Hipparkhos Kimdir?

Hipparkhos Kimdir?

Yaklaşık İÖ 190-127) Eski Yunanlı astronomi ve matematik bilgini Hip-parkhos Anadolu'daki Nikaia (bugünkü İznik) kentinde doğdu Daha çok yıldızlara ilişkin gözlemleriyle tanınırsa da, matematiğin bir dalı olan trigonometriyi bulan ve yeryüzündeki her noktanın yerini enlem-boylam dereceleriyle belirtme yöntemini ilk uygulayan da Hipparkhos'tur

Gözlemlerinin çoğunu Akdeniz'in doğusundaki Rodos Adası'nda, İÖ 146-127 yılları arasında yapan Hipparkhos, 850 yıldızı içeren bir yıldız katoloğu hazırladı Bu katologdaki yıldızları "kadir denen" parlaklık derecelerine göre 6 sınıfa ayırmıştı Bu sınıflamaya göre en parlak yıldızlar birinci kadirden, çıplak gözle belli belirsiz görülebilen en sönük yıldızlar ise altıncı kadirdendi Yıldızların par laklıkları bugün de kadir cinsinden ölçülür İS 2 yüzyılda yaşayan ünlü astronom Batlamyus da Hipparkhos'un çalışmalarından çok yararlanmıştır

"Ilım noktalarının yalpalaması" olayını ilk bulan astronom da gene Hipparkhos'tur Tu*tulum dairesinin (Güneş'in gökyüzündeki gö*rünür hareketinin yörüngesi) gök ekvatoru (ekvatorun gökyüzündeki izdüşümü) ile ke*sişmesi noktası olan iki ılım noktası vardır Gece ile gündüzün süresi eşitlendiği için "gündönümü" de denen bu sanal noktalardan biri kuzey yarıküreye, öbürü güney yarıküre*ye rastlar Güneş ekvatorun güneyinden ku*zeyine geçerken 21 Mart'ta kuzey yarıkürede*ki ılım noktasından, yani bahar ılımı ya da bahar dönümü noktasından, kuzeyden güne*ye geçerken de 21 Eylül'de güz ılımı ya da güz dönümü noktasından geçer
Bu ılım noktaları tutulum dairesi boyunca çok yavaş olarak hareket eder Ilım noktalarının yalpalaması adı verilen bu harekete bağlı olarak da yıldızların görünen konumları değişir

Hipparkhos, ılım noktalarının gökyüzündeki yerinin her yıl biraz değiştiğini fark etmişti Gerçekten de bu noktalar tutulum dairesi üzerinde yavaşça geriye doğru kayar ve yeni*den başlangıç noktasına gelinceye kadar bu gerileme sürer Titiz bir gözlemci olan ve vardığı sonuçları kendisinden önceki astro*nomların gözlem sonuçlarıyla karşılaştıran Hipparkhos bu olayı gözlemlemiş, ama nede*nini açıklayamamıştı Çünkü o da çağdaşları gibi Dünya'nın düz olduğuna ve evrenin merkezinde hareketsiz durduğuna inanıyordu Bugün ılım noktalarının gerilemesinin, Dünya'nın dönme ekseninin çok yavaş ve dairesel bir yalpalama hareketi yapmasından kaynaklandığı biliniyor Bu nedenle, Hip*parkhos'un gözlemlediği bu olaya ılım noktalarının gerilemesi ya da yalpalaması denir

Dünya ekseninin bu dairesel hareketinin bir tam dönüşü 26 bin yıl sürer Buna göre, günümüzde Kutup yıldızının hemen yanında olan kuzey gök kutbu öteden beri aynı ko*numda olamaz Yaklaşık 13 bin yıl önce bu nokta parlak Vega yıldızının yakınındaydı 13 bin yıl sonra gene Vega'ya yaklaşacaktır

Hipparkhos, ılım noktalarının gerilemesi olayından yararlanarak yılın uzunluğunu ilk kez kesin olarak saptayabildi Güneş'in aynı ılım noktasından art arda iki geçişi arasındaki süre olan dönence yılının uzunluğu, çağdaş ölçümlerle yapılan hesaplara göre Hippark hos'un bulduğu değerden yalnızca 6,5 dakika kısadır