 80 yaş üzerinde %20 sıklıkta demans görülmektedir Orta derecede ya da ciddi demansı olan kişiler rehabilitasyon programlarına uyum sağlayamazlar Çünkü kısa süreli bellekler çok zayıflamıştır Ancak, ailesinin uygun bakım konusunda eğitilmesi için rehabilitasyon programlarına alınmaları düşünülebilir

Yaşlı hastanın psikolojik durumu rehabilitasyonu engelleyebilir Yaşlıların çoğunda depresyon görülebilir Bu durum, egzersiz programına katılımı önemli ölçüde etkiler

Yaşlı kişilerin nedensiz şekilde günü gününe uymayabilir Bir gün çok canlı, ertesi gün halsiz ve bitkin olabilirler Bu garip fenomenin nedeninin yaşlılardaki genel fiziksel kötüleşmeye bağlı olup olmadığı bilinmemektedir

Yaşlı kişilerin fonksiyonel kısıtlılıkları olduğu ve genç erişkinlere göre daha dar bir güvenlik sınırları olduğu bilinmelidir Bazan risk alıp, iyiye götürmeye çalışmaktansa, varolan fonksiyonu korunmakla yetinilebilir

Egzersiz kas gücü ve enduransını arttırır Ancak, egzersizlerin yoğunluğu ve direnç yavaş yavaş arttırılmalı, birden yüklenilmemelidir

Egzersiz programları, fiziksel eforlara alışkın olmayan yaşlıları çok yorabilir ve egzersiz sonrası ağrı-sızılarda, yorgunlukta artış yaşlının egzersizlere katılımını engeller

Artrozlu yaşlılarda istirahat ve aktivite arasında denge kurmak çok önemlidir Yaşlı artrozlu hastaların tedavi programlarına katılımlarının daha iyi olduğu belirtilmektedir Yaşlılar uzun süreli egzersiz ve aktivite programları açısından daha sabırlı ve itaatkardır

Yaşlılar, sıklıkla direnç gösterdikleri baston, yürüteç gibi yardımcı cihazların kullanımı konusunda ikna edilmelidir

Egzersiz sonrası kas ve eklem ağrılarında ortaya çıkabilecek olan bir artış yaşlı bir hastanın cesaretini kırabilir Bu nedenle egzersizlerin ağırlığı yavaş yavaş arttırılmalıdır

Yaşlılarda submaksimal aerobik egzersizler yaptırılmalıdır Aerobik kapasiteyi geçen egzersizler, laktat artışı nedeniyle yaşlının kendini çok yorgun hissetmesine, isteğinin kırılmasına ve böylece istenilen etkilerin elde edilememesine neden olur

Yaşlılarda fiziksel dekondüsyon nedeniyle kondüsyon egzersizleri verilir Bu egzersizlerde tüm kas gruplarının aktiviteye katılması amaçlanır Bunun için en sık kullanılan yöntemlerden biri bisiklet ergometredir Yaşlılarda, olası görme ve denge sorunları nedeniyle yürüme bandı kullanımı önerilmemektedir

Oksijen desatürasyonu varsa, egzersiz sırasında destek oksijen kullanımı önerilebilir

Yaşlılar susuzluk hissini gençlere göre daha az farkederler ve kolayca dehidrate olabilirler

Egzersiz programı çizilmeden önce, kardiyopulmoner sistemlerin gözden geçirilmesi gereklidir

Egzersizler sırasında kardiyovasküler sisteme olan yüklenme düşük düzeyde tutulmalıdır Bu konuda en emin yol egzersiz sırasında yaşlıyı EKG ile izlemektir Yaşa göre ayarlanmış maksimal kalp hızından da aynı amaçla yararlanılabilir 60 yaşın üzerinde maksimal kalp hızı 130/dk olarak verilmekte, egzersizler sırasında bunun %80inin üzerine çıkılmadıkça kardiyak komplikasyonlara rastlanmadığı bildirilmektedir

İzometrik egzersizler, kardiyovasküler sistemin yükünü arttırabilir Bu nedenle, izotonik ya da izokinetik egzersizler seçilmelidir

İzotonik ve izokinetik egzersizler izometriklere, yardımlı aktif egzersizler de germe egzersizlerine yeğlenmelidir

Yük binme açısından sınırlama söz konusuysa, su içi egzersizler verilebilir

Yaşlı kişilerde hız ve kuvvet arttırıcı egzersizler risklidir Bu nedenle dayanıklılık egzersizleri tercih edilmelidir

