Yeniçeri Ocağı Nasıl Kuruldu Nasıl Kaldırıldı

YENİÇERİ OCAĞI NASIL KURULDU NASIL SÖNDÜRÜLDÜ

15 Haziran 1856: Sultan II Mahmut, yayınladığı bir fermânla Yeniçeri Ocağını kapattığını ilân etti

Yaklaşık 500 yıllık bu köklü askerî teşkilâtın lağvedilmesi çok kanlı oldu O gün İstanbul'da adeta bir iç savaş hadisesi yaşandı Binlerce insan canından oldu Binlerce insan da hapis ve sürgün cezasına çarptırıldı

Yeniçeri Ocağının kapatılmasına fiilen karşı gelenlerin öldürülmesine dair fetvâ, Şeyhülislâm tarafından verildi Ayrıca, çok nâdir durumlarda ortaya çıkarılan Sancak–ı Şerif de Sultanahmet Camiinde açıldı ve bütün ahali bu sancağın altında toplanmaya çağrıldı

Neticede, Yeniçeri Ocağı kapatıldı; yerine ise, Asakir-i Mansure-i Muhammediye teşkilâtı kuruldu

Ne var ki, bu teşkilât sisteminde de hedeflenen başarı sağlanamayarak, yeni bir askerî yapılanma arayışı içine girildi

Tehlikeli denemeler

Yeniçeri Ocağının kapatılması yönünde Sultan II Mahmut'tan önce de bazı deneme teşebbüsleri oldu Ancak, bunlarda başarılı olunamadığı gibi, müteşebbislerin âkıbeti pek vahim oldu

Sultan Genç Osman ile Sultan III Selim'in bu uğurda sarf ettikleri çabalar, neticede hayatlarına mal oldu Her ikisi de feci şekilde öldürüldü

1808'de tahta geçen Sultan II Mahmut ise, diğer iki padişah gibi Yeniçeri Ocağından rahatsız olmakla birlikte, hayatını riske atmayarak uygun zamanı bekledi Tahta geçtikten yaklaşık 18 yıl sonra bir punduna getirip bu askerî teşkilâtı çok kanlı bir müdahale ile ortadan kaldırdı

Bütün suç Yeniçerinin mi?

Osmanlı Devleti, özellikle Sultan I Murad (Hüdavendigâr) döneminden itibaren, Rumeli ve Balkanlar'da hızlı bir yayılma süreci içine girdi Balkan topluluklarıyla yapılan savaşlar, mücadeleler bitmek bilmiyordu

Bu durumda yeni, düzenli ve dâimî bir savaşçı orduya ihtiyaç duyuldu

Bir yandan da, savaşlarda kazanılan zaferler neticesi esir alınan Hıristiyan ailelerin çocukları, İslâmî terbiye ile yetiştirilerek orduya dahil ediliyordu Sonunda ise, sırf bu devşirilerek terbiye edilmiş kimselerden müteşekkil bir askerî birlik kurulmasına karar verildi

Bu arada Sultan I Murâd Han, Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşayı yeniçeri ve acemi ocaklarını kurmakla vazifelendirdi (1324)

Yeniçeri Ocağına vurucu asker yetiştirecek ilk acemi ocağı Gelibolu’da kuruldu Bu ilk teşkilatlanma ile orduya bin kadar nefer alındı Bunlardan her yüz kişisinin başına ise, "Yayabaşı" adıyla bir kumandan tâyin edildi

Bilâhare, Yeniçeri Ocağına—gönüllülük esasına dayalı olarak—Hıristiyan tebaanın çocukları da dahil edildi

Yeniçeriler (yeni askerler), küçük yaşlardan itibaren İslâm örf ve âdetlerine göre yetiştiriliyor, ardından da acemi oğlan kışlalarında askerî eğitime tabi tutuluyordu Onlar, emekli oluncaya kadar evlenmeleri ve şehir gibi mahallerde oturmaları yasaktı Kışlalarda yaşarlardı Kabiliyetlerine göre de subay veya general (paşa) olurlardı

Ocağın üst düzey kumandanlarına ise "Yeniçeri Ağası" ismi verilirdi Teşkilât merkezi İstanbul'da olurdu

Ocak, Ağadan nefere kadar giden bir hiyerarşik düzen içinde çalışırdı Dinî terbiye ve hatta tarikat bağlılığı, Yeniçeriler arasında bilhassa teşvik ve terğib edilirdi Bilhassa Bektaşî tarikatına girmeleri çok yaygın bir gelenek halindeydi

Bununla beraber, Mevlevî, Havletî, Nakşî, Melâmî tarikatına mensup olan Yeniçeriler de vardı

Feci âkıbete doğru

Yeniçeri Ocağının genel durumu da, devletin genel durumuyla paralellik arz ediyordu Tıpkı, ilerleme, duraklama ve gerileme halleri gibi

Bununla beraber, bu asker ocağı zamanla dejenere edildi İlmiye sınıfı ile sadaret çevreleri, Yeniçerileri zaman zaman kendi emellerine alet etmeye ve onları siyasete bulaştırmaya çalıştı

Çoğu zaman, saltanat kavgalarında ve hatta iç isyanlarda kullanıldılar

Bu duruma düşürülen ocağın ıslâh edilmesi gerekirken, daha çok zecrî tedbirlerle ortadan kaldırılması veya kökünün kazınması cihetine gidildi Bazan da teşkilatın by–pas edilmesi denemesi yapıldı Ancak, hiçbirinde de başarılı olunamadı

Sultan II Mahmut, reformcu bir padişahtı Kılık kıyafetten bürokrasinin işleyiş tarzına kadar, pekçok konuda radikal değişiklilerde bulundu Bu cümleden olarak, sarığı halkın başından kaldırtıp fesi getirti Şalvar yerine pantolon giyme mecburiyetini getirti Askerî sistem değişikliği için ise, uygun fırsatı kolladı

Nihayet, Yeniçeri Ocağının bir bahane ile isyan edişini fırsat bilerek, onları önce oyaladı ve hemen ardında da imhâ ederek ortadan kaldırma cihetine gitti Bunun adını da "Vaka-i Hayriye" şeklinde koydu

Kazan devrildi

15 Haziran günü, devlet memurları İstanbul sokaklarında dolaşarak halkı Sancak–Şerif altında toplamaya başladı

Bunun üzerine Yeniçeri elebaşları da, ocak mensuplarını ayaklanmaya çağırdı

Hazırlıklarını tamamlayan hükümet yönetimi ise, Sultanahmet Camii’ni karargâh yaptı ve halka silâh dağıttı

Beyazıt Meydanı ile Divanyolu tarafını tutan Yeniçeriler, çarpışmanın başlamasıyla birlikte geri çekildiler ve Et Meydanındaki (Meydan-ı Lahm) karargâhlarına kapandılar Sadrazam Selim Paşa, tam bu esnada kışlanın etrafını çevirerek top ateşini başlattı Top ateşi sonrasında koca kışla birkaç saat zarfında içindeki binlerce Yeniçeriyle birlikte yakılıp yıkıldı

Bu kanlı hadiseden sonra, Yeniçeri Ocağının tarihe karışması üzerine, Keçecizâde İzzet Molla da şu tarihî mısraları döktürdü:

Tecemmü eyledi Meydan-ı Lahm'e,

İdüp küfrân-ı ni'met nice bağı

Koyup kaldırmada ikide, birde (kazanı)

Kazan devrildi, söndürdü ocağı

M Latif SALİHOĞLU

Alıntıdır