İngiltere Tanitimi

İNGİLTERE

DEVLETİN ADI: Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı
BAŞŞEHRİ: Londra
YÜZÖLÇÜMÜ: 244110 km2
NÜFUSU: 57411000
RESMİ DİLİ: İngilizce
DİNİ: Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ: Sterlin
Avrupanın kuzeybatı kıyısında yer alan Britanya Adalar Topluluğu üzerinde, dört ülkeden müteşekkil bir devlet Bu adalar topluluğu Büyük Britanya ve İrlanda Adalarıyla birlikte, 5000 küçük adadan meydana gelmiştir Batısında İrlanda Denizi, doğusunda Kuzey Denizi, kuzeyi, güneybatısı ve kuzeybatısı Atlas Okyanusu ile çevrilidir Bu Birleşik Krallığa Büyük Britanya, Kuzey İrlanda, İskoçya Krallığı ve Gall Prensliği dâhildir

Târihi

İngiltere târihi, 5 yüzyılda Britanya Adasına Anglosaksonların ayak basmasıyla başlar Anglosaksonlar kendi adını verdikleri adaya yerleşip, 6 ve 7 yüzyıllarda birbirine râkip küçük krallıklar kurdular Sekizinci yüzyılda Roma ve İrlandanın etkisiyle Hıristiyanlığı kabul eden Anglosaksonlar, Avrupayı da etkileyen bir medeniyet meydana getirdiler 795te başlayan İskandinav istilâsı 11 yüzyılın başına kadar birkaç defâ tekrarlandı Daha sonra Danimarkalı Büyük Knud, adayı tamâmen fethetti Anglosakson Hânedanından Edward (1042-1066) birliği tekrar kurdu Bunun ölümü üzerine tahta geçen Haroldu tanımayan NormandiyaDükü William, taht üzerinde hak iddiâ etti Normandiya kralları ve özellikle ilk Anjoulu hükümdarlar Fransada geniş ve zengin toprakları olduğundan, Fransadaki Capet Sülâlesine bağımlıydılar Küçük İngiltere Krallığı bir süre Avrupada Somme Vâdisinden Pirene Dağlarına kadar uzanan büyük bir mülkün bir uzantısı gibi yaşadı Avrupa ile ilişkiler İngiltere Krallığı ile Fransa Krallığını sonu gelmez savaşlara sürükledi Bunların başlıcası 1337-1453 seneleri arasında süren Yüzyıl Savaşlarıdır

Üçüncü Henry, Galler ülkesinde uç beyliklerinin gelişmesini destekledi ve 1170 yılında İrlandada “Pale” sömürgeleri kuruldu Birinci Edward, Galler ülkesini fethetti Etkisini İskoçyaya kabul ettirmeyi denedi Daha sonra 14 ve 15 yüzyıllarda İngiltere Krallığı birtakım sosyal, dînî, siyâsî karışıklıklara sahne oldu

Monarşi otoritesini parlamento aracılığıyla millete kabul ettiren Yedinci Henry ve Sekizinci Henry (1458-1541) düzen ve birliği sağlamlaştırdılar

Birinci Elizabethin uzun ve başarılı saltanatında İskoçyada İngiliz etkisinde farklılık görülmeye başlandı İngiltere Tudorlarıyla, İskoçya Stuartları arasındaki evlenmeler, iki geleneksel düşmanı birbirine yaklaştırdı Daha sonra İskoçya Kralı Birinci James İngiltere kralı oldu 1707 yılında iki krallığı birleştiren bir antlaşma imzâlandı Bu târihten sonra Büyük Britanya târihi başlar

On sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda Britanya büyük bir sanâyi devleti olarak ortaya çıktı Bunun yanında çeşitli yerlerde kurdukları sömürge devletleri ülke ekonomisinin gelişmesinde çok faydalı oluyordu On dokuzuncu yüzyılın başlarında Avustralya, Kanada, Hindistan,Afrikada bâzı devletler, Karayib Adaları ve Hong Kong gibi dünyânın büyük bir kısmına yayılan dev bir sömürge imparatorluğu vardı Bu sömürgelerin bir kısmı 19 yüzyılın sonlarında ve 20 yüzyılın başlarında ayaklanmalarla yavaş yavaş bağımsızlığını îlân ettiler

