Tarihte Bugün 3 Şubat

Tarihte Bugün 3 Şubat

Menemen Olayı hükümlülerinden 27 kişi, 3 Şubat 1931'de idam edildi

Kubilay Olayı ya da Menemen Olayı, 23 Aralık 1930 günü gerçekleşen, Cumhuriyet tarihinin ikinci önemli irtica hadisesidir İzmir'in Menemen ilçesinde, askerliğini yedek subay olarak yapmakta olan öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay'ın ve yardımına koşan bekçiler Hasan ve Şevki'nin şeriat isteyen bir grup tarafından öldürülmesiyle başlayan, ardından kurulan Divanı Harp'te olayın failleri olarak yargılanan sanıklara çeşitli cezalar verilmesiyle sonuçlanmış bir olaylar zinciridir

Siyasi bağlamda Kubilay Olayı, 1930'da Ali Fethi Okyar tarafından Atatürk'ün tavsiyesiyle kurulmuş olan ve 17 Kasım 1930'da kendi kendini fesheden, Türkiye Cumhuriyeti'nin ikinci ana muhalefet partisi Serbest Fırka'nın 99 günlük varlığı ile bir arada değerlendirilmektedir

Mustafa Fehmi Kubilay 1930 yılında Menemen'de yedek subay sıfatıyla askerlik görevini yapmaktaydı 23 Aralık 1930 sabahı Menemen'de cereyan eden hadiseler genel anlatıma göre şu seyri izlemiştir:

Sabahın erken saatlerinde, çember sakallı, başlarında sarık, sırtlarında cüppe, Manisa'dan o gün gelmiş dördü silahlı altı meczup, belediye meydanında tekbir getirerek gezinmeye başladı

Olayın, zamanın Nakşibendi tarikatının lideri Şeyh Esat ve yandaşları tarafından planlandığı ve Menemende uygulamaya konulduğu iddia edilmiştir

Ancak Şeyh Esad'ın Nakşibendilikle alakası bulunmadığı yönünde görüşler de vardır Şeyh Esatın Manisada Nakşibendi tarikatını yaymakla görevlendirdiği Laz İbrahimin yönlendirdiği Manisa tarafından gelen, dördünün adı Mehmet ikisinin de Hasan olanlar; 23 Aralık 1930 da sabah namazından sonra camiden aldıkları Yeşil Sancağı yola dikerek silah zoruyla etraflarına adam toplamaya çalışırlar Katılmak istemeyenlere 70 bin kişilik bir Halife Ordusunun beklediğini ve onların öncü olduklarını belidirler İstedikleri şeriattır Karşı çıktıkları Cumhuriyettir, Atatürk ilke ve Devrimleridir

Böylece tekbir getirerek sancağın etrafında dönmeye başlarlar “Şapka giyen kafirdir, din elden gidiyor, saltanatı geri getireceğiz” diyerek bir isyan hareketi başlatmak isterler Menemende yedek subay öğretmen olarak görev yapmakta olan Kubilay bu hareketi bastırmak için bir manga askerle olay yerine gelir

Askerlerin yanından ayrılarak tek başına onların arasına girip teslim olmalarını ister Onlardan biri ateş ederek Kubilayı yaralar Karşıdan bunu gören askerler ateş açarlar Fakat tüfeklerinde öldürücü etkisi olmayan manevra fişekleri vardır Bu yüzden onlara tesir etmez Böylece: "bize kurşun işlemiyor” diyerek halkı kandırmaya çalışırlar

Elebaşı, Giritli Derviş Mehmet, yanında da Şamdan Mehmet, Sütçü Mehmet Emin, Nalıncı Hasan, Küçük Hasan vardı Derviş Mehmet camide namaz kılanlara kendini "Mehdi" olarak tanıttı ve dini korumaya geldiklerini söyledi Arkalarında 70 bin kişilik Halife ordusu olduğunu, öğle saatlerine kadar şeriat bayrağı altında toplanmayanların kılıçtan geçirileceğini söyledi

Camideki yeşil bayrağı alıp uzun bir sopaya taktılar ve Menemen şehir meydanında kazdıkları bir çukura diktiler Bayrağın çevresinde dönmeye, tekbir getirmeye, zikretmeye ve "Şapka giyen kafirdir! Yakında yine şeriata dönülecektir" diye bağırmaya başladılar Bayrağın altından ahaliden bazı kişileri (bir fabrikada çalışan Hayimoğlu Jozef de dahil) geçirdiler Kasabaya halife ordusunun geleceği iddiası saf insanları korkuttu

Olayların ilçedeki askeri birlikte duyulmasıyla, bir bilgiye göre; alay komutanı, yedeksubay Kubilay'ı bir manga askerle birlikte olay yerine gönderdi

Askeri birlik olay yerine ulaştığında Asteğmen Kubilay ve askerlerin silahlarında mermi bulunmamaktaydı süngü takmışlardı Kubilay, askerlerini meydan girişinde bırakarak, göstericilerden teslim olmalarını istedi O anda gruptan açılan ateş sonucu yere düştü

Görgü tanıklarının genellikle doğruladıkları üzere, Kubilay yaralı halde cami avlusuna sığındıysa da, Derviş Mehmet ve arkadaşları peşisıra geldiler Derviş Mehmet, çantasını açıp testere ağızlı bağ bıçağını çıkardı ve yaralı Asteğmen Kubilay'ın başını kesti

Kesik başı yeşil bayrağın sopasına dikmeye çalıştılar ancak başaramadılar Birisi ip getirdi ve Kubilay'ın başı yeşil bayrağın dikili olduğu sopaya iple bağlandı Olay yerine yetişen Bekçi Hasan ateş edip gruptan birini yaraladı Ancak açılan ateş sonucu o da öldü Arkadaşının yardımına koşan Bekçi Şevki de açılan ateş sonucu öldü

