Varşova-Tarihi-Ekonomisi

Varşova-Tarihi-Ekonomisi





Polonya'nın merkezinde yer alan Varşova, ülkenin başkenti ve en büyük kentidir Kumluk bir düzlükten geçen Vistül Irmağı'nın batı kıyısındadır 10 yüzyılda Gniezno, 11 yüzyıldan 1611'e kadar ise Kraköw Polonya 'nın başkentiydi
Varşova'nın bulunduğu yerde 10 yüzyılda küçük bir ticaret yerleşmesi kurulduğu saptanmıştır Daha sonra gelişen kent 15 yüzyılda Polonya Krallığı'nın bir bölümünü oluşturan Mazovya Düklüğü'nün merkezi oldu Kral III Zygmunt Waza'nın (1587-1632) yönetimi sırasında da Varşova merkezi konumundan dolayı Kraköw'un yerine başkent yapıldı




Varşova başkent oluşundan sonra fırtınalı bir dönem geçirdi 1655, 1656 ve 1702'de İsveçliler'in işgaline, 1794'te de Ruslar'ın saldırısına uğradı Bunu izleyen yıllarda Prusya'nın bir sınır kenti oldu 1806'da Fransızlar' in eline geçti; 1807'de de Napolyon'un kurduğu Varşova Düklüğü'nün başkenti oldu Napolyon'un yenilgisinden sonra Viyana Kon-gresi'yle (1814-15) Rusya'ya verildi Düklük daha sonra, Polonya Kongre Krallığı adıyla Rus çannın yönetiminde bir krallık oldu




1830'da Polonyalılar Ruslar'a karşı ayaklandı, ama bir yıl süren kanlı çarpışmalardan sonra Varşova Ruslar'ca geri alındı 1863'teki ikinci ayaklanma da başarısızlıkla sonuçlandı Bu kez Ruslar Polonya adını da ortadan kaldırmak istediler; böylece Polonya, yönetim kenti Varşova olan bir eyalete dönüştürüldü Varşova i Dünya Savaşı'nda Almanlar'ca işgal edildi (1915); 1918'de de yeniden kurulan Polonya'nın başkenti olarak eski durumuna kavuştu





1920'de Rus ordusu, kentin yaklaşık birkaç kilometre doğusunda Polonyalılarda yenilgiye uğratıldı II Dünya Savaşı'nda, Varşova'nın büyük bölümü önce 1939'da Almanlar'ca kuşatıldığı sırada, beş yıl sonra da Polonyalılar Almanlar'a karşı ayaklandıklarında olmak üzere iki kez yakılıp yıkıldı İkincisinde SSCB birlikleri Vistül'ün karşı yakasında bir sanayi bölgesi olan Praga' yi ele geçirerek kent Almanlar'ca yıkılırken burada beklediler Ocak 1945'te kente girerek Almanlar'ı yıkıntıya dönmüş Varşova'dan çıkardılar




Varşova'da krallık sarayı ile Polonyalı soylularca yaptırılan saray ve kiliselerin de yer aldığı çok sayıda görkemli yapı vardır Varşova'daki binaların güzelliği ünlü İtalyan ressam Canaletto'nun (1697-1768) tablolarında görülebilir (bak Canaletto) Canaletto'nun tabloları o kadar gerçeğe yakındır ki, Polonyalılar II Dünya Savaşı'ndan sonra eski kentin yeniden kurulması çalışmalarında rehber olarak bu tabloları kullanmışlardı Varşova' daki en büyük yapı 1955'te SSCB tarafından Polonya'ya bir armağan olarak yaptırılan Bilim ve Kültür Sarayı'dır


II Dünya Savaşı'ndan sonra demir-çelik fabrikaları, motorlu araç ve traktör fabrikaları, kimyasal madde, basımcılık ve elektrik makinesi sanayileri gibi çok sayıda sanayi kuruluşu ile giderek gelişen Varşova, Polonya'nın en önemli sanayi merkezlerinden biri oldu Eski günlerde kent, el yapımı e şyalar satan binlerce ufak dükkânı ile tanınırdı; gelişme döneminde de terzileri ve ayakkabıcıları eski önemini yeniden kazandı
Varşova, Polonya'nın karayolu ve demiryolu merkezidir Vistül kıyısında büyük bir liman bulunur Uluslararası havalimanı kent merkezinden birkaç kilometre uzaktadır
Varşova'nın nüfusu 1671400'dür (1988)