Yirminci yüzyılın başlarında çıkan Birinci Dünyâ Harbine giren İngiltere, harbin sonunda imparatorluğun en geniş sınırlarına ulaştı 1929-1930 dünyâ ekonomik buhranı büyük ölçüde İngiltereyi de etkisi altına aldı 1922 yılında bir ayaklanmayla İrlanda, Birleşik Krallıktan ayrıldı ve 1949da İrlanda Cumhûriyeti kuruldu İrlanda Adasının kuzeydoğusunda kalan kısmı Birleşik Krallığa kaldı

İkinci Dünyâ Savaşına katılan İngiltere gâlip bir devlet olarak savaştan çıktıysa da, süper devlet olma niteliğini kaybetmeye başladı

İngilterede İkinci Dünyâ Harbinden sonra günümüze kadar pekçok hükümet değişikliği oldu Muhâfazakar ile işçi partileri arasında iktidar el değiştirmektedir Britanya, Birleşmiş Milletlerin, NATOnun ve AETnin aktif bir üyesidir

Fiziki Yapı

Britanyanın yüzey şekilleri karmaşıktır Britanyanın fizikî yapısını incelerken bu Birleşik Krallığı meydana getiren dört devletin fizikî yapısını bilmek gerekir

İskoçya: İskoçya 78783 km2 lik bir yüzölçümüne sâhiptir İskoçya fizikî bakımdan üç bölgeye ayrılır: Güney Uplandları, bunlardan yüksek olan Highlandlar ve Lowlandlar

Güney Uplandlar üzerindeki Cheviot Tepeleri yer yer 200 myi aşar Bu tepeler İngiltere ile İskoçya arasında tabiî bir sınır çizgisi meydana getirir İskoçyanın en uzun ırmağı Tay (190 km)dır

Highlandlar iki sıradağa ayrılırlar Bunlar Grampianlar ve Kuzeybatı Highlandlardır Büyük Britanya Adalarının en yüksek noktası Grampiamlar üstündeki 1343 m ile Ben Nevis Doruğudur İskoçya kıyılarında birkaç haliç vardır Kıyı şeridinin başka bir özelliği fiyordlardır Kıyı açıklarında yüzlerce ada yer alır

Galler: 20768 km2lik bir yüzölçümüne sâhiptir Ülkenin büyük bir kesimi dağlıktır ve % 60tan fazlasını Cambrian Dağları kaplar Snowdon Tepesi 1085 m ile en yüksek yeridir Bâzı yüksek yerlerin dışında Gallerin büyük bir kısmının yüksekliği 160-180 m arasında değişir Kuzey ve güneyde kıyı ovaları vardır Gallerden Conway Clwyd Dee, Severn, Usk, Wye, Taf ve Reheidol gibi birçok ırmak doğar Britanyanın en uzun ırmağı olan Severn (354 km) Plynlimmon sırtlarından doğar

Kuzey İrlanda: İrlanda adasının kuzey doğusunda kalan 14120 km2lik yüzölçümüne sâhip bir ülkedir Bu bölgenin en göze çarpan özelliği, sığ Lough Neagh Gölü ve çevresindeki ovalardır Ovaları dağ silsileleriyle çevrilidir Güneydoğuda granit Mourne Dağları 852 mye kadar yükselir Kuzey İrlandada yüksek yerler ve ırmaklar azdır Batıda Sperrin Dağları 683 mye yükselir Irmakların az olmasına rağmen gölleri çoktur En büyük gölü olan Lought Neaghun yüzölçümü 400 km2dir

