Kainat Ne Kadar Yaşanabilir

Bilim-kurgu türü hikâyelerde, yıldızlar-arası seyahat eden insanoğlunun "daha ileri teknoloji kullanan" halefleri Samanyolu galaksisi boyunca egzotik yerleri ziyaret ederler ve farklı biyolojik yapılarda uzaylılarla karşılaşırlar Gittikleri yerlere isim vermeleri ve bizimkinden çok farklı bir medeniyet ile karşılaşmaları neredeyse bu tür hikâyelerin/filmlerin vazgeçilmezlerindendir Galaktik merkez, gezegenler kümesi, yıldızlaşan bölge, çift yıldız takımı, kızıl cüce seçilen merak uyandırıcı isimlerden bazılarıdır Bilim-kurgu yazarlarının gayet yenilikçi olmalarının sebeplerinden birisi de, insanların ilgisinin ancak bu şekilde çekilebilmesidir Şimdiye kadar uzaydaki başka yaratıkların Ay'da, Mars'ta, Venüs'te veya Jüpiter'de olabileceği düşüncesine dayanan senaryolar gayet yaygın olan hikâyelerdi Şimdilerde ise kanallar içerisinde yaşayan Marslılar yahut güneşimizin içinde bulundugu varsayılan boşluklarda -bir çeşit çöldeki serap misali serinliklerde- yaşayanlar tahayyüllerimizin yeni sınırlarını oluşturuyorlar Ancak, Samanyolu galaksisinin başka hayatlara da evsahipligi yapabileceği şeklindeki düşünceler artık uzay araştırmacıları tarafından daha şüpheyle karşılanır oldu Nasıl ki Güneş sisteminin büyük kısmı, çok hücreli organizmaların hayatını idame ettirebilmelerine müsait değilse, aynı gerçek bütün Samanyolu galaksisi için de seslendirilmeye başlandı

Yaşanabilir Bölge

Belirli bir gezegenler sistemi içerisinde, astronomlar bir "Yaşanabilir Bölge" tarif ederler Tanımı değişmekle beraber Yaşanabilir bölgeler genellikle bir yıldızın çevresinde, üzerinde suyun bir kaç milyar yıl kalabileceği bölge olarak düşünülür Bu bölgeler dairevî şerit şeklindedir Bu şeritin iç sınırındaki halka, sistemdeki herhangi bir gezegenin okyanuslarını kaybetmeden, güneşin etrafında takip ettiği en küçük yarıçaplı yörüngedir Bir gezegenin okyanuslarını kaybetmesine örnek olarak Güneş sistemimizdeki Venüs yıldızı verilebilir Bu durumda Venüs Güneş sistemimizde yüzük şeklindeki yaşanabilir bölgenin iç sınırının dışında kalmaktadır Venüs'ün bütün suları Güneş'e yakınlığı dolayısı ile sera tesiri neticesinde buharlaşıp yok olmuştur Yaşanabilir bölgenin dış sınırını ise; bir gezegenin, okyanusları donmadan Güneş etrafında deveran edebildiği yörünge oluşturmaktadır Bilim adamları farklı büyüklük ve özelliklerdeki herhangi bir yıldız için söz konusu yaşanabilir bölgenin büyüklüğünü kolaylıkla hesaplayabilmektedirler

Şüphesiz bir gezegenin yaşanabilir olmasına tesir eden başka faktörler de vardır: gezegenin yörüngesinin elips şeklinde olması, büyükçe bir uydunun/ayın gezegene eşlik etmesi, başka dev gezegenlerin varlığı ve gezegenin biyolojisinin ayrıntıları gibi Ancak bir gezegen eğer yukarıda tanımladığımız yüzük şeklindeki bölgenin dışında bulunuyorsa, yaşanabilirlik açısından bu saydıklarımızın hiç bir ehemmiyeti kalmamaktadır Aslında hem yaşanabilir bölgede bulunulsa, hem de diğer şartlara sahip olunsa bile, eğer bir gezegen sistemi ait olduğu galaksinin uygun olmayan bir bölgesinde bulunuyorsa, bir canlı hayatına zemin olması yine imkânsızlaşmaktadır

