Sinemalarda Eski Dayıları Mumla Arıyoruz

Sinemalarda Eski dayıları mumla arıyoruz

Çok seyredilen dizilerde, esas oğlanın yanında bir bilge (!) adam dikkat çekiyor Büyük görünen karmaşık cümleler kuruyor ve ona 'dayı' deniyor

Temelinde 'kabadayı' olduğu anlaşılan bu tiplemeler, içinde bulundukları suç ortamı, silah kullanmak, kaçakçılık yapmak gibi özellikleriyle insana destek olan klasik dayılardan ayrılıyorlar Yönetmen ve eleştirmenler de televizyon ile sinemadaki dayıların epeyce değiştiği konusunda hemfikir



"Cevabını bulamadığın her sorudan korkacaksın yeğen" diyor Ramiz Dayı Ve ekliyor: "Bazen yeğen, işleri yoluna koymak için sıkmayacaksın yumruğunu, açacaksın avucunu, avucundakileri savuracaksın havaya Bekleyeceksin, bekleyeceksin sana geri gelmelerini" atv'de reyting rekorları kıran Ezel dizisi, karmaşık senaryosu kadar bir dayının söylediği vecize ağırlığındaki cümleleriyle de dillerde Kimi zaman ateşin ortasından aldığı yeğenini, kimi zaman olmadık işlerde test eden Ramiz'in 'yeğen sevgisi' kadar, dayılık (!) görevini tam anlamıyla yapıp yapmadığı da tartışma konusu

Tiyatrocu Tuncel Kurtiz'in oynadığı Ramiz Dayı ile Kenan İmirzalıoğlu'nun oynadığı Ezel karakteri arasında yaşananlar, 'dayı'ları uyuşturucu, silah ticareti ve adam öldürmekle meşgul kişiler olarak gösterdiği için izleyicilerin kafasını karıştırıyor Her ne kadar televizyonun ve sinemanın geçmişinde 'iyi dayı'lar olsa da böyle 'dayı' tipleri sayesinde; koruyan, kollayan ve yardımcı olma konusunda özel yetenekleri olan dayı algısı olumsuz etkilendi

Ancak bunu yapan tek dizi Ezel değil elbette Kurtlar Vadisi Pusu'da silah ve uyuşturucu ticaretiyle uğraşan Ali Sürmeli'nin oynadığı Zaza Dayı'yı da unutmamak gerekir "Siz beni sevmiymiseniz yeğenlerim" replikleriyle racon kesen, silah ve uyuşturucu ticaretiyle uğraşan Zaza'nın yeğenleriyle ilişkisi ölmek ya da öldürmek arasında gidip geliyor Ekrandaki 'sevgi dolu' kahramanların yerini olaylar karşısında 'kişisel intikam' arayışı içine girenler aldı demek yanlış olmaz Diğerlerine zarar verme konusunda vicdan azabı duymayan 'baba'lar ve 'dayı'lar kapladı ortalığı

Eski dayıları mumla arıyoruz

Kötü örnekler kadar iyi dayıları da gördü televizyon ve sinema dünyası Yapımcılığı Osman Sınav'a ait olan 'Kurtlar Vadisi'nin ilk bölümlerinde Polat Alemdar'a (Necati Şaşmaz) hamilik yapan Duran Emmi (Kurtuluş Şakirağaoğlu) gerek davranışı, gerek duruşuyla farklı bir dayı karakteri çizmişti İzleyici tarafından çok sevilen Emmi karakteri dördüncü bölümde öldürüldüğünde dizinin hayranları ciddi bir hayal kırıklığı yaşamıştı Ancak yapımcı, Polat'ı dayısız bırakmadı ve geçirdiği kalp krizi sonucu geçtiğimiz yıl aramızdan ayrılan Nihat Nikerel'i öne çıkardı Nikerel dizide Seyfo Dayı karakterini başarıyla oynadı Şiddetin dışında bir çözüm yolu olduğunu aşılayan Seyfo Dayı yeğenlerinin üzülmesine tahammül edemediği gibi, devlete silah sıkanların da karşısında durmasını bildi Sınav'ın "Benim bildiğim son dayı Polat'a dizide hamilik yapan sonra da dördüncü bölümde ölen Duran Emmi'dir" demesi boşuna değil

Türk sinemasının usta ismi Şener Şen'in meşhur kabadayılardan "Ali Osman"ı canlandırdığı Yavuz Turgul imzalı 'Kabadayı' filmi yalnızca Şener Şen'in farklı bir tipin üstesinden başarıyla geldiğini göstermesi ile kalmamış, 'dayı' karakteri konusunda önemli bir milat olmuştu Filmin sonunda, tövbeye rağmen silahlar sandıklardan çıkarılsa da Ali Osman, mahallenin dertleriyle ilgilenen uyuşturucuya karşı mücadele eden bir karakter olarak perdeye notunu düştü