İngiltere: 130439 km2lik bir yüzölçümüne sâhip olan İngiltere, Birleşik Krallığı meydana getiren ülkelerin en büyüğüdür İngilterenin yüzey şekilleri karmaşıktır Yükseltiler kuzey ve batıdan, güney ve doğuya doğru alçalır Kuzey ve batının dağları yaşlıdır Üç belirgin yükselti alanı vardır Kuzeybatıda Cumbria veya göller bölgesi, İskoçya sınırından başlayarak ülkenin yarısına yakın bölümünden geçen ve “İngiltere Omurgası” olarak adlandırılan Pennine Zinciri ve güneybatı yarımadası düz alanlar, uçurumlar ve vâdilerdir Derin vâdilerin yer aldığı eski dağlar bölgesinde İngilterenin en yüksek dağı Scafell (978,5 m) bulunur Windermere ve Derwenwater dağları göller bölgesindedir Eden Vâdisi boyunca güneye doğru uzanan Pennine Dağları yer alır ve bu dağlar ovalar tarafından kesilir Tyne Vâdisi Pennine bölgesindedir İngilterenin coğrafî merkezi olan Midlands, Pennine Dağlarının güneyindedir Bu bölge büyük bir yayladan meydana gelir Bu bölgenin batısında Severn Irmağı, kuzeyinde Trent Irmağı, güneyinde Thames Irmağı yer alır Midlands bölgesinin güneyinde Salsbary Ovası yer alır Kuzeydeki tebeşir kayalıklar Chiltern Dağlarını ve Doğu Anglia Dağlarını kapsar Chilternler ve Kuzey Downs arasında Thames veya Londra havzası yer alır Cotswoldsdan çıkan ve Kuzey Denizine dökülen Thames Nehri (338 km) İngilterenin en uzun ırmağıdır

İklimi

Okyanus etkilerinin ağır bastığı İngiltere iklimi son derece değişkendir Havalar uzun süreli dengeli gitmez Kışlar nisbeten yumuşak, yazlar ise serindir Golf stream sıcak su akıntısının adaların iklimi üzerinde büyük tesiri vardır Kuzey enlemde olmasına rağmen kışın sıcaklık ortalaması 7°Cdir Kışın Britanyanın batı kesimleri daha nemli, rüzgârlı ve ılıktır Doğu bölgeleri Avrupa kıtasından gelen soğuk ve kuru rüzgârlardan etkilenir Yazın ortalama sıcaklık güneyde 27°C, kuzeyde ise 15°C olur

Ortalama yağış miktarı 1016 mmden fazladır Göller bölgesindeki dağlarda bu miktar 2500 mmden fazlaya çıkar İç taraflarda kışın bölgesel sis yaygındır

Tabiî Kaynakları

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Britanyanın büyük bir kesimi kıraç arâzidir Ormanlar ancak topraklarının % 5ini kaplar Alçak arâzilerde görülen meşe ormanları, yükseklerde yerini huş ve çam ağaçlarına bırakır Genel olarak günümüzde bu ağaçlık alanlar tarım arâzisi ve otlak hâline gelmiştir Britanyada meşe, karaağaç, dişbudak ve kayın gibi ağaçlardan müteşekkil korular ülkenin her yanında yaygındır İskoçyada en yaygın ağaç çam ve huş ağaçlarıdır Günümüzde ağaçlandırma çalışmaları hızla sürmektedir

Ormanların kesilmesi yabâni hayvanların azalmasına sebep olmuştur Kızılgeyik, tilki ve keklik gibi yabânî hayvanlar bulunur Britanya Adalarında 200 kadar kuş türüne rastlanır ve birçok göçmen kuşlar belli zamanlarda buraya gelir Britanyada yabânî hayvanları koruma kânununca, yarasa öldürenlere ağır para cezâsı kesilmektedir

Mâdenler: Britanyanın en zengin yeraltı kaynağı kömürdür Büyük kömür yatakları Pennineler boyunca özellikle Durhamda, Yorkshireda ve Nottinghamshireda bulunur Tabiî gaz ve petrol Kuzey Denizi kıyılarından elde edilir Midlandsda demir cevheri yatakları vardır Fakat buradan elde edilen demir filizi ülke ihtiyâcını karşılamamaktadır Öteki mâdenler kalay ve bakır cevheridir Cheshire tuzları kimyâ sanâyii için değerli bir hammaddedir