Galaktik Yaşanabilir Bölge

Tarif edilen yaşanabilir bölgenin bir de galaktik eşdeğerini düşünmek mümkündür Samanyolu galaksisinin merkezinden ne çok uzakta ne de merkeze çok yakında bulunan, hayata daha elverişli bölgeler 'Galaktik Yaşanabilir Bölge' olarak tanımlanmaktadır Böylece yaşanabilir bölge tanımı daha geniş bir alana kaydırılmış olmaktadır Bilim adamları için, galaktik kimyevî bileşim ile hayat için gereken şartlar arasındaki münasebet bir süredir inceleme konusu idi ve bu ikisi arasında önemli bağlantılar ortaya konmuştu Ancak yakın geçmişte uzay bilimlerinde önemli bir buluş gerçekleşti: Samanyolu galaksisi içerisinde güneş benzeri yıldızların etrafında dönen Jüpiter gibi devasa gezegenlerin varlığı keşfedildi Aslında bütün güneş benzeri yıldızlar Jüpiter tipi bir gezegene sahip değildirler Bugüne kadar keşfedilen dev gezegenler genellikle astronomların ****ller olarak isimlendirdikleri helyumdan daha ağır kimyevî elementlerce zengin yıldızların çevresinde bulunuyorlardı Bu tesbitler bilim dünyasını, dev gezegenlerin oluşumunda ****l bulunmasının önemli bir âmil olduğu sonucuna götürdü Aynı zamanda, uzay bilimciler yaşanabilirliği araştırırken, galaksimizin infilak eden yıldızlar ve yıldızlararası yaklaşmalar ile, ne kadar ölümcül olduğu konusunda da yeni bir anlayışa sahip oldular Bu durumda bahsettiğimiz devasa gezegenler mevcut olsa bile, kompleks hayat formları için uygun olmaları uzak bir ihtimâl olarak gözükmeye devam etti

Galaktik yaşanabilir bölgenin sınırları iki şarta göre çizilebilmektedir: yaşanabilir bir gezegenin oluşması için gerekli malzemenin bulunabilirliği ve kozmik tehditlerden tecrit edilmiş güvenli bir yerde bulunulması Dünyamıza bakacak olursak, gerekli kimyevî elementlerin Dünya'nın yaratılışı için bir-araya gelişini modern kozmoloji, astrofizik ve gezegenler bilimi anlamaya çalışmaktadır; buna göre, "Big Bang" diye bilinen büyük patlama sırasında açığa çıkan hidrojen ve helyum, milyarlarca yıl boyunca yıldızlar tarafından pişirilerek zengin bir elementler çorbası haline dönüşmüştür Yıldızlararası ortamda ****l atomları sayısının hidrojen atomları sayısına oranı -****lisite- tedrici olarak bugünkü seviyesine yükselmiştir İşte bu ****ller yeryüzü gibi gezegenlerin yaratılışında kullanılan sebeplerden biri olmaktadır Bu ****llerin fazlalığı gezegenin büyüklüğünü belirler Dahası, ****ller olmadan dev gezegenlerin oluşması bugünkü bilgilerimize göre imkânsızdır, zira bu durumda bütün gezegen belli büyüklükteki bir çekirdek üzerine büzülürdü Başka gezegenler üzerinde devam eden çalışmalarla, gerekli minumum ****litise tespit edilmeye çalışılmaktadır

Yaşanabilir gezegen oluşumunda belirli bir ****lisiteye sahip olunması gerektiği gibi, bu oran belirli bir değerin üzerine de çıkmamalıdır Aksi takdirde büyük, kuvvetli yerçekimine sahip, topografik özellikleri zayıf, uçucu elementlerce zengin dolayısıyla tamamen suyla kaplı gezegenler oluşacaktır Oysa Yeryüzü'ndeki okyanus ve karaların bir arada bulunması atmosferik ısı kontrolü açısından çok önemlidir Ayrıca yüksek ****lisite gezegenin pozisyon değiştirmesine sebep olmaktadır, bu yörünge değişikliğinin bir yan ürünü olarak yeryüzü gibi daha küçük kütleler sistemin dışına ya da güneşe doğru itileceklerdir

Sadece ****lisite mi?
****lisite, yaşanabilir gezegenler için tek ön şart değildir aslında; farklı elementlerin bulunması da mutlaka gerekmektedir Yeryüzünde en çok bulunan elementler süpernova patlamalarıyla meydana gelmiştir Demir, nikel, kobalt, oksijen, silisyum, magnezyum, kalsiyum, titanyum, thorium ve uranyum bu elementlerin önemlileridir

