Büyük Satranç Tahtası - Kitap Özeti

KİTABIN YAZARI : Zbigniew Brzezinski
Amerika Birleşik devletlerinin Avrasyanın tümü için bütünleşmiş kapsamlı ve uzun vadeli bir Jeostrateji oluşturmasının zamanı gelmiştir Çünkü ABD bu gün tek süper güçtür ve Avrasya da yerkürenin merkezi arenasıdır Dünya devleti olmanın yoluda Avrasya üzerinde kontrol sahibi olmaktan geçer Böyle olunca Avrasya üzerinde etkinlik kazanmak yolunda çalışmak esastır Hal böyle olunca Büyük Satranç Tahtası özetle Avrasya Bölgesi, başlıca oyuncular ise ABD, Rusya, Fransa, Almanya, Çin, Japonya, İran, Türkiyedir İngilterenin bugünkü durumu ile muhtemel yeni oluşumda (Avrasya üzerinde) dikkate değer bir etkinlik gösteremeceği değerlendirilmektedir
Avrasya bölgesi Batıda Atlas Okyanusu,Doğuda Kuzey Pasifik Okyanusu,Güney-de Hint Okyanusu,Kuzeyde is Kuzey buz denizi ve Arctica bölgesi ile çevrilidir
Avrasya bölgesinin Asya kıtası bölümünde etkin güçlerin başlıcaları Çin,Japon-ya ve Rusyadır Azerbeycan petrolleri bu bölge için stratejik öneme sahiptir Karadeniz ve Hazar civarı (Kafkasya) özetle istikrarsız küçük devletlerden oluşmakla, Av-rupanın Balkanlar bölgesine benzemektedir Bu bölge büyük miktar etnik grup içermektedir Kazakistan : (nüfus 174 milyon; %419 Kazak, %37 Rus, diğerleri Ukraynalı, Alman, Özbek, Tatar ve diğerleri), Kırgızistan : (48 milyon nüfus %524 Kırgız, %219 Özbek, %25 Ukraynalı, %24 Alman ve %83diğerleri), Tacikistan : (62 milyon nüfus; %649 Tacik,%25 Özbek,%35 Rus,%66 diğerleri)
Avrasya yalnız yüzölçümü olarak dünyanın en geniş bölgesi olarak kalmayıp, aynı zamanda en fazla nüfusa ve GSMHya sahip bölgedir Asya bölgesinde, Avrupaya nazaran örgütlenmemiş bir yapı mevcuttur (Örneğin AET,NATO vs Asya bölgesinde görülmez) Avrasyanın Avrupa kısmı ise daha çok ulus devletlerden oluşmuştur Bu devletlerden Fransa ve Almanya, Büyük Satranç Tahtasında aktif oyuncu olmak isterler Oyuncuların bariz özellikleri ise şöyledir :
ABD : Dünya devleti olmaya aday başlıca devlettir, keza GSMHsı dünyanın yaklaşık %50sidir ve başka hiçbir devletin ekonomik gücü bu düzeyde değildir Tek millet özelliği göstermez, çok değişik toplumları içinde barındırır Askeri güçte en ileri düzeydedir Bazı Avrupa devletlerinde ve orta doğuda, kısmen uzakdoğuda üs bölgeleri kurmakta hayli mesafe katetmiştir Teknolojide gücü yüksektir Genel yapısı itibariyle dünya devleti olmanın yükünü de taşıyabilecek güçtedir (Kontrol imkanı vardır) Sovyetler Birliğinin parçalanması ile tek süper güç halini almıştır Ancak, dünya uluslarının oluşturacağı terörizm ABD için risk oluşturur
RUSYA : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinden Rusyaya dönmesi ile birlikte Letonya, Litvanya gibi Avrupaya yakın devletler ile; Azerbeycan, Gürcistan, Kırgızistan, Kazakistan vs gibi devletler ortaya çıkmıştır Demokratikleşme ve ekonomisini güçlendirme çabasındadır Dağılma ile askeri gücünde belirli oranda azalma meydana gelmiştir İç sorunlar ortaya çıktığından etkili bir şekilde yayılma politikası izleyememektedir Çeçenistan ve Azerbeycan üzerinde milli hedefleri mevcuttur Rusya için doğuya açılma yönünden önem arz eder keza Azerbeycan petrolleri vazgeçilemeyecek derecede caziptir ABD kadar fazla üs bölgeleri mevcut değildir
ALMANYA : Avrupada sanayi yönünden gelişmiş bir devlettir Ekonomik durumu oldukça ileri olup, sanayiye dayanır Avrupanın küçük devletlerinin, etrafında birleşebileceği kadar güçlüdür Bünyesinde barındırdığı farklı millet üyesi azdır Homojen yapıya sahiptir
FRANSA : Avrupada sosyal ve ekonomik yönden gelişmiş diğer bir devlettir Fransa da Avrupa devletlerine lider olabilecek düzeydedir

