Üflemeli Çalgılarda Değişik Notaların Elde Edilmesi

Üflemeli Çalgılarda Değişik Notaların Elde Edilmesi



Titreşen hava sütununun uzunluğu, aletin gövdesini oluşturan borunun uzunluğuna bağlıdır Titreşimler kısa bir hava sütununda çok daha hızlı yol alır Sesin perdesi, yani sesin pesliği ya da tizliği titreşimlerinin hızına bağlı olduğundan, kısa gövdeli, dolayısıyla içinde daha az hava bulunan bir üflemeli çalgının sesi uzun gövdeli çalgıların sesinden daha tizdir

Her aletin, gövde uzunluğuna göre değişen kendine özgü bir ses perdesi ve belirli bir ses aralığı vardır Özellikle korno türündeki ilk üflemeli çalgılar yalnızca belirli bir nota dizisi çıkarabiliyordu Doğal armonikler (kısmi sesler) adı verilen bu nota dizisi portede renkli notalarla gösterilir Doğal armonikler dizisinin notaları matematiksel olarak, aletin gövdesindeki hava sütununun tümü titreştiğinde elde edilen temel sese göre belirlenir Öteki nota dizileri ise gövdenin içindeki hava sütununun belirli bölümlerinin titreşmesiyle oluşur Çalan kişi hava sütununun ne kadarının titreşeceğini, üflerken yarattığı hava basıncıyla ya da dudak gerginliğini ayarlayarak belirler Dudaklarını gevşek tutarak yavaş üflerse pes sesler, dudaklarını gerip kuvvetle üflerse tiz sesler elde eder

Besteciler, beste yaparken yalnızca doğal armoniklerle sınırlı kalmaz, öteki nota dizilerini de kullanırlar Üflemeli çalgılara ses zenginliği kazandırmak gerektiğini düşünen yapımcılar farklı notalar elde etmek amacıyla aletlerin yapısına çeşitli değişiklikler ve yenilikler getirdiler Tahta üflemeli çalgılara uygulanan ilk değişiklik aletin gövdesinin üzerine açılan bir dizi delikti Parmakların uzanabileceği biçimde dizilen deliklerin hepsi kapatıldığında, borunun içindeki havanın tümü titreşiyor, dolayısıyla en kalın (pes) sesler elde ediliyordu Delikler aletin alt bölümünden yukarı doğru tek tek açıldığında, hava sütununun hacmi küçülüyor, bu da daha tiz seslerin çıkmasını sağlıyordu Bugün kullanılan modern üflemeli çalgıların bazıları aynı ilkeye dayanır Daha sonraları parmakların yetişemediği bölümdeki delikleri açıp kapamak için basit bir anahtar düzeneği eklendi

Ses aralığını geliştirmeye yönelik ikinci değişiklik 19 yüzyılda bakır üflemeli çalgılara eklenen piston düzeneğiydi Bugün kullanılan modern trompet ve kornoların ses genişliği aslında yalnızca doğal armoniklerle sınırlı olmakla birlikte, gövdeye eklenen kıvrımlı borular ve piston düzeneği bu aletlere yeni ses olanakları sağladı

Trompette olduğu gibi gövde üzerindeki her borunun, uzunluğuna göre değişen, kendine özgü doğal armonikleri vardır Piston düzeneği boruları istenilen biçimde açıp kapayarak pes seslere ulaşmayı sağlar Değişik ses tonlan elde etmek için uygulanan bir başka düzenek de trombonda olduğu gibi piston yerine gövdeye eklenen hareketli akort sürgüsüdür Sürgü çekilip itildiğinde gövdenin boyu uzayıp kısalır ve farklı ses tonları elde edilir

Bazı üflemeli çalgıların ağızlık bölümünde, inceltilmiş bambu kamışından yapılmış bir dil bulunur Üflendiğinde hava basıncıyla titreşen dil, titreşimin gövde içindeki hava sütunu boyunca yayılmasını ve böylece uyumlu sesler çıkmasını sağlar Klarnet türü üflemeli çalgılarda tek, obualarda çift kamış bulunur Tulum ve gayda da kamışlı çalgılardır