Kozmik Tehlikeler
Yeryüzü benzeri bir gezegende bütün gerekli atomlar doğru zamanda, doğru yerde bir araya getirilmiş olsa bile, üzerine "yaşanabilir" etiketini yapıştırmak gayet zordur Zira bir gezegen aynı zamanda kozmik tehditlerden de emin bir yere konulmak zorundadır Bu tehlikeler iki sınıfta incelenebilir: asteroidler (gezegencikler) ve kuyrukluyıldızlar ile, radyasyon fırtınaları Bizim güneş sistemimizdeki astreoidlerin hareketleri sebepler açısından tamamen Jüpiterin yörüngesine ve oluşumuna bağlı kılınmış olup, sistemin geri kalanının doğrudan bir tesiri yoktur Kuyruklu yıldız tehlikesi, galaktik hareketler ile doğrudan ilgilidir Yüksek enerji radyasyonu, elektromanyetik dalgalar, süpernova patlamalarından gelen gama ışını fırtınaları vb gibi ışınlar ise galaksinin başka noktalarının kompleks hayatlara ev sahipliği yapmasını zorlaştırmaktadır Bir de bunlara korotasyon dairesine yakınlığı ön şart olarak ekleyecek olursak, galaktik yaşanabilir bölgenin sınırları iyice küçülmektedir Korotasyon dairesi, bir yıldızın yörünge periyodunun galaksi spiral kolunun dönme periyoduna eşit olduğu yerdir Bir yıldızın yörüngesi eğer bu daireyle çakışır ya da çok yakın bulunursa, spiral kol kesişmeleri daha az meydana gelmekte ve gezegen daha güvenli durumda kalmaktadır Spiral kollar güzel gözükebilirler, ancak içerilerindeki yoğun yıldız oluşumları ve devasa moleküler bulutlar kompleks hayat formları şansını hemen hemen sıfıra indirmektedir Güneşimize yakın yıldızların hareketlerine dair ölçümler, güneşimizin koratasyon dairesine çok yakın bir yörünge izlediğini göstermektedir

Bugünkü araştırmalar ışığında bilim dünyası galaktik yaşanabilir bölgenin sınırlarını vermekten çok uzak bulunuyor Kuyruklu yıldızlar, galaktik çekirdek, süpernova, gama-ışını fırtınaları ve yıldızlar dinamiğine ait araştırmalar, canlı hayatına karşı olan tehlikelere işaret ediyorlar Kâinatın Samanyolu galaksisi dışında kalan kısmı ise, canlı hayatını Samanyolu'ndan da daha az davet ediyor Zira galaksi dışı yakın çevremizde bulunan yıldızların yüzde 80'i daha az parlıyorlar Parlaklık ya da ışık yayma doğrudan ****lisiteyle ilgili olduğundan; dış kâinatın, yeryüzü gibi hayata beşiklik edecek bir gezegene sahip olması çok daha uzak bir ihtimal gibi gözüküyor

Kâinattaki bir gezegende hayatın mümkün olabilmesi için galaktik seviyede burada anlattığımız onlarca çok hassas seviyede ön şartın biraraya gelmesi gerekiyor Bu yazının hacmi dışında kalıp zikretmediğimiz ancak bilim dünyasının araştırmaya devam ettiği pek çok astronomik hadisenin de dünya-benzeri bir hayat açısından, doğru zamanda, doğru yerde ve doğru formatta meydana gelmesi gerekliliği de güneş gibi bir gerçek Dünyanın yaşanabilirliği açısından başka bilim dallarına bakılması durumunda da belki yüzlerce ön şart ile karşılaşılacaktır Bir kısım dünya sakinleri varlıklarının sebebi olarak düşündükleri "tesadüflerin" doğru zamanda, doğru koordinatlarda, doğru malzemeyle, doğru oranlarda meydana gelmiş olmasını kutsayadursunlar; biz, sebebleri yaratıp yeryüzünü bize yaşanabilir kılan çok merhametli ve lütufkâr Yüce Rabbimiz'e, kazandığımız eşya bilgisini O'nu, O'nun kudret, ilim ve iradesini bilmede (daha doğrusu tam anlamıyla hiç bir zaman bilememe aczimizi görmede) kullanma kâbiliyeti verdiği için minnet ve şükranlarımızı arzederiz