ÇİN : Asyanın en büyük yüzölçümüne ve en kalabalık nüfusuna sahip devlettir Ekonomisi genel olarak imalata dayanır Demokratikleşme yönünde gelişme kaydedememiştir Bazı komşularıyla sınır problemleri vardır Son yirmibeş yılda büyük bir ekonomik gelişme kaydetmekle beraber, büyüme hızının yavaşlayacağı değerlendirilmektedir Asyanın en büyük silahlı kuvvetlerine sahiptir

JAPONYA : Uzakdoğuda ekonomik olarak güçlü bir devlettir Bölgesel değil uluslararası bir özellik gösterir Avrasya bölgesinin doğusunda jeostratejik bir konuma sahiptir Avrasyaya hakim olmak amacında olan bir güç için ideal bir müttefiktir
TÜRKİYE : Avrasya bölgesinin çok önemli boğazlar bölgesini de kapsamına alan, gelişmekte olan ekonomiye ve dünyada 10 ncu büyük orduya sahip, çeşitli Avrupa ve uluslararası örgütlerle bağlantıda bulunan, demokrasiyi benimsemiş devlettir Bazı iç sorunları mevcuttur
İRAN : Türkiyenin doğu komşusu İran önemli petrol bölgeleri içerir, son zamanlarda demokratikleşme çalışmaları izlenmektedir Kuzey bölgelerinde yaşayan Azeriler nedeniyle Azerbeycana ilgi duymaktadır Basra körfezi vasıtası ile ortadoğu bölgesine komşudur İslamiyetin orta Asyada canlanması İranın bugünkü yöneticilerinin özlemlerinin bir parçasıdır
Amerikanın Avrasya üzerinde hegamonya sağlayabilmesinin yolu Avrupada Fransa veya Almanya liderliğinde birleşmiş bir Avrupanın varlığına ve buradan adım adım ilerleyerek Asyaya doğru yaklaşmasına bağlıdır Bu esnada Rusyayı etkin güç olmaktan çıkarmalı yani bu politikada pasifize etmelidir Eğer mümkün olmazsa Avrupada Fransa-Almanya liderliği desteklenecektir (Avrupada Amerikanın bir çok üs bölgesi mevcuttur) Keza Avrupa Avrasyanın batı köprübaşı durumundadır
Amerika, Avrasyada etkinliği için az önce ortaya konan Avrupa politikası yanında uzak doğu politikasında, Japonyayı, köprübaşı olacak mahiyette elinde bulundurmalı, ancak Japonyanın desteklenmesinde kontrollü hareket edilmelidir
Çin ise, Avrasya hegamonyasında Amerikaya rakip devletlerden başlıcası olmakla birlikte, tek millet olması özelliği ile mağlup durumdadır Çünkü, Avrasya üzerindeki hegemonik hareket aynı zamanda değişik etnik grupları bünyesinde barındırabilecek demokratik bir yapı gerektirir Çinin ise yeterince demokratik olduğu söylenemez
İranın Azerbeycan ve Türkmenistan istikametindeki yayılmacı politikası Amerika için engel teşkil edecek mahiyette değildir Bugünlerde de İran üzerinde Amerikan etkisi (kültürü) görülmektedir
Rusya ise içine düştüğü durum nedeni ile Amerikanın bugünkü hegamonyacılığına karşı etkili güç olmaktan çıkmıştır (Etkinliğinin olmadığı son Avrupa ve Balkan olaylarından gözlenmektedir) Bölge üzerindeki etkinliğini Kazakistan üzerinden yapma gayretindedir
Amerika, bu mihverde ilerlerken orta Asya ile kültür iletişimini Türkiye üzerinden yapma gayretinde bulunacaktır Bu noktada Azerbeycan (üzerindeki Rus ve İran emelleri nedeniyle) kilit noktadadır
Sonuç olarak : Amerikanın bugün sahip olduğu sosyo-ekonomik,kültürel,askeri güç ve mevcut demokratik yapısı ayrıca, bugüne kadar izlemiş olduğu jeopolitik çizgi onu dünya devletine tek aday yapmıştır