Egzersizden önce ve sonra nabız ve kan basıncı kontrol edilmeli, güvenli sınırların dışında değerler bulunduğunda egzersiz programı değiştirilmeli ya da bırakılmalıdır

Hastalar egzersizi durduracakları zamanı bilimelidirler : sıkıntı, huzursuzluk, nefes zorluğu, göğüs ağrısı, çarpıntı ortaya çıkarsa egzersiz hemen sonlandırılmalı ve doktor kontrolu yaptırılmalıdır

Antihipertabsif ve sedatif kullanan yaşlılarda denge kaybı, sersemlik hissi gibi yakınmalar olabilir Egzersiz sırasında bu açıdan gözlenmeleri ve dengesizlik hissettiklerinde tutunmaları ya da oturmaları konusunda uyarılmaları gereklidir

Egzersiz sonrası yorulmayacak ve ertesi gün egzersizlere dinç ve ağrısız başlayacak yoğunlukta bir egzersiz programı düzenlenmelidir Egzersizler dinlenme araları ile bölünmelidir 10 sn gibi kısa tutulan aktivite sürelerinin aralarında bu sürenin en az 2-3 katı uzunlukta dinlenme araları bulundurulmalıdır

Düzenli dinlenme molaları olan kısa egzersiz dönemleri şeklinde uygulanmalıdır Dinlenme periyotları sırasında laktat düzeyinin yükselmesi önlenmiş olur ve yaşlılar bu tip egzersizi daha iyi tolere ederler

Hastalar, egzersizden 2 saat önce ve 1 saat sonra fazla miktarda yiyecek yemekten kaçınmalıdır

Yaşlı hastaların fazla sıcak ve soğuğa uyum yetenekleri düşüktür Sıcak ortamda egzersiz sırasında dehidratasyon oluşmaması için dikkatli olunmalıdır Soğukta da uygun giysilerle korunma sağlanmalıdır Fazla sıcak ve soğukta egzersizlerin yoğunlukları düşük olmalıdır

Egzersizlere başlamadan önce ısınma egzersizleri ve bitirirken de soğuma egzersizleri yapılmalıdır Yaşlı kişide azalmış fleksibilite nedeniyle oluşabilecek yumuşak doku zorlanmalarından kaçınmak için egzersizlere ısınma ve germe egzersizleri ile başlanmalı, soğuma egzersizleri ile bitirilmelidir

İnaktivite döneminden sonra yapılacak olan hafif ısınma egzersizleri, nöromuskuler koordinasyonu tekrar sağlar ve böylece performansta olabilecek yanlışlıklar nedeniyle yumuşak doku zorlanmalarının önüne geçilmiş olur Egzersiz dönemi sonrasında, birkaç dakika sürdürülecek olan hafif aktivite, egzersizle ortaya çıkan metabolitlerin uzaklaştırılmasına yardımcı olacak düzeyde intramuskuler dolaşımı sağlar

Çok sıcak duş ya da banyo yapılmamalıdır Çünkü kardiak fonksiyonlara zararı olabilir ve senkopa neden olabilir

Yaşlı birey, hastalandığı zaman egzersizlere ara vermelidir Egzersiz, dehidratasyonu arttırabilir ve olasılıkla zaten var olan vücut ısısının artmasına neden olabilir

Denge ve koordinasyon bozukluğu varsa, bu kısıtlanmaların rehabilitasyonunu takiben egzersiz programına başlanmalıdır

Denge bozukluğu yaşlının düşmesine neden olabilir ve bu da ardından ölüme dek uzanabilecek bir seri komplikasyonun başlangıcını oluşturabilir Günlük yaşamda hastaya baston ya da diğer yürüme yardımcıları verilmelidir Yaşlının dengesini arttırmaya yönelik egzersizler programa dahil edilmeli, öte yandan da egzersizler sırasında düşmenin engellenmesi için gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır Bunların başında, düz bir zeminde ve yeterince aydınlatılmış bir ortamda egzersiz yapılması gelmektedir

Düşmeler ve kazaların önlenmesi : İleri yaşlarda düşmeler oldukça yaygındır Bunların nedenleri çoğu zaman iyi bir şekilde araştırılmaz Düşmeler başta kırıklar olmak üzere çeşitli fiziksel etkiler yanısıra, dramatik psikolojik etkilere de yol açabilir 60 yaşın üzerinde düşme insidansı, özellikle kadınlarda ve eve bağlı yaşayanlarda artmaktadır

Yaşılarda düşmenin en sık nedenleri şöyle sıralanabilir

Sinir sistemi
İnme, epilepsi, parkinsonizm, otonomik disfonksiyon, ileri derecede görme bozukluğu, vestibular mozukluk

