Abbasi Hudutları Dışında İslamiyetin Yayılışı

Seyhun nehrinin doğusunda, yani büyük Türkistan ile Karadeniz ve Hazar Denizi'nin kuzeyindeki bölgelerde yaşayan Türk boyları Abbâsi hilâfetinin siyasi hakimiyetine girmemiştir Bunlara Müslümanlık, bazı askeri seferler karşılıklı ticari münasebetler ve dervişler sûfîlerin az da olsa faaliyetleri neticesinde girmiş ve yerleşmiştir Seyhun'un ötesindeki ülkelere karşı askeri seferler Sâmânî emirleri tarafından düzenleniyor ve başarılı neticeler alınıyordu Sâmânî Emîri Nuh b Esed, 840 yılında İsficab'ı itaat altına alarak halkın ekili arazisini ve bağlarını Türklerin akınlarından korumak maksadı ile savunma tedbirleri aldırmış ve bazı surlar yaptırmıştır Diğer taraftar Tahiriler de Oğuzların ülkesine karşı seferler yapıyorlardı Bu sebepler devam ederken fethedilen ülkelerin iktisadi durumlarının düzeltilmesi için halifeler yardımda bulunuyorlardı Meselâ el-Mu'tasım, Şâş vilâyetinin ziraatının geliştirilmesi için 2000000 dirhem yardım etmiştir Yine Sâmânî emirlerinden İsmâil b Ahmed 893 yılında Karlukların elinde bulunan bölgeye akın yaparak başkent Talas'ı zaptetmiştir Esirler arasında Karluk Yabgu'sunun karısı da bulunuyordu Fetihden sonra şehrin büyük kilisesi câmiye çevrilmiş, aynı yıllarda Nasr b Ahmed, Batı Şavgar'a karşı bir sefer yapmıştır Türkler de bu akınlar karşısında sessiz kalmıyorlardı 904 yılında Mâverâünnehr'i kısa süreli işgal ettikleri gibi 942'de de Araplardan Balasagun'u geri aldılar Sâmânîlerin Türk ülkelerine yaptıkları seferler bazan çetin mukavemetle karşılaşıyordu; bura rağmen akınlar devam ettiriliyordu Nitekim 905 yılında İslâm hududu Balasagun'a kadar uzanmıştı; zirâ biraz öncede belirtildiği gibi 942'de Türkler burayı tekrar ellerine geçirmişlerdi Müslüman olan Türkler de, büyük bir şevk ve heyecanla Sâmânîler ile birlikte Müslümanlığı kabul etmemiş olan Türkler'e karşı çetin bir mücadeleye giriştiler Öte yandan hudut şehirleri Dâr'ül-Cihâd ilân edilmişti Bu çetin askerî mücadeleler Türkler ile Müslümanların bir bakıma birbirlerini tanımalarına yardımcı oluyordu Diğer bir ifade ile Türkler İslam dinini daha yakından tanıma fırsatı buluyorlardı Bu tanıma Türklerin Müslümanlığı kabulu açısından son derece önemlidir