Geçen hafta gösterime giren 'Eşrefpaşalılar'da da kabadayılar sorunları çözmede silahtan çok diyalog yolunu seçiyor Gerek eski kabadayı Davut Dayı rolündeki Turgay Tanülkü, gerekse de Nusret'i oynayan Burak Tarık'taki değişim gözden kaçmıyor

Her ne kadar Karagöz oyununda bir tip olsa da sinemanın ya da televizyonların Tuzsuz Delibekir'lere ihtiyacı olduğu muhakkak Zira Delibekir; mahalledeki kavgaları bastıran, mahallelinin sorunlarını çözümleyen biridir Her zaman herkesle dövüşmeye hazırdır Bir insanı kolayca öldürebileceğini söylemesine karşın hiç kimseyi öldürmez, cezalandıracakken hep bağışlar Kimseye belli etmemeye çalıştığı bir hoşgörüsü vardır Kısacası yufka bir yüreği

Son dayı Seyfo Dayı'dır

Osman Sınav (Yapımcı-yönetmen): "Kurtlar Vadisi'nde Kurtuluş Şakirağaoğlu'nun oynadığı Duran Emmi, Polat'a hamilik yapan biriydi Daha sonra onun yerini Seyfo Dayı'yı canlandıran rahmetli Nihat Nikerel almıştı Benim bildiğim son dayı karakteri de odur Derinliği olan, adalet üzerine hareket eden kabadayılar bunlardır Sinemada ise Yavuz Turgul'un yapımını üstlendiği, Şener Şen'in oynadığı Kabadayı filmindeki Ali Osman karakteridir İnsanların derdine koşan, tıpkı ailede herkesin işini halleden dayılar gibidirler Adam dövmek ya da kötü işten ziyade, insanları bir arada tutan, barıştıran, adalet üzerine yakın çevresinde hakemlik yapan, gücünü hakemlik yapmaya kullanan karakterler vardır Sonu bunlardır bence Kabadayı filmi de bunun artık olamadığını, kabadayıların yaşayamadığının bir göstergesi"

Dayılık bitti mafya başladı

Hüdaverdi Yavuz (Yönetmen): "Bence sadece 'dayı' ve 'kabadayı' kavramlarının içi değil, pek çok şeyin içi boşaltıldı televizyon ve sinemada Başkaları başka türlü dayı karakterleri çekecek buna engel olamazsınız belki ama, çeşitlilik olmalı Her hikâyenin bir alternatifi vardır Tek bakış anlayışı yanlış Bir mahallenin gönüllü bekçileri hatta kolluk kuvvetleriydiler eskiden kabadayılar Böyle hizmet ederlerdi Sonra ne olduysa her şey değişti Dayılıktan çok mafyaya doğru kaymalar oldu"

Kabadayı silaha sarılmaz

Mustafa Şevki Doğan (Yönetmen): "Dayı bir bilen, her şeyin üstesinden gelen büyük biridir Önemli bir kavramdır Onun silaha sarılmasına gerek yoktur Problemleri tecrübesiyle çözer 'Kötü dayı' kullanmak bence çok yanlıştır Mesela Kurtlar Vadisi'nde bir Seyfo Dayı vardı Her yönüyle iyi biriydi Bir mafya içinde külhanbeyi değil, kabadayı idi İkisi arasında çok büyük fark var Kabadayı zorda kalmadığı zaman silaha sarılmazken, diğeri çirkeftir"

Kabadayı evrim geçiriyor

Alin Taşçıyan (Sinema eleştirmeni): "Kabadayı kavramı elbette zaman içinde değişecekti Mahallenin bıçkın delikanlısı, dayılanan, kafa tutan, bazı ahlaki kodlara sahip olduğu için kendini bir tür adalet sağlayıcısı, koruyucu ya da namus bekçisi yerine koyan bu kişiler aslında bir küçük yerel zorbadan başka bir şey değil Edebiyat ve sinema onları kahramanlaştırır Erkekler de tokadı indirdi mi yere yapıştıran, iyi küfreden, iyi dövüşen, içip içip nara atan, belki de tek erdemi mertlik olan hemcinslerine özenirler Zaman değişip bıçağın yerini tabanca, küfür ve naraların yerini daha karmaşık cümleler alınca, teknoloji gelişince kabadayının mafyozoya dönüştüğünü gördük Mafyozo, çeteci, gangster birer zamane kabadayısı Artık esrar içmez, kokain çeker, mahalle esnafını değil daha büyük ticari işletmeleri haraca keser, çek senet işine girer, sigara kaçakçılığından, genelev fedailiğinden yeterli parsayı toplayamaz uluslararası beyaz zehir, kadın ve mülteci ticaretine girer Zamana ve gidişata uygun bir evrim geçiriyor o kadar"

YUSUF BÜLBÜL