Varşova Gettosu Ayaklanması



Yahudilerin Varşova gettosundan sürülmeleri Varşova, Polonya, 1943

Doğu Avrupa’daki gettolarda bulunan pek çok Yahudi, Almanlara karşı direniş örgütlemeye ve çalıntı ve el yapımı silahlarla silahlanmaya çalışıyordu 1941–1943 arasında yaklaşık 100 Yahudi grubu yeraltı direniş hareketleri oluşturdu Yahudilerin Almanlara karşı en bilinen silahlı çatışmayla direniş teşebbüsü, Varşova gettosunda yaşandı

1942 yazında yaklaşık 300000 Yahudi Varşova’dan Treblinka’ya sürüldü Ölüm merkezinde toplu katliamlar olduğu haberi Varşova gettosuna sızdığında, hayatta kalan ve çoğu gençlerden oluşan bir grup, ZOB (Lehçe Yahudi Muharebe Örgütü anlamına gelen Zydowska Organizacja Bojowa) adında bir örgüt oluşturdu 23 yaşındaki Mordecai Anielewicz liderliğindeki ZOB, Yahudileri tren vagonlarına gitmeye karşı direnişe çağıran bir bildiri yayınladı Ocak 1943’te, Varşova gettosundaki savaşçılar, gettodan sürmek üzere yeni bir grup toplamaya çalışan Alman birliklerine ateş açtı Savaşçılar gettoya kaçak olarak sokulmuş az miktardaki silahı kullanıyordu Birkaç gün sonra birlikler geri çekildi Bu küçük zafer getto savaşçılarına gelecekteki direniş için hazırlanma gücü verdi

19 Nisan 1943’te, Alman birlikleri ve polisi hayatta kalan sakinleri sürmek üzere gettoya girdikten sonra Varşova gettosu ayaklanması başladı Yedi yüz elli savaşçı ağır silahlı ve iyi eğitimli Almanlara karşı savaştı Getto savaşçıları yaklaşık bir ay kadar dayanabildi Ancak 16 Mayıs 1943’te isyan sona erdi Almanlar direnişi yavaşça kırmışlardı Yakalanan 56000 Yahudiden yaklaşık 7000’i vuruldu, geri kalanı ise kamplara gönderildi

Önemli Tarihler

28 Temmuz 1942
Yahudi Muharebe Örgütü Kuruldu

Varşova gettosundan Treblinka imha kampına yapılan ilk sürgün dalgasının ortalarında, Yahudi Muharebe Örgütü (ZOB, Zydowska Organizacja Bojowa) kuruldu 22 Temmuz 1942’de Almanlar neredeyse hiç durmaksızın 12 Eylül 1942’ye kadar devam eden toplu sürgünlere başladı Bu süre içinde 250000’den fazla Yahudi gettodan sürüldü ya da öldürüldü Yahudi gençlik örgütlerinin üyeleri tarafından kurulan ZOB, gettodaki Yahudileri sürgüne direnişe çağırdı Yahudilerin mobilize katliam birlikleri tarafından ve imha kamplarında katledildiği ile ilgili haberler zaten gettoya sızmıştı Ancak ZOB bir isyan başlatmaya hazır değildi Eylül ayında sürgünler bittikten sonra, ZOB yeraltı siyasi örgüt üyelerini bünyesine alarak büyüdü ve eğitim, cephane ve patlayıcı sağlayan Polonya direniş güçleriyle temasa geçti Mordecai Anielewicz komutan olarak atandı



18–21 Ocak 1943
Almanlar Direnişle Karşılaştı

Almanlar Varşova gettosundan sürgünlere yeniden başladı Ancak bu sefer ZOB (Yahudi Muharebe Örgütü; Zydowska Organizacja Bojowa) direnişi ile karşılaştılar Sabah erken saatte yapılan toplamalar ZOB örgütünü gafil avladı ve insanlar Almanlara karşı direnmek için sokaklara çıktı Gettodaki diğer Yahudiler önceden hazırlanmış saklanma yerlerine çekildi Direniş, tahliyelerin sorunsuzca yapılmasını bekleyen Almanları şaşırtmıştı Misilleme hareketi olarak 21 Ocak’ta büyük meydanda 1000 Yahudiyi katlettiler, ancak bundan sonra sürgünleri durdurdular Almanlar 5000–6500 arası Yahudiyi sürgüne gönderebildi ya da öldürebildi Direniş eylemlerinin sonuçlarından cesaret alan gettodaki Yahudiler, tam bir isyan planlayıp hazırladılar Muharebe örgütü tek düzene sokuldu, stratejiler planlandı, yeraltı sığınakları ve tüneller ile çatı geçitleri yapıldı Varşova gettosu Yahudileri sonuna kadar savaşmaya hazırlandı