Bu aşamada askeri birlik yetişir Komutan "Teslim olun!" diye bağırır Ancak olay çatışmaya dönüşür ve askeri birlik ateş eder Göstericilerden Derviş Mehmet de dahil bazıları yere serilirken, bazıları kaçar Daha sonra hepsi birden yakalanır Ama biri hariç

Kubilay Olayı, genç Türkiye Cumhuriyeti'nin 1925'deki Şeyh Said İsyanından sonra tanık olduğu ikinci önemli irtica olayıdır

Devlet sert tepki gösterdi 27 Aralık 1930 günü Dolmabahçe Sarayında Mustafa Kemal Paşanın başkanlığında bu konuda bir toplantı yapıldı Kaynakların ifadesine göre, Atatürk, Kubilay Olayına çok kızmıştı Daha birkaç yıl önce Yunan İşgalinin acısını tatmış bir muhitte bu olayın meydana gelmesi üzerine, bazı kaynaklara göre, ilçenin haritadan silinmesini emretti Ertesi gün de, "Böyle emirler verirsem, uygulamayın, sonra bir daha sorun" dedi

28 Aralık 1930'da orduya gönderdiği başsağlığı telgrafında, "Mürtecilerin gösterdiği vahşet karşısında Menemendeki ahaliden bazılarının alkışla tasvipkar bulunmalarının bütün cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanılacak bir hadise" olduğunu belirtti

31 Aralık 1930 günü Menemen ilçesi ile Manisa ve Balıkesirin merkez ilçelerinde 1 Ocak 1931den itibaren 1 ay süre ile Fahrettin Altay komutasında sıkıyönetim ilan edilmiş ve 1 Kolordu Komutan Vekili General Mustafa Muğlalı başkanlığında bir Divanı Harp kurulmuştur

7 Ocak 1931'de bu kez İzmir'de yine Mustafa Kemal Paşa başkanlığında ikinci bir toplantı yapıldı Olaya doğrudan veya dolaylı katılan 105 sanık (anayasayı cebren tağyir, eyleme iştirak, azmettirme veya Mehdi Mehmedin Mehdiliği için harekete geçtiğini bildikleri halde zamanında Hükümete haber vermedikleri ve tekkelerin seddinden sonra ayini tarikat icra ettikleri suçlamalarıyla) 15 Ocak 1931'den itibaren Divanı Harpte yargılanmaya başlandı,

General Mustafa Muğlalı başkanlığında kurulan Divan Harp Mahkemesinde 24 Ocak 1931 günü iddianame okundu ve 29 Ocak 1931 günü mahkeme 36 (ölmüş olan bir sanık ile 37) kişinin idama mahkum edilmesine, 40 kişinin sorumsuzluğu nedeniyle salıverilmesine, 27 sanığın beraatine, 41 kişiye çeşitli hapis cezaları verilmesine hükmetti ve karar Meclisin onayına sunuldu İdam hükümlülerinin 6'sının yaşı küçük olduğundan, onların ölüm cezaları ağır hapse çevrildi TBMM Adalet Divanı ayrıca iki idamlığın cezasını 2 yıl hapse çevirdi

Kalan 28 sanık, 3 Şubat 1931 gecesi Menemen'de idam edildi Bazıları Kubilay'ın başının kesildiği yerde asıldı Mahkumlardan biri idam sehpasının önünden kaçtı İki hafta sonra yakalandı ve ertesi gün idam edildi

Olayın hemen ardından Menemen'de devrim şehidi iki bekçi ve Kubilay adına anıt dikildi Anıtın üzerinde şöyle yazar:

'"İnandılar, dövüştüler, öldüler Bıraktıkları emanetin bekçisiyiz"'

Sıkıyönetim, 28 Şubat 1931de Manisa ve Balıkesirden, 8 Mart 1931'de de Menemenden kaldırıldı

Başka neler oldu

* 1451 - Osmanlı padişahı II Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) tahta geçti
* 1783 - Amerikan İç Savaşı: İspanya ABD'yi resmen tanıdı
* 1815 - İlk peynir fabrikası İsviçre'de kuruldu
* 1917 - I Dünya Savaşı: ABD, Almanya ile diplomatik ilişkilerini kesti
* 1928 - Hutbe, İstanbul'da Türkçe okunmaya başlandı
* 1933 - Ankara-İstanbul arasında ilk deneme uçuşu yapıldı
* 1934 - Atina'da, Türkiye, Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya arasında "Balkan Paktı" imzalandı
* 1984 - Sağlık Bakanlığına bağlı tüm hastane ve doğumevlerinde kürtaja izin verildi
* 2002 - Afyon'da merkez üssü Sultandağı olan 6 büyüklüğündeki depremde 43 kişi öldü, 318 kişi yaralandı

Bugün doğanlar

* 1809 - Felix Mendelssohn Bartholdy, Alman besteci (ö 1847)
* 1821 - Elizabeth Blackwell, ABD'li tıpçı (ö 1910)
* 1909 - Simone Weil, Fransız yazar, filozof (ö 1943)
* 1944 - Fethi Heper, Türk futbolcu
* 1947 - Teoman Duralı, Türk felsefeci

Bugün ölenler

* 1451 - II Murat, Osmanlı padişahı (d 1404)
* 1468 - Johannes Gutenberg, Alman yayımcı (d 1398)
* 1924 - Woodrow Wilson, ABD'nin 28 başkanı (d 1856)
* 1961 - Sadettin Kaynak, Türk besteci (d 1895)
* 1997 - Bohumil Hrabal (d 28 Mart 1914)