Nüfus ve Sosyal Hayat

İngilterenin nüfûsu 57411000dir Nüfûsun % 80i şehirlerde yaşar Kilometre kareye 235 kişi ile dünyânın en büyük nüfus yoğunluğuna sâhip ülkelerinden biridir Nüfûsun yaklaşık 3 milyonu Gallerde, 5,5 milyonu İskoçyada, 2 milyonu Kuzey İrlandada yaşamaktadır

Halk, geleneklerine çok bağlı bir millet olarak tanınır Atalarından kalan kraliyet, cumhûriyet olsa bile bugün hâlâ devâm etmektedir Halkın kânunlara ve polise gösterdikleri saygıdan dolayı, İngiliz polisi silah taşımaz, yalnızca tahta bir jop bulundurur Önemli şehirleri arasında Cambridge, Birmingham, Derby, Ipswich, Liverpool, Nottingham, Northampton, Oxford, Cardfiff, Newpord, Tozfaen, Belfast, Down ve Iyronedir

Dîni: Halkın büyük bir kısmı üzerinde Anglikan kilisesi hâkimdir İskoçya kilisesinin 1,3 milyon taraftarı vardır 6 milyon civârında Katolik, Metodist ve Baptist mezhepleri de mevcuttur Ayrıca Müslüman, Mûsevî ve Budist dinlerine mensup halk da vardır

Eğitimi: Birleşik Krallıkta 5 ilâ 16 yaş arasında eğitim mecbûridir Öğrencilerin % 95i devlet okullarında ücretsiz eğitim görürler Ayrıca özel okullar da bulunur Okulların sayısı 38000i bulur Devlet okullarında ortalama 20 kişiye bir öğretmen düşer Birleşik Krallıkta 46 Üniversite, ayrıca 700ü aşkın teknik ve ticârî kolej, sanat ve öğretmen okulları gibi çeşitli yüksek eğitim kurumları vardır

İngilterenin en eski üniversitelerinden biri olan Cambridge Üniversitesi çok uzun yıllar önce eğitime açılmıştır Üniversite kitaplığında iki milyon civârında kitap bulunmaktadır Diğer eski üniversitesi ise Oxford Üniversitesidir Ayrıca 1440 yılında kurulan Eton Koleji eski okullardandır

İngilizlerin eğitime önem vermeleri, ülkede birçok ilim adamının yetişmesine sebep olmuştur Ünlü fizikçi Newton, Harvey ve Boyle,Halley, Watson, Dalton, Faraday, Boule gibi bilim adamları bu ülkede yetişmişlerdir

Sağlık: İngiliz sosyal refah sistemi; sağlık hizmetini, personel sosyal hizmetlerini ve sosyal güvenliği ihtivâ eder

Sağlık hizmeti, gelire bakılmaksızın mukim olan herkese verilir Sosyal güvenlik sistemi, muhtaç durumda olan kimselere ve âilelere yardım sağlar Hükûmet, sağlık hizmetinden doğrudan doğruya sorumludur Sağlık hizmetleri ve sosyal güvenlik faaliyetleri mahallî sağlık kurulları ve sağlık yetkilileri tarafından yürütülür

Personel sosyal hizmetlerinden mahallî idâreler sorumlu olmakla beraber, bu husustaki prensip ve tâlimatların tesbit edilmesi hükûmetin vazifesidir Personel sosyal hizmetleri, mahallî idâreler ve sosyal yardım kuruluşları tarafından yerine getirilir Bu hizmetler; yaşlılara, güçsüzlere, özürlülere, özürlü çocuklarla bakıma muhtaç çocuklara verilen hizmetlerdir

Spor: Birleşik Krallık, futbolun vatanı olarak gösterilir Ülkede 25520 spor kulübüne üye 70000 dolayında futbol takımı ve bu takımlarda yer alan yaklaşık 750000 lisanslı futbolcu vardır İngilizlere mahsus olan polo, rugby, hokey, kriket, golf, badmington bu ülkede doğmuştur ve bâzıları sâdece bu adalar devletlerinde oynanır Ayrıcaİngilizler birçok spor branşlarında başarı göstererek adlarını dünyâya duyurmuşlardır Birleşik Krallığı meydana getiren her ülkenin birer millî takımı vardır