16 Mayıs 1943
Getto Yıkıldı, Ayaklanma Sona Erdi

Bir ay süren çatışmalardan sonra, Almanlar Varşova’daki Büyük Sinagog’u havaya uçurdu Bu olay, ayaklanmanın sona erdiğini ve gettonun imha edildiğini gösteriyordu 19 Nisan 1943’te SS Generali Jürgen Stroop komutasındaki Almanlar, gettoyu tamamen yerle bir etmeye ve kalan Yahudileri de sürmeye başladı Ancak getto halkı sürgün için bildirimde bulunmuyordu Aksine, gettodaki muharebe örgütleri Almanlara direnmek üzere kendilerini binalara ve sığınaklara kapatmıştı Üç gün sonra, Alman güçleri Yahudileri saklandıkları yerlerden çıkmaya zorlamak için gettodaki her binayı tek tek yakmaya başladı





Direniş, Almanlar gettoyu moloz yığını hâline getirene kadar, haftalarca devam etti Ocak 1943 sürgünlerinden sonra gettoda yalnızca 50000 civarında Yahudi kalmasına karşın, General Stroop gettonun yıkılmasından sonra 56065 Yahudinin yakalandığını, bunlardan 7000’inin Treblinka imha kampına, kalanının ise zorunlu çalışma kamplarına ve Majdanek imha kampına gönderildiğini bildirdi Direniş savaşçılarından bazıları gettodan kaçmayı başararak, Varşova çevresindeki ormanlarda yaşayan partizan gruplarına katıldı

Varşova


Polonya’nın başkenti olan Varşova 2 Dünya Savaşı işgali sırasında Nazilerin her yeri yıkmasına kadar Avrupanın merkezindeki en güzel şehirlerden bir tanesiydi Savaş sonunda şehir tam bir enkaz yığını gibiydi ve nüfusun büyük bir bölümü ya öldürülmüştü ya da toplama kamplarında yok edilmişti

Şehir bu tahribatın altından kalkabilmek için çok geniş bir yenilenme dönemi geçirdi ve merkezdeki binalar tamamen yeniden yapılandırıldı Tarihi Eski Şehir çoğu döküntülerden arındırıldı ve 17 ve 18yy görüntülerine tekrar kavuşturulabilmek için epey çalışıldı şimdi merkezdeki eski pazar meydanı Dünya Mirası Alanı olarak korunmaktadır

Varşova Vistula nehri ile ikiye bölünür ve batı yakasında Eski Şehir, şehrin modern bölümü ve çoğu turistik yerler vardır Nehrin doğu yakası ise pek ilgi çekmeyen banliyö havasında ve iş yerlerinin olduğu yerdir Savaş sonrası Varşova görünümü, yüksek binalı modern şehir havasını ve kominist rejimin bıraktığı tekdüze beton yapıların sönük mimari mirasını ve sanayi öncesi yapılanmayı yansıtır Stalin’in vatandaşlarına mirası olan Bilim ve Kültür Sarayının devasa şekli göze pek hoş gözükmemektedir

Polonya’nın geçmişinin gri beton yapılaşmasının arkasında kaleler, saraylar, açık hava parkları, etkileyici kiliseler ve yeniden yapılmış tarihi şehir merkezi caddeleri vardır Modern ilerleme sayesinde önceki politik katılık değişmiş kasvetli alışveriş dükkanları şık butikler haline gelmiştir

Turistik açıdan çok büyük ilgi çekmesede Varşova, Polonya’nın politik, ekonomik, bilim ve kültür merkezi olma özelliğini taşımaktadır Müzeler ve tarihi anıtlar, galeriler, restoranlar, kafeler, canlı gece hayatıyla oldukça çekicidir Yeşil açık hava alanları ve klasik müzik konserleriyle bu modern şehir savaş sonrası katı kominist rejim imajından şimdi çok uzaktadır