Senkop
Miksiyon, defekasyon, öksürük

Kardiyovasküler sistem
Geçici iskemik atak, anemi, myokard enfarktüsü, kardiak aritmiler, pulmoner emboli

İlaçlar
Sedatifler, trankilizanlar, hipnotikler, hipoglisemik ajanlar, kalp hızı ya da katdiyak outputu etkileyen ilaçlar

Genel düşkünlük ve debilite

Yaşlılarda düşme insidansı birçok nedenden dolayı sıktır Görme, denge, yürüme bozuklukları, ortostatik hipotansiyon, ilaç yan etkileri bunlar arasında sayılabilir

Kazalardan kaçınma : Kaza olasılığının azaltılması yaşlıların bakımında çok önemli bir noktadır Ölüme neden olan kazaların yarıya yakını 65 yaşın üzerindedir ve bunların yaklaşık %80I evde olmaktadır Bunun yanısıra fraktür ve yanıklar da önemli sakatlığa yolaçar ve bunlar rehabilitasyonu engelleyebilir Serebral yetmezlik, immobilite, uygunsuz ilaç tedavisi, duyusal bozukluk, özellikle görme bozukluğu kaza riskinde artışa neden olur

Evde çok sayıda potansiyel kaza riski vardır Kötü mimari dizayn, dar merdiven basamakları, evin içinde fazla sayıda basamak ve eşiklerin olması, uygunsuz banyo ve tuvalet donanımı bunların başlıcalarıdır Bu sık kaza nedenleri gerekli düzeltmelerle olabildiğince iyi şekilde giderilmelidir Yine kaza riskini azaltacak bir dizi önlemler alınmalıdır Evin yeterince aydınlatılması sağlanmalı, zemin materyali ya da halıların kayması engellenmelidir Elektrik kabloları takılıp düşmeyi engelleyecek şekilde döşenmelidir Yataklar kolayca yatılıp kalkılabilecek yükseklikte olmalıdır Isınma ve yemek pişirme sırasında, yangına yol açmayacak donanımlar kullanılmalı, uygun şekilde düzenlenmelidir

Sandalye ve yatak yükseklikleri uygun olmalıdır

Terlik yerine ayakkabı giyilmeli, yatakta haşlanma riski nedeniyle sıcak su torbası yerine elektrikli battaniye kullanılmalıdır (ancak, bu da özellikle inkotinanslı kişilerde risklidir)

Rehabilitasyon çalışmalarında hastanın dengesinin sağlanması için özen gösterilmesi, kaza riskini azaltma açısından çok önemlidir

Yaşlılarda ayaklarda çeşitli nedenlerle ağrılar ve deformitelerle sık karşılaşılır Özellikle yürüyüş egzersizlerinde önemli bir sorun yaratacak bu sorunlar, önceden saptanıp çözümlenmeli; uygun bir ayakkabı ve ayak hijyeni sağlanmalıdır

Yaşlıların görmesi sıklıkla bozuktur Egzersiz yapılan yer iyi aydınlatılmalı, yüzeyin düz olmasına özen gösterilmeli ve böylece olası kazaların önüne geçilmeye çalışılmalıdır Işitmesi bozuk yaşlılar, egzersizlerini trafiğe kapalı alanlarda yapılmalıdır

İnkontinans : Yaşlı hastaların rehabilitasyonunda inkontinansın tedavisinin önemli bir yeri vardır Hastanın eve dönüşünü engelleyen nedenlerin başında yeralır Bu nedenle, inkontinans nedenleri ortaya konulmalı ve çözümlenmelidir

İdrar volümü fazlaysa diüretik kullanımı, kontrolsuz diabet, kronik böbrek yetmezliğinin poliürisi ya da aşırı sıvı alımı gibi nedenler arasında ayırım yapılmalıdır Gerçeş stres inkontinans, zorlu aktivite ya da öksürme sırasında ortaya çıkar ve yaşlı kadınlarda görece olarak nadirdir ve genellikle anstabil mesane ya da prolaps durumlarında görülür İdrar volümü normalse ve inkontinans sadece gece ortaya çıkıyorsa aşırı sedasyon ya da immobilite bunun nedeni olabilir Bunun prognozu, gece-gündüz olandan çok daha iyidir

Başlangıçta inkontinansın akut hastalıklar sırasında görülen geçici tip mi olduğu, yoksa bunların dışındaki nedenlerle oluşan sürekli tip mi olduğu ayırt edilmelidir