Çevre koruması: İngiltere, Birleşmiş Milletler tarafından düzenlenen çevre konferanslarının hepsine katılmıştır İngiliz hükûmeti bir çevre fonu kurmuştur Ayrıca İngilterede gönüllü çevre grupları mevcuttur İngilteredeki gönüllü kuruluşlar şunlardır: 1)Eski Eserleri Koruma Derneği, 2)Eski Anıtları Koruma Derneği, 3)Corciya Grubu, 4) İskoçya Mîmârî Eserler Derneği, 5)Ulster Mîmârî Eserler Derneği, 6) Viktorya Derneği, 7) Britanya Arkeoloji Konseyi

Çevrenin korunması için İngilterede kurulan Green Beltsin görevleri şunlardır: a) İnşâat bölgelerini sınırlamak, b) Kır çevresini korumak, c) Şehirlerin birleşmesini önlemek, d) Târihî şehirlerin özel karakterini korumak, e) Şehirlerin ıslâhına yardımcı olmak

Siyâsî Hayat

Britanya parlamenter bir sisteme sâhip anayasal bir monarşidir İngiltere, Birleşik Krallık statüsüne sâhiptir Yasama yetkisi teorik olarak Avam Kamarasında veya Lordlar Kamarasındadır LordlarKamarasında üyelik çoğunlukla babadan oğula geçer Lordlar Kamarasının üye sayısı 1168dir Avam kamarasına seçilmiş 635 üye 5 yıl boyunca görev yapar İngiltere mahallî yönetimi bölge ve mıntıka konseylerince yürütülür Daha etkili bir yönetim amacıyla İngilteredeki mıntıkalar 1974 yılında yeniden teşkilatlandırılmıştır Bunun sonucunda 6 şehir bölge ve Avon, Cleveland ve Humberside bölgeleri belirlenmiştir

Krallıkta yazılı bir anayasa yoktur Mahkemelerde başlıca iki kaynaktan gelen karmaşık hukuk uygulanır Kaynaklardan biri “Acts of Parliament” denilen yasalarla, bunlara uygun tüzük ve yönetmeliklerden müteşekkil yazılı hukuktur Diğeri ise târih boyunca olan mahkeme kararlarından meydana gelmiş “Common Law”dır Kânun koyucu, parlamentodur Ülke genelinde uygulanan tek bir hukuk sistemi yoktur İngiltere ve Gallerde ayrı, İskoçyada ayrı, Kuzey İrlandada ayrı hukuk sistemleri vardır Britanyanın tamâmında cezâ hukûku ile medenî hukuk arasında önemli farklar görülür

Savunma: İngiltere, Avrupadaki istikrarsız politika sebebiyle NATO İttifâkına ihtiyaç olduğuna inanmaktadır NATOnun güvenlik ve silâhların kontrolu konularında politik işbirliği sağlayacağını kabul etmektedir İngiltere Avrupada 56000 civârında asker bulundurmaktadır Bu sayının 90lı yılların sonuna doğru düşürülmesi planlanmıştır İngiltere ayrıca körfez ülkelerine, Angola, Namibya ve Nijeryaya asker göndermiştir Çeşitli ülkelerden çok sayıda askerî personel kurs görmek için İngiltereye gelmektedir

Ekonomi

Sanâyi ve ihrâcat alanında dünyânın başta gelen ülkelerindendir Dünyâda ticârette beşinci sırayı, ihrâcatta ise dördüncü sırayı alır

Tarım: Birleşik Krallıkta tarım çok gelişmiş olup, modern âletlerle yapılmaktadır Gıdâ ihtiyâcının % 60ı ülkede yapılan tarımla sağlanır Ekilen arâzi 20 milyon hektardır Bu ülke topraklarının % 80ini meydana getirir Topraktan, iklim ve toprak yapısı elverişli olmamasına rağmen çok yüksek verim elde edilir Buna sebep ise, zirâatın en modern tekniklerle yapılmasıdır

En çok yetiştirilen tarım ürünleri buğday, arpa, yulaf, şekerpancarı ve patatestir Bahçecilik de ülkede gelişmiştir Tarım ürünlerinin % 12sini sebze, meyve ve çiçek meydana getirir

Hayvancılık: Ülkede hayvancılık da gelişmiştir İklimin yağışlı olması sebebiyle bâzı bölgede hayvancılık yapılmaktadır Sığır yetiştiriciliği modern usûllerle yapılır ve ticârette önemli yer tutar Koyun, sığır ve kümes hayvanı beslenir

Balıkçılık: Ülkedeki balıkçılık sanâyii dünyâ çapında önemli bir yer tutar Balıkçılık filosu 4047 adet çeşitli tipte gemiden meydana gelmiştir Her yıl ortalama bir milyon ton balık avlanır

Ormancılık: Ülkede 1749000 hektar alanda üretim yapılmaktadır Bunun bir kısmı özel sektör tarafından işletilir

Sanâyi: Ülkenin îmâlât sanâyiinin büyük bölümü kömür yataklarının bulunduğu alanlarda toplanmıştır Petrol, tabiî gaz ve nükleer enerjinin enerji kaynağı olarak kullanılmasıyla güneydoğuda özellikle Londrada yeni sanâyi merkezleri gelişmiştir Bugün makina sanâyii en önemli sektörleri arasında yer alır Bu sanâyi gemi yapımı, gemi mühendisliği, uçak, motorlu araç, dokuma makinaları, elektrikli makinalar ve elektronik dallarını içine alır Motor sanâyinin merkezlerinden başlıcaları Batı Midlands, Luton ve Oxforddadır İngiltere uçak sanâyiinde çok gelişmiş olup, her tür uçak îmâl edilir Gelişmiş olan dokuma sanâyii ve makinalarının üretimi ekonomide önemli bir yer tutar Kimyâ sanâyii de çok gelişmiştir Cam, seramik, kauçuk ve kâğıt üretilen maddeler arasındadır Dünyâdaki birçok uçakta kullanılan uçak motoru “Rolls Royce” ülkenin en önemli makina ve otomobil sanâyisi olarak yer alır

Ticâret: Dünyânın en önde gelen ticâret ve îmâlat ülkeleri arasında yer alan Birleşik Krallık, dünyâda ticârette beşinci sırada, ihrâcatta ise dördüncü sırada yer alır Büyük Britanya, dışarıdan petrol, gıdâ maddeleri ve tütün, kereste, iplik gibi maddeler satın alır Dışarıya ise makina, elektrik malzemeleri, ulaşım araçları, kimyâ ürünleri ve silah satar AET üyesi olan ülke, ticâretinin büyük bir kısmınıAET ve ABD ile yapar

Ulaşım: Ülkede 336076 km karayolu bulunmaktadır Bunun 2353 kmsi otobandır Demiryollarının uzunluğu ise 18200 kmyi bulmaktadır Hava ulaşımı ise devlete âit iki havayolu şirketi ile sağlanmaktadır Ayrıca özel havayolu şirketleri de bulunmaktadır Bir ada ülkesi olan Birleşik Krallıkta deniz ulaşımı çok gelişmiştir Aynı zamanda akarsuların 4000 kmlik kısmında ulaşım mümkündür Deniz ticâret filosu dünyâda üçüncü sırayı almaktadır Dünyâdaki gemi sayısının % 10una sâhiptir

Birleşik Krallığın Deniz Aşırı Eyâletleri

Ülke, târihte büyük bir sömürge kurmuş ise de bâzı sömürgeleri bağımsızlıklarını kazanmışlardır Bugün hâlâ dünyânın büyük bir bölümüne yayılmış olan sömürge eyâletleri vardır Bu eyâletleri şunlardır: Man Adası, Channel Adaları, Guernsey Baılıwıck Adaları, Antiqua, Dominica, Saint Lucia, Saint Vincent, Bermuda, Cayman Adaları, Gilbert Adaları, İngiliz Hint Okyanusu Toprakları, Pitcorin Adaları, Hong-Kong, Antartik Toprakları, Saint Helena, Ascension, Tristanda, Cunha, Soloman Adaları, Tuvalu, Turks ve